Dagblaðið Vísir - DV - 05.06.2009, Blaðsíða 21

föstudagur 5. júní 2009 21Fréttir
Prófessor Robert Wade telur að íslenskir bankamenn hafi verið hrokafullir og heimóttarlegir en um leið
haldnir vanmetakennd gagnvart öðrum þjóðum. Davíð Oddsson, fyrrverandi seðlabankastjóri, hafi hneigst
til að taka allar ákvarðnir einn og lítil tengsl hans við aðra seðlabanka á Norðurlöndum hafi komið þjóðinni
í koll. Í nýrri grein Wades um bankahrunið á Íslandi undrast hann klíkuskapinn í íslenskum stjórnmálum
og spillingu embættismannakerfisns og finnst óskiljanlegt að Ísland hafi fengið bestu einkunn alþjóðlegrar
stofnunar sem metur stjórnmálapillingu um allan heim.
Hroki og einangrun varð
Íslendingum að fótakefli
Einangrunarhyggja, heimóttarskap-
ur, spilling og frændhygli í stjórnkerf-
inu er Íslendingum fótakefli. Þetta er
mat Roberts Wade, prófessors í póli-
tískri hagfræði við London School
of Economics, í grein sem birt er í
Challenge Magazine, bresku tímariti
um efnahagsmál.
Lítil tengsl við umheiminn
Wade hefur talsvert fjallað um banka-
hrunið hér á landi. Hann hefur meðal
annars setið fyrir svörum í Kastljós-
þætti og var meðal framsögumanna
á baráttufundi í Háskólabíói 11. jan-
úar síðastliðinn.
Í umræddri grein heldur Wade
því fram að Seðlabanki Íslands hafi
búið við alvarlega skert orðspor.
„Hluti skýringanna á litlu taumhaldi
Seðlabanka Íslands á viðskiptabönk-
unum og silalegum viðbrögðum við
kreppueinkennum tengjast hneigð
(Davíðs Oddssonar) formanns
bankastjórnar Seðlabankans, til þess
að taka ákvarðanir einn á grundvelli
takmarkaðs skilnings á alþjóðlegum
fjármálum. Önnur skýring felst í því
að Seðlabanki Íslands var óvenju-
lega einangraður frá öðrum seðla-
bönkum, þeirra á meðal norrænu
seðlabönkunum. Þekktur íslenskur
embættismaður, sem árum saman
vann við fjármálastarfsemi erlend-
is, nefnir í þessu sambandi að þegar
formaður bankastjórnar Seðlabank-
ans hafi neyðst til að leita aðstoðar
hjá starfsbræðrum sínum erlendis
hafi hann varla þekkt neinn norrænu
seðlabankastjórnanna með nafni
(allir þekktu þeir hver annan að fyrra
nafni).
Þjóðhverf hugsun
Aðrir í Seðlabankanum virtust held-
ur ekki hafa nein persónuleg tengsl
hvorki innan norrænu seðlabank-
anna né þeim breska og seðla-
banka Evrópu. Allir hafa þeir fengið
menntun sína og þjálfun á Íslandi
og í Bandaríkjunum og liðu fyrir
einkennilega blöndu af hroka þegar
þeir báru saman yfirburðaþjóð sína
við dáðlausa Evrópu „sósíalistanna“,
stolti yfir einangruninni (viðhorf af
því tagi að ef hjólið er ekki framleitt
á Íslandi set ég það ekki undir bíl-
inn minn) og vanmetakennd gagvart
starfssystkinum á erlendri grundu.
Annar sérfræðingur á fjármálamark-
aði sagði að hann færi oft á alþjóð-
legar ráðstefnur á vegum seðlabanka
þar sem hann hitti bankastjóra og
starfsmenn seðlabanka frá Albaníu,
Bosníu og Möltu en aldrei neinn frá
Íslandi.“
Wade heldur því sem sagt fram
að Seðlabanki Íslands hafi ekki ver-
ið meðvitaður um að íslenska banka-
kerfið hafði glutrað niður orðspori
sínu annars staðar á Norðurlönd-
um. Þannig kom það eins og köld
gusa framan í menn þegar seðla-
banki Bandaríkjanna og seðlabank-
ar Norðurlanda – að undanskildum
Seðlabanka Íslands – gerðu gjald-
eyrisskiptasamninga í september í
fyrra þó svo að Ísland væri landið
sem augljóslega þarfnaðist aðstoðar.
„Ef til vill var samningur ekki gerður
við Ísland vegna þess að bankarn-
ir treystu ekki lengur tölum Seðla-
banka Íslands um skuldir og eignir
og orðspor íslensku bankanna hefðu
þannig látið verulega á sjá.“
Undrast spillinguna
Robert Wade heldur því til haga að
vegna smæðar þjóðarinnar væri
hættan á frændhygli, klíkuskap og
kunningjaveldi sífellt skammt undan
við skipan í embætti og og í tengsl-
um við stöðuhækkanir. Skrifræðið
íslenska hefði einkenni feðraveldis.
„Hættan verður enn meiri þegar einn
og sami stjórnmálaflokkurinn eða
stjórnmálaflokkarnir stýra landinu
samfellt um áratugaskeið. Á Íslandi
hefur Sjáfstæðisflokkurinn verið ríkj-
andi stjórnmálaafl síðan á fjórða ára-
tug síðustu aldar.“
Robert Wade kemur einnig orð-
um að því að íslenskir ráðherrar at-
hafni sig eins og „smákóngar“ án
þess aga sem ætti að fylgja því að
sitja í ríkisstjórn með sameiginlega
ábyrgð undir stjórn forsætisráð-
herra. „Ráðherrarnir hafa sjálfdæmi
um að skipa hverja þá í stöður sem
þeim sýnist. Vitanlega þarf að aug-
lýsa stöður og fengin eru utanað-
komandi fyrirtæki til þess að meta
hæfni og reynslu en ráðherrann
ræður hver á listanum verði ráðinn
og dæmigert sé að flokkshollusta og
flokksskírteini skipti þá máli,“ seg-
ir Wade ennfremur. Þess utan séu
embættismenn ráðnir til lífstíðar.
Þótt sú breyting hafi verið gerð fyr-
ir nokkrum árum að embættismenn
séu ráðnir til fimm ára sé ráðningar-
tími venjulega framlengdur að þeim
tíma loknum. Wade telur að þetta
eigi einnig við um þá ráðgjafa sem ís-
lensk stjórnvöld fái til verka.
Skortur á samskiptum
Wade furðar sig á samskiptaleysi og
skorti á samvinnu milli stofnana og
ráðuneyta og nefnir sem dæmi að
Davíð Oddsson seðlabankastjóri og
Björgvin G. Sigurðsson viðskipta-
ráðherra höfðu ekki talast við í
heilt ár áður en bankakerfið hrundi
í höndum þeirra. Það sé skiljan-
legt að starfsmenn embættiskerf-
isins hafi ekki haft neinn sérstak-
an áhuga á að haft yrði eftirlit með
starfi þeirra af þriðja aðila. Til allrar
blessunar sé menntun á háu stigi á
Íslandi og það hafi ráðið talsverðu
um það að unnt hefur verið að starf-
rækja regluveldið á betri hátt en
víðast hvar. Kreppan gæti hins veg-
ar leitt til þess að svigrúm skapaðist
fyrir endurnýjun og nýtt blóð og að
Ísland geti náð vopnum sínum á ný
á faglegri og heimsborgaralegri hátt
en áður.
Wade telur að bankahrunið og
kreppan hafi bundið enda á stjórn-
unaraðferðir Sjálfstæðisflokksins
venjulega í samvinnu við einn ann-
an lítinn stjórnmálaflokk. Hann
nefnir kröfuna um stjórnlagaum-
bætur og stjórnlagaþing og telur að
með umbótum geti íslenska þjóðin
náð sér á strik með lýðræðislegra
þjóðfélagskerfi og alþjóðlegri nálg-
un í samskiptum sín við aðrar þjóð-
ir.
Af hverju töldu menn Ísland
óspillt?
Robert Wade segir í lok greinar sinn-
ar að íslenskra félagsvísindamanna
bíði margvísleg verkefni og rann-
sóknir. Meðal þess sem hann nefnir
er rannsókn á því hvernig það vildi
til að land gegnumsýrt af spillingu
og landlægum klíkuskap og frænd-
hygli feðraveldisins í embættiskerf-
inu geti komist efst á blað Transpar-
ency International yfir þær þjóðir
sem búi við minnsta spillingu í ver-
öldinni. Transparency Internation-
al er alþjóðleg stofnun sem fylgist
með stjórnmálaspillingu og mælir
viðhorf til spillingar um allan heim.
Loks segir Wade að rökin um
að bankar í einkaeign, sem drifn-
ir séu áfram af gróðavon, séu þeir
einu sem geti stundað fjármála-
starfsemi og greiðslumiðlun séu
ósanngjörn í ljósi fjármálakrepp-
unnar. „Reynslan, ekki aðeins á Ís-
landi heldur einnig í Bandaríkjun-
um og á Bretlandi, bendir til þess
að blanda af bónusgreiðslum og
hvötum til einstakra bankamanna
ásamt þeim hraðvirku og tafarlausu
upplýsingum sem berast um net-
ið um svartsýni og bjartsýni á fjár-
málamörkuðum eru banvænar fyrir
stöðugleikann og heilbrigði kapítal-
ismans vegna þess að eftirlitsstofn-
anirnar eru oft ófærar um að stöðva
bólur og skemmdir sem myndast.“
„Ef til vill var gjaldeyr-
isskiptasamningur ekki
gerður við Ísland vegna
þess að bankarnir
treystu ekki lengur töl-
um Seðlabanka Íslands
um skuldir og eignir og
orðspor íslensku bank-
anna hafði þannig látið
verulega á sjá.“
JóhAnn hAUkSSOn
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Prófessorinn davíð Oddsson seðlabankastjóri
hneigðist til að taka ákvarðnir einn á grundvelli
takmarkaðs skilnings á aljóðlegri fjármálastarfsemi,
segir robert Wade í grein sinni.
Seðlabankinn davíð Oddsson, fyrrverandi
seðlabankastjóri, var í litlum tengslum við
starfsbræður sína á norðurlöndum og þekkti
þá ekki með nafni, segir Wade í grein sinni.