Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.2010, Blaðsíða 12

12 | Fréttir 13. desember 2010 Mánudagur
Verulegar breytingar verða á starfs-
háttum ríkisstjórnarinnar og sam-
skiptum hennar við Alþingi verði
farið að tillögum nefndar á vegum
forsætisráðherra sem fengist hefur
við að endurskoða margvísleg lög og
lagabálka sem snúa að stjórnarráð-
inu. Skýrsla nefndarinnar er tilbúin
og var fjallað um hana á fundi ríkis-
stjórnarinnar síðastliðinn föstudag.
Niðurstöður skýrslunnar og tillögur
nefndarinnar verða kynntar fjölmiðl-
um í dag.
Jóhanna Sigurðardóttir forsætis-
ráðherra sagði í ræðu á miðstjórar-
fundi Samfylkingarinnar fyrir 10 dög-
um að tillögur nefndarinnar fælu í sér
róttækar breytingar á starfsháttum
innan ríkisstjórnarinnar og á sam-
skiptum hennar við Alþingi. Búast
má við aukinni samvinnu og meiri
sveigjanleika í samskiptum ríkis-
stjórnar og þings nái tillögurnar fram
að ganga og verði lögfestar.
Ráðherrar segir þinginu satt
Í áfangaskýrslu, sem út kom í júní
síðastliðnum, taldi nefndin þörf á
að skýra betur og afmarka hlutverk,
valdmörk og ábyrgð ráðherra, ráðu-
neytisstjóra og sérstakra ráðgjafa
ráðherranna. „Nefndin tekur und-
ir það með starfshópi forsætisráð-
herra um viðbrögð stjórnsýslunnar
við rannsóknarskýrslu Alþingis að
rétt sé að lögfesta með skýrari hætti
frumkvæðisskyldu ráðherra gagn-
vart málaflokkum og stofnunum sem
undir hann heyra og aðrar skyld-
ur, svo sem upplýsingaskyldu og
sannleiksskyldu. Hvað síðastnefndu
skyldur hans varðar er þar eink-
um um að ræða samskipti við þing-
ið enda er upplýsingaskyldan gagn-
vart almenningi þegar lögfest með
upplýsingalögum,“ segir í skýrslunni.
Nefndin telur að ákvæði um frum-
kvæðisskyldu ráðherra eigi heima
í lögum um Stjórnarráð Íslands en
upplýsingaskylda og sannleiksskylda
í ráðherraábyrgðarlögum.
Formlítil stjórnsýsla
Nefndin telur einnig æskilegt að
samskipti ráðherra og embættis-
manna verði fengið tiltekið form.
Þetta á meðal annars við ef ráðherr-
ar leita faglegs mats embættismanna
áður en ákvarðanir eru teknar. Talið
er mikilvægt að ráðherrar virði sjálf-
stæði embættismanna og pólitískt
hlutleysi og feli þeim ekki verkefni
sem tengjast pólitísku starfi ráðherr-
ans.
Mörg dæmi eru um óljós vald-
mörk og ruglingslega verkferla inn-
an stjórnsýslunnar. Svokallað Ár-
bótarmál, sem verið hefur í fréttum
að undanförnu, hefur mörg einkenni
þessa. Þar var uppgjör við hjónin á
meðferðarheimillinu Árbót tekið úr
formlegu ferli á vegum Barnavernd-
arstofu og leyst með 30 milljóna
króna uppgjöri með beinni aðild fjár-
mála- og félagsmálaráðherra, sem
tóku málið í sínar hendur. Þingið af-
greiddi síðan 18 milljóna króna end-
anlegt uppgjör við hjónin með sam-
þykkt fjáraukalaga í síðustu viku þótt
svo að málið hefði þá fáeinum dög-
um áður verið tekið til rannsóknar
hjá Ríkisendurskoðun, en hún er eft-
irlitsstofnun á vegum Alþingis.
Samábyrgur ráðherrahópur?
Nefndin benti þegar í áfangaskýrslu
sinni í júní síðastliðnum, á að rétt væri
að festa í lög verkstjórnarhlutverk og
verkstjórnarábyrgð forsætisráðherra.
Í því sambandi yrði einnig hagað að
sameiginlegri ábyrgð oddvita stjórn-
málaflokka í ríkisstjórn hverju sinni.
Fjallað er um verkstjórnarhlutverk
forsætisráðherra í lögum og reglu-
gerð um Stjórnarráð Íslands og telur
nefndin rétt að útfæra þau lög nán-
ar. „Til dæmis mætti kveða skýrt á um
frumkvæðisskyldu forsætisráðherra
til að fylgjast með því að málefni dagi
ekki uppi vegna þess að óljóst sé und-
ir hvaða ráðherra þau heyri.“
Uppljóstrarar
Samkvæmt heimildum DV leggur
nefndin til að íslensk stjórnvöld lög-
festi og fullgildi alþjóðlegan samning
sem kveður á um vitnavernd þeirra
sem ljóstra upp um mál sem varða
almannahagsmuni. Svo vill til að
samningur þessa efnis var undirrit-
aður þegar árið 1999 án þess að hafa
nokkru sinni verið fullgiltur og inn-
leiddur hér á landi. GRECO, stofnun
ríkja Evrópuráðsins sem fylgist með
spillingu í aðildarlöndunum, hefur
þrýst á að slík vitnavernd verði leidd í
lög hér á landi.
Um vitnavernd uppljóstrara eða
þeirra sem þeyta viðvörunarflautur
(whistleblowers) þarf að lúta sérstök-
um reglum eins og fjallað er sérstak-
lega um í áfangaskýrslu nefndar-
innar. „Nefndin bendir á nauðsyn
þess að tryggja starfsmönnum ríkis-
ins sem í góðri trú koma upplýsing-
um um spillingu, ólögmæta eða ótil-
hlýðilega háttsemi á framfæri með
réttmætum hætti til réttra aðila þá
vernd í íslenskum lögum sem kveðið
er á um í samningi Evrópuráðsins frá
árinu 1999 um vernd starfsmanna. Í
því sambandi vekur nefndin athygli
á alþjóðlegri umræðu um ábyrgð,
gagnsæi, upplýsingaleka og spillingu
sem fram hefur farið í tengslum við
stjórnmála- og viðskiptalíf á undan-
förnum árum.“
Þótt nefnt sé í lögum að uppljóstr-
arar eigi ekki að gjalda þess að koma
upp um mál sem varða almanna-
heill, er það mat nefndarinnar að
ekki sé að finna næga vernd í anda
þess sem gert er ráð fyrir í samningi
Evrópuráðsins fyrir starfsmenn sem í
góðri trú koma á framfæri upplýsing-
um um ólögmæta eða ótilhlýðilega
háttsemi.
Sannleiksskylda
ráðherra áréttuð
n Samskipti ríkisstjórnar og Alþingis taka miklum breytingum samkvæmt nýjum tillögum n Lagt til að fest
verði í lög að ráðherrar segir Alþingi satt n Efla á verkstjórnarhlutverk forsætisráðherra n Lagt er til að sveigj-
anleiki verði meiri í samskiptum innan ríkisstjórnar og í samskiptum hennar við þingið.
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johannh@dv.is
„Til dæmis mætti
kveða skýrt á um
frumkvæðisskyldu for-
sætisráðherra til að fylgj-
ast með því að málefni
dagi ekki uppi vegna þess
að óljóst sé undir hvaða
ráðherra þau heyri.
Uppljóstrarar í þágu almannahagsmuna
„Á undanförnum 10 til 20 árum hefur hvert stórmálið rekið annað þar sem uppljóstrun
í þágu almannahagsmuna hefur komið við sögu eða vakið upp umræður um nauðsyn
þess að koma á
skipulögðu verklagi með stoð í lögum sem veitt geta starfsmönnum sem koma á
framfæri upplýsingum um alvarleg misferli, misgjörðir eða vanrækslu ákveðna vernd.
Eitt frægasta
dæmið er ef til vill uppljóstrun Sharon Watkins, starfsmanns Enron-samsteypunnar,
í Bandaríkjunum sem síðan leiddi til setningu Sarbanes-Oxley laganna árið 2002. Í
kjölfar Tamílamálsins í Danmörku kom til tals að setja sérstaka löggjöf um uppljóstrun
í þágu almannahagsmuna í Danmörku en ekki varð af því. Í aðdraganda Íraksstríðsins
2002–2003
reyndi verulega á framkvæmd slíkra laga innan bresku stjórnsýslunnar eins og fram
kom í rannsókn Lord Huttons (2004) á aðstæðunum við dauða David Kelly og síðar
meðal annars í skýrslu
breskrar þingnefndar um leka og uppljóstranir innan bresku stjórnsýslunnar í júlí 2009.“
„Uppljóstrun í þágu almannahagsmuna er mikilvæg en getur skaðað bæði þann sem
uppljóstrar og starfsemi vinnustaðarins. Um er að ræða áhættu fyrir starfsemina hvort
sem upp kemst eða ekki, þ.e. uppljóstrun sem ekki er skipulega tekið á getur valdið
skaða á sama hátt og mál sem ekki er upplýst fyrr en skaðinn er skeður. Þess vegna er
mikilvægt að búa svo um hnútana að „flautuþeyting“ verði opinbert úrræði á hverjum
vinnustað og þannig frá því gengið að sá starfsmaður sem gerir viðvart njóti tiltekinnar
verndar. Á móti verndinni kemur að starfsmaðurinn verður að fara að settum reglum um
það hvert hann snýr sér og hvernig hann ljóstrar upp málum. Hann þarf t.d. að:
n snúa sér til réttra aðila sem í krafti starfs síns geta og eiga að gera eitthvað í málinu,
n geta sýnt fram á að hann vekur athygli á málinu í góðri trú og gangi ekkert annað til
en góður vilji,
n vera nokkuð viss um að hann sé með réttar upplýsingar,
n vera viss um að hann sé að bera málið upp við réttan aðila.
Starfsmaður sem gerir viðvart þarf að geta treyst því að sá sem hann leitar til taki málið
alvarlega, fari að settum reglum um frekari rannsókn málsins, haldi starfsmanninum
upplýstum um gang málsins og tryggi að gripið verði til viðeigandi ráðstafana til að
koma í veg fyrir eða draga úr skaða.“
Úr áfangaskýrslu nefndar sem endurskoðar lög um Stjórnarráðið
Vill breytingar Jóhanna Sigurðardóttir
forsætisráðherra vill róttækar breytingar
á stjórnkerfinu, jafnvel á vinnubrögðum
ríkisstjórnarinnar sjálfrar.
Skýrsla kynnt í dag Gunnar Helgi
Kristinsson stjórnmálafræðiprófessor á
sæti í nefnd forsætisráðherra sem kynnir
niðurstöður sínar í dag.
Upplýsingaskortur Krafan um upplýs-
ingar og afnám leyndarhyggju hefur aukist í
kjölfar bankahrunsins.