Morgunblaðið - 14.03.2015, Síða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. MARS 2015
NÝJAR VÖRUR
ECCO - KRINGLAN - SÍMI: 5538050
STEINAR WAAGE KRINGLAN & SMÁRALIND
WWW.SKOR.IS
Ecco Damara
Stærðir: 36-42
Verð kr. 16.995
Nýyrði eru stundum glettnisleg. Ég heyrði af einu slíku núna eftiráramótin: sjálfhverfa (selfie í munni margra hér). SigurðurKonráðsson prófessor mun vera höfundurinn; orðið beinirhugsuninni ósjálfrátt að þeim sem sjálfhverfir eru.
Þá er að nefna skatthol sem Gyrðir Elíasson hefur notað yfir skattaskjól
víkinganna. Orðið minnir á svarthol sem segja má að geti komið í kjölfar
stórra skatthols-mála.
Gyrðir víkkaði einnig út merkingu orðsins líkþrá (= von um „lík“ á
sveitasíma (feisbók)).
Nýyrðið ömurð notar Sigurður Pálsson í Táningabók, m.a. um for-
sjárhyggju löggjafarsamkundunnar sem bannaði okkur að drekka bjór um
áratugaskeið. Þetta orð, ömurð, er þeirrar náttúru að manni finnst það
hafa verið til um aldir.
Í Táningabók talar Sig-
urður m.a. um eðli ljóðlistar
og það að vera listamaður,
ljóðskáld. Hann segir: „Í
prósa leynist þráður, í póesíu
er mynd. Gjarnan að við-
bættum hljómi“ (bls. 125).
Menntaskólaneminn (Sig-
urður Pálsson) fór á Hótel Borg: „Settist inn um kaffileytið, háværir al-
þingisforkólfar og verslunarmenn höfðu hertekið öll gluggaborðin, létu
kersknisskeyti fljúga hver um annan þveran og hlógu barkadjúpum hlátri,
uppfullir af íslensku hreppstjóraglammi, létu ferskeytlur dynja hver á öðr-
um“ (bls. 231). Allt í einu rak unga skáldið augun í „jógúrthvíta“ fótleggi
þessara miklu manna; þeir voru allir í of stuttum buxum.
Íslenskan er ekki alltaf rökleg, sbr. t.d. setningarnar „ég er einn af þeim
sem hef aldrei…“ og: „ég er einn af þeim sem hafa aldrei…“. Sú síðari er
málfræðilega hárrétt; þá fyrri hafa mætustu menn samt bæði sagt og skrif-
að lengur en elstu menn muna.
Eftir síðasta pistil minn (7. febr. sl.) var ég leiðréttur af góðum lesendum
vegna orðasambandsins „forða misskilningi“. Ég skal alveg taka undir það
að þetta er ekki rökrétt, og ég man eftir aðfinnslum við það hér í gamla
daga. En svona var samt talað og skrifað. Helgi Hálfdanarson birti um
þetta bráðskemmtilega grein í Morgunblaðinu 17. júlí 1974 (endurprentuð í
Skynsamleg orð og skætingur 1985, bls. 58-60). Helgi sagði: „Raunar er
svo komið fyrir linnulausan áróður að varla þorir nokkur maður framar að
taka sér í munn orðasambandið forða slysi, annaðhvort af misskilinni mál-
vöndun eða af ótta við að verða kjöldreginn fyrir dáraskap. Heldur er
klastrað saman að koma í veg fyrir slys eða einhverju ámóta hrúgaldi.“
Það er víst ekki rökrétt heldur að segja að fjórir séu helmingi meira en
tveir, af því að einhver rökhyggjumaður komst að raun um að þrír væru
helmingi meira en tveir. Við áttum semsagt allt í einu að fara að segja: tvö-
falt meira.
Í framhaldi af þessari rökumræðu: Megum við þá ekki lengur segja: það
er von á ofsaveðri; eða: á dauða mínum átti ég von?
Auk þess legg ég til að Beysi-Kalli verði settur á hóld; hann er orðinn svo
tens, karlinn.
Beysi-Kalli
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Félagar úr hinum svonefnda InDefence-hópihafa látið til sín heyra á ný og í ljósi fyrri af-reka þeirra í Icesave-málinu hljóta menn aðleggja við hlustir. Í grein sem nokkrir þeirra,
dr. Agnar Helgason mannfræðingur, dr. Torfi Þórhalls-
son verkfræðingur, Ólafur Elíasson, tónlistarmaður og
MBA, og Ragnar F. Ólafsson félagssálfræðingur, skrifa
á vefritið kjarninn.is segja þeir:
„Með afnámi gjaldeyrishafta stendur þjóðin frammi
fyrir þeirri hættu að sitja eftir með risavaxnar og órétt-
mætar skuldir, sem rekja má til bankahrunsins.“
Þeir fullyrða að þjóðin skuldi nálægt því eins árs þjóð-
arframleiðslu eða um 1.500 milljarða króna, „sem má að
mestu leyti rekja til afleiðinga af starfsemi gömlu bank-
anna“, eins og þeir segja.
Síðan segja þeir InDefence-félagar:
„Í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins frá 2012 kemur
fram, að íslenzka bankahrunið var þriðja dýrasta í heim-
inum hvað varðar útgjöld ríkisins, sem námu 740 millj-
örðum króna. Samkvæmt AGS jukust
skuldir ríkissjóðs um rúmlega 70% af
landsframleiðslu vegna aðgerða til að
takast á við bankahrunið eða um
1.200 milljarða króna. Ofan á þetta
bætist svo árlegur vaxtakostnaður
upp á tugi milljarða um ókomin ár.
Svo er ótalinn sá kostnaður sem lenti á almenningi og
fyrirtækjum, þegar kaupmáttur hrundi og rekstrarskil-
yrði þrengdust verulega í kjölfar hrunsins. Á móti öllum
þessum kostnaði hefur ríkið fengið um 300 milljarða
eignarhlut í nýju bönkunum, en það dugar ekki einu
sinni fyrir 400 milljarða króna vaxtakostnaði, sem ríkið
hefur þegar greitt vegna skuldanna frá 2008!“
Þeir benda síðan á að beggja vegna Atlantshafs hafi
það sjónarmið orðið ofan á undanfarin ár að kostnaður
vegna falls fjármálafyrirtækja eigi ekki að lenda á skatt-
greiðendum og segja:
„Í þrotabúum föllnu bankanna liggja um 2.200 millj-
arðar króna. Ætlum við virkilega að sitja eftir með óbætt
tjón upp á næstum heila þjóðarframleiðslu til þess eins
að hleypa áhættufjárfestum úr landi með slíkar fjár-
hæðir, sem eru að stórum hluta til ávinningur af end-
urreisn landsins sem við kostuðum með miklum fórnum
af hálfu samfélagsins og himinháum lántökum?“
Þessi skrif grundvallast á þeirri hugsun, að fjármála-
fyrirtæki greiði bætur fyrir tjón, sem þau hafi valdið
samfélögum sem þau starfa í, með starfsháttum sínum.
Á undanförnum nokkrum árum hafa alþjóðlegir stór-
bankar með höfuðstöðvar beggja vegna Atlantshafs
samið við yfirvöld í viðkomandi löndum um slíkar fjár-
bætur, ýmist til einstaklinga, fyrirtækja eða samfélaga.
Þar koma við sögu nokkur þekktustu fjármálafyrirtæki
heims, sem hafa talið það betri kost fyrir sig að semja um
greiðslu himinhárra bóta en verjast opinberum ákærum.
Sú hugmyndafræði, sem þeir InDefence-félagar
byggja skrif sín á, er því viðurkennd í okkar heimshluta,
ekki bara af stjórnmálamönnum eða álitsgjöfum heldur
af fjármálafyrirtækjunum sjálfum.
Raunar á það ekki bara við um okkar heimshluta. Jón
Baldvin Hannibalsson, fyrrverandi utanríkisráðherra,
benti á það í nýlegum sjónvarpsþætti, að í fjármála-
kreppu, sem gekk yfir nokkur Asíulönd á tíunda áratug
síðustu aldar, hefði Malasía lagt útgönguskatt á fjár-
magn sem leitaði úr landi. Um þá aðgerð Malasíu hefur
m.a. verið fjallað í Markaðspunktum Arionbanka.
Um hugmyndir af þessu tagi hefur ekki mikið verið
rætt á opinberum vettvangi fyrr en nú með skrifum
þeirra InDefence-félaga en þó hafa stöku sinnum birtzt
áþekkar ábendingar, sennilega einna fyrst frá Kára Stef-
ánssyni svo og fréttir um að ríkisstjórnin hafi í hyggju að
leggja útgönguskatt á fjármagn
sem leitar úr landi í tengslum við
afnám gjaldeyrishafta. Engar
staðfestar tölur hafa komið fram í
þessu sambandi en 30-40% hafa
verið nefnd. Í tilvitnaðri grein á
Kjarnanum er talað um 60%.
Hins vegar hefur því verið haldið fram í fréttum DV,
að af hálfu hinna erlendu kröfuhafa í þrotabú gömlu
bankanna sé haldið uppi skipulegri starfsemi til að gæta
hagsmuna þeirra og þá væntanlega til þess að hafa áhrif
á almenningsálitið á Íslandi. Þar er ekkert nýtt að þeir
sem eiga mikilla hagsmuna að gæta á ýmsum sviðum
ráði hagsmunaverði til starfa fyrir sig. Í Bandaríkjunum
sérstaklega og í vaxandi mæli í Evrópu er gerð krafa um
að hagsmunaverðir skrái sig hjá opinberum aðila og upp-
lýsi fyrir hvern eða hverja þeir vinni. Hér á þessum vett-
vangi hefur nokkrum sinnum verið vakin athygli á því, að
eðlilegt væri að setja löggjöf um slíka starfsemi hér. Sú
ábending hefur hins vegar ekki vakið áhuga nokkurs
þingmanns á Alþingi.
Líklegt má telja að framundan séu miklar umræður
um þær hugmyndir og ábendingar, sem fram koma í
grein þeirra InDefence-manna á Kjarnanum. Vafalaust
eiga eftir að verða skiptar skoðanir um þessi sjónarmið.
Ætla verður, miðað við það sem fram hefur komið, að
stjórnarflokkarnir séu í megindráttum sammála þessum
sjónarmiðum, þótt líklegt megi telja að ágreiningur geti
orðið um prósentur.
En áhugavert verður að fylgjast með því hvernig
stjórnarandstöðuflokkarnir bregðast við og ekki endi-
lega víst að það verði á einn og sama veg. Það vekur at-
hygli hvað lítið heyrist frá Samfylkingunni um málið.
Kannski skýrist það á landsfundi flokksins, sem er fram-
undan.
Um hitt verður ekki deilt að hér er um gífurlegt hags-
munamál þjóðarinnar að ræða. En um leið eftirtektar-
vert að drifkrafturinn í þessum umræðum kemur ekki
frá stjórnmálaflokkunum.
InDefence-félagar láta til sín
heyra – um útgönguskatt
Alþjóðlegir bankar semja
um bætur frekar en að
verjast ákærum
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Nýlega kom út í Bandaríkjunumgreinasafn um bankahrunið ís-
lenska, sem Gísli Pálsson og E. Paul
Durrenberger ritstýrðu. Í formála
víkja þeir að frægu hugtaki Hönnu
Arendt, hversdagslegri mannvonsku
(banality of evil), sem hún notaði í
tilefni réttarhalda yfir Adolf Eich-
mann í Jórsölum. Síðan segja þeir:
„Þó voru Eichmann og hans líkar
ekki aðeins að hlýða fyrirmælum.
Þeir trúðu í einlægni á þann málstað
og það kerfi, sem þeir þjónuðu. Ný-
frjálshyggjan er jafnhversdagsleg.
Við teljum, að hugmyndafræði ný-
frjálshyggjunnar, með rætur sínar í
Bandaríkjunum og hámarki í kröf-
unni um hröð umskipti, hnitmiðaða
og samfellda áróðursvél og fram-
gang Chicago-skólans í hagfræði og
kynningu nýfrjálshyggjunnar sem
heilsteypts hugmyndakerfis, sé
söguleg hliðstæða. Hún virðist eðli-
leg, enginn virðist ábyrgur, og allir
eru aðeins að hlýða fyrirmælum.“
Þeir Gísli segja líka: „Nýfrjáls-
hyggja sækir réttlætingu í „vís-
indalega“ hagfræði. Samt sem áður
hefur hún haft í för með sér ólýs-
anlegt ofbeldi og eymd um allan
heim. Frá sjónarmiði fórnarlamb-
anna séð er þetta vissulega sam-
bærilegt við árásir víkinga. Fram-
kvæmd þessarar hugmyndafræði og
almenn viðurkenning hennar, hvort
heldur í smáu eða stóru, er skýrt
dæmi um hversdagslega mann-
vonsku.“
Þessari samlíkingu hefur verið
gefið sérstakt nafn, „Reductio ad
Hitlerum“, Hitlers-aðleiðslan. Er
varað við henni í rökfræði. Til dæmis
getur verið, að frjálshyggjumaður
trúi af sömu ástríðu á málstað sinn
og nasisti. En með því er ekkert sagt
um, hvort frjálshyggja sé skyld nas-
isma. Raunar er frjálshyggja eins
langt frá nasisma og hægt er að
vera, því að kjarni hennar er við-
skipti frekar en valdboð. „Tilhneig-
ing þín til að skjóta á náungann
minnkar, ef þú sérð í honum vænt-
anlegan viðskiptavin,“ sagði frjáls-
hyggjumaður á nítjándu öld. Frjáls-
hyggja hefur hvergi verið fram-
kvæmd hrein og tær, en samkvæmt
alþjóðlegum mælingum eru þau
lönd, sem helst nálgast frjálshyggju-
hugmyndir um hagstjórn, Sviss,
Ástralía, Nýja-Sjáland, Bretland og
Kanada. Hverjum dettur öðrum í
hug en Gísla Pálssyni og E. Paul
Durrenberger að bera þau saman
við Hitlers-Þýskaland?
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Reductio ad Hitlerum