Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.2009, Qupperneq 18

föstudagur 20. mars 200918 Helgarblað
Eva Joly rannsóknardómari kom upp um milljarða svik, mútur og fjárdrátt æðstráðenda hjá virtu frönsku
stórfyrirtæki. Spillingin teygði sig inn í raðir ráðherra. Eva Joly hefur fallist á að veita íslenskum stjórnvöld-
um ráðgjöf vegna rannsókna á hugsanlegum lögbrotum í tengslum við bankahrunið. Hún segir að spilling
valdamanna sé hættuleg lýðræðinu og gagnsæi verði að fylgja athafnafrelsinu.
stórlaxar
Fransk-norski rannsóknardómarinn
Eva Joly er sannkallaður skelfir hinna
ríku og valdamiklu í Frakklandi þar
sem hún hefur búið og starfað frá tví-
tugsaldri. Hún hefur fallist á að vera
íslenskum stjórnvöldum til ráðgjafar
um rannsókn á hugsanlegum afbrot-
um sem tengjast bankahruninu. Að
undanförnu hefur hún starfað að þró-
unarmálum í þágu norskra stjórnvalda
en er á förum aftur til Frakklands. Hún
er umhverfissinnuð og hefur ákveðið
að bjóða sig fram til Evrópuþingsins í
nafni græningja í París.
Eva Joly stóð á fimmtugu þegar hún
flutti inn í látlausa skrifstofu í Palais de
Justise, dómhúsinu í París, og gerðist
rannsóknardómari. 1994 fékk Bern-
ard Tapie, fyrrverandi ráðherra í ríkis-
stjórn Mitterands og eigandi Marseill-
es-fótboltaliðsins, að kenna á réttvísi
Evu. Hún komst að umfangsmiklum
fjársvikum hans og undanskotum frá
skatti.
Stórlaxar í neti Joly
Eftir áralanga rannsókn Evu og sam-
starfsfólks hennar voru helstu stjórn-
endur ríkisrekna Elf-olíufélagsins
sektaðir og dæmdir í fangelsi árið
2003 fyrir fjárdrátt og mútur. Málið fór
í hæstu hæðir í fjölmiðlum þegar Joly
sýndi fram á að Roland Dumas, fyrr-
verandi utanríkisráðherra í ríkisstjórn
Mitterands, var bendlaður við málið.
Christine Deviers-Joncour, ástkona
Dumas, bjó í lúxusíbúð og reyndist
vera á launaskrá hjá Elf þegar að var
gáð. Þar fékk hún nærri 700 þúsund
krónur mánaðarlega fyrir ótilgreinda
þjónustu.
Elf-hneykslið þykir eitt mesta spill-
ingarmál sem dunið hefur á vestrænu
lýðræði á síðari áratugum. Sem dæmi
um spillinguna sem upp gaus þegar
Joly lyfti lokinu má nefna að Fatima
Belaid, fyrrverandi eiginkona Löik Le
Flock-Pringents stjórnarformanns Elf,
þáði um 700 milljóna króna mútu-
greiðslur fyrir að þegja um leynilega
samninga og greiðslur undir borðið.
Um 1,5 milljarðar króna voru
greiddir árlega inn á einkareikninga
Omars Bongo, forseta Gabon, og gríð-
arlegar mútugreiðslur fóru inn á reikn-
inga ráðamanna í Angola, Kamerún og
Kongó vegna olíuhagsmuna.
Mesta hneykslan vöktu þó aðferð-
ir sem helstu stjórnendur fyrirtæk-
isins notuðu til þess að auðgast per-
sónulega í krafti stöðu sinnar. Þannig
var áætlað að Le Flock-Pringent hefði
dregið sér að minnsta kosti 27 millj-
arða króna. Einnig höfðu hundruð
milljóna runnið úr sjóðum Elf til þess
að kaupa stuðning stærstu stjórnmála-
flokkanna í Frakklandi.
„Vertu ekki nærri gluggunum!“
Árum saman bjó Eva Joly við ógnan-
ir af ýmsum toga. Líflátshótanir í síma
voru tíðar. Iðulega var henni veitt eft-
irför og menn í bílum með fölsuð bíl-
númer snigluðust í kringum heim-
ili hennar. Í bók sinni Justice under
Siege, eða Réttlæti í herkví, segir Eva
frá því hvernig meira að segja hátt-
settir embættismenn og stjórnmála-
menn og jafnvel dómarar reyndu að
trufla rannsóknarvinnuna og gera
hana tortryggilega. Hún fékk meira
að segja viðvaranir sem sagðar voru
koma beint frá ráðherrum. „Vertu ekki
nærri gluggunum,“ hljómaði ein við-
vörunin.
Í bókinni furðar Eva Joly sig mjög á
umfjöllun fjölmiðla. Eftir uppslættina
um Roland Dumas og ástkonu þótti
henni sem gjá væri að myndast milli
raunveruleikans og umfjöllunarinnar.
Trúverðugleiki hennar var vefengdur
og hún var sökuð um að brjóta mann-
réttindi á sakborningum. Henni féll-
ust hér um bil hendur þegar nánir
samstarfsmenn gengu í lið með lög-
fræðingum sakborninganna og sök-
uðu hana um ólögmætar símhleranir
hjá einum sakborninganna. „En all-
ir vita það þótt fáir segi það upphátt.
Trúnaðarbrot og leki úr rannsókn-
arherbergjum á sér oft rætur hjá lög-
reglunni sjálfri, í stjórnmálunum og
er yfirleitt vandlega skipulagt,“ segir
Joly í bók sinni.
Þegar verst lét og fjöldi dómara
og embættismanna hafði farið form-
lega fram á afsögn hennar barst henni
bréf frá einum verjanda sakborning-
anna. Ef til vill segja eftirfarandi orð
bréfritarans flest sem segja þarf um
kjark og einurð Evu þegar andbyrinn
var mestur: „En það sem ég vil leggja
mesta áherslu á er gagnsæi athafna
þinna. Þú gerðir ávallt grein fyrir því
hvað þú ætlaðist fyrir og gerðir alltaf
það sem þú sagðist ætla að gera. Mig
hryllir við þeirri ógeðfelldu atburða-
rás og persónulegu árásum sem beint
hefur verið gegn þér. Þær eru óréttlát-
ar og óbærilegar.
Staða okkar sem verjanda og rann-
sóknardómara krefst ákveðinnar fjar-
lægðar og aðgæslu, bæði af nauðsyn
og skyldu. En þessi fjarlægð og að-
gæsla ætti ekki að jafngilda tómlæti.
Sem lögfræðingur við áfrýjunardóm-
stólinn í París tjái ég þér djúpstæða
virðingu mína fyrir gjörðum þínum í
fortíð, nútíð og framtíð.“
Blaðamenn ekki
barnanna bestir
Eva Joly viðurkennir að fjölmiðlar lúti
sínum eigin lögmálum. Hún veit að
margvísleg tengsl eru ræktuð. „Í skipt-
um fyrir upplýsingar úr yfirheyrslu-
herbergjum láta blaðamenn heimild-
armenn sína úr röðum lögfræðinga fá
aðgang að tölvum sínum eða koma á
framfæri röksemdum á réttu augna-
bliki sem þjóna skjólstæðingum
þeirra. Þessi tengsl koma sér yfirleitt
vel fyrir lögfræðingana; þau eru liður
í hernaðaráætlun þeirra, tylla undir
orðspor þeirra og halda mönnum við
efnið. Fjölmiðlarnir fá í staðinn upp-
lýsingar frá fyrstu hendi sem birtar
eru sem slíkar og með tilvísun til op-
inberrar rannsóknar.“
Þræðir spillingarinnar liggja víða.
Í rannsóknum sínum fann hún með-
al annars sannanir fyrir því að þekkt-
um frönskum blaðamanni höfðu ver-
ið greiddar álitlegar upphæðir inn á
reikning í hans nafni. Slíkar upplýs-
ingar láku ekki út.
Spillingarhugarfar
Reynsla Evu Joly er einstök og sá lær-
dómur sem hún dregur af glímu sinni
við spillingu í röðum æðstráðenda
í stórfyrirtækjum og stjórnmálum í
Frakklandi er afdráttarlaus. Hún vitn-
ar til Baltasars Garzón, spænska rann-
sóknardómarans sem reyndi meðal
annars að draga Pinocet, fyrrum ein-
ræðisherra í Chile, fyrir rétt á Spáni.
Garzón segir að undanlátssemi við
stórfellda spillingu veki pólitíska, vits-
munalega og siðferðilega tómleika-
kennd. Hann jafnar „kunningjakap-
ítalisma“ við leikreglurnar sem farið
er eftir í Suður-Kóreu. Með þegjandi
samþykki og yfirhylmingu fer þar lok-
aður klúbbur ráðamanna á svig við lög-
in. Samkeppni er vikið til hliðar með
leynilegu samkomulagi sem stutt er
ríkulegum umboðslaunum.
Eva Joly telur að gegn þessu dugi
engin vettlingatök. Hún sér æ skýrar
fyrir sér veikleika lýðræðisins gagnvart
hnattvæddum viðskiptum sem hefja
sig upp yfir lög og reglur þjóðríkjanna
án þess að þeim sé skapaður alþjóðleg-
ur lagarammi. Skattaskjól á aflandseyj-
um eru dæmi um alvarlegar brotalamir
sem á endanum ógna sjálfu lýðræðinu.
Almenningur á Íslandi, sem þolir nú
miklar búsifjar eftir kerfishrun bank-
anna í landinu, á varla erfitt með að
skilja þennan þátt málsins.
Í upphafi bókar sinnar Réttlæti í
herkví segir Eva eitthvað á þá leið að
orðin spilling eða siðleysi í viðskiptum
endurspegli vart reynslu sína. Betra sé
að nota orðið „refsileysi“ þeirra sem
lifa ofar lögunum og eru þar af leið-
andi sterkari en lögin eins og málum
sé háttað. Hún neitar að ganga slíkum
skilningi á hönd: „Við getum komið í
veg fyrir að börn alist upp í heimi þar
sem hinum valdamiklu er aldrei hegnt
fyrir brot og aðeins venjulegt fólk hefur
skyldur.“
Aðhald valdsins
Sjálf hefur Joly sett fram þrjár grund-
vallarreglur um réttlátt réttarkerfi.
Hin fyrsta er sú að gagnsæi er eðlileg
fylgiregla frelsis; gagnsæi án frelsis
brýtur í bága við mannréttindi. Frelsi
og ógagnsæi greiðir leið til lögbrota.
Önnur reglan er sú að hnattvæð-
ing í lagalegum skilningi er lífsnauð-
synleg hnattvæðingu viðskiptanna.
Löndum sem verja lögbrot og fjársvik
ætti að úthýsa og meina þeim um for-
réttindi í bankastarfsemi.
Þriðja regla Evu Joly hljóðar svo:
„Lögbrot valdamanna skaða mikil-
væga hagsmuni þjóða. Hert viðurlög,
heimild til eignaupptöku og aðgætni
í bankastarfsemi eru varnir sem grípa
verður til gegn slíkri samfélagsógn.“
í neti evu joly
„Við getum komið í veg
fyrir að börn alist upp
í heimi þar sem hinum
valdamiklu er aldrei
hegnt fyrir brot og að-
eins venjulegt fólk hef-
ur skyldur.“
JóhAnn hAukSSon
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Eva Joly „með þegjandi
samþykki og yfirhylmingu fer
þar lokaður klúbbur ráðamanna
á svig við lögin. samkeppni er
vikið til hliðar með leynilegu
samkomulagi sem stutt er
ríkulegum umboðslaunum.“