Dagblaðið Vísir - DV - 07.02.2011, Blaðsíða 20

L
jóðaflokkar Schuberts, Mal-
arastúlkan fagra og Vetrarferð-
in, eru merkileg verk. Þó að
þeir séu samdir til flutnings af
einum söngvara og píanóleikara, eru
þetta í rauninni hádrama tísk verk:
fyrstu persónu-frásagnir og einræð-
ur, þar sem ljóðmælandinn úthell-
ir hjarta sínu, tjáir tilfinningar sínar,
gjarnan í sterku myndmáli. Í Malara-
stúlkunni er sagan af malarasvein-
inum og hinni ótrúu malarastúlku
rauði þráðurinn, en í Vetrarferð-
inni fylgjum við ferðamanninum á
kynlegu reiki hans um ógnarslóð-
ir brostinna drauma, dauðaþrár og
dauðaótta. Ekki er langt síðan Vetr-
arferðin hljómaði hér á sviði Óper-
unnar, ágætlega sungin af bassanum
Jóhanni Smára Sævarssyni.
Ekkert tónskáld hefur haft jafn
djúpan skilning á þeim dramatíska
kynngikrafti sem getur falist í einu
litlu ljóði og Franz Schubert; all-
tént hefur enginn náð að leysa þann
kraft úr læðingi líkt og hann gerði.
Þess vegna eru bestu ljóð hans – og
þau eru ótrúlega stór hluti þeirra
sex hundruð ljóðasöngva sem hann
skildi eftir sig – innan sinna marka
algerlega fullkomin verk. Og það er,
sem kunnugt er, nokkur vandi að
betrumbæta það sem er fullkomið
fyrir.
Þau Lára Stefánsdóttir, Ágúst Ól-
afsson og Gerrit Schuil freista þess
þó með nokkrum hætti, ásamt dans-
höfundinum Kenneth Oberly, í sýn-
ingu þeirri, sem sýnd var í Íslensku
óperunni á föstudagskvöldið var.
Mér skilst að aðeins sé gert ráð fyrir
þessari einu sýningu sem er frekar
einkennilegt miðað við það hversu
mikið er í hana lagt. Ágúst stendur
á sviðinu og flytur síðasta ljóðaflokk
Schuberts, Svanasöng, á alveg hefð-
bundinn hátt við píanóleik Gerrits,
á meðan Lára fremur danslist sína á
gólfinu í kring. Þau eru böðuð ljós-
um sem taka ýmsum breytingum,
einkum í fyrri hluta sýningarinnar,
þar sem meira var um lituð ljós en í
síðari partinum.
Nú er þess að gæta að Svanasöng-
ur er talsvert annars konar verk en
Malarastúlkan fagra og Vetrarferðin.
Þeir tveir síðarnefndu eru samstæðar
heildir, einnig hin brotakennda Vetr-
arferð, enda báðir samdir við texta
ljóðskáldsins Wilhelms Müllers.
Svanasöngur er hins vegar samsettur
úr ljóðum þriggja skálda og gefinn út
eftir dauða Schuberts. Sjö fyrstu ljóð-
in eru eftir Ludwig nokkurn Rells-
tab, sem myndi steingleymdur nú ef
Schubert hefði ekki tónsett þessi ljóð
hans og fáein önnur. Síðan fylgja sex
ljóð eftir Heine sem var þá nýbúinn
að slá í gegn með Buch der Lieder.
Flokknum lýkur svo með ljóði eftir
Johann Gabriel Seidl, vin Schuberts.
Af handritum tónskáldsins má ráða
að hann hafi hugsað sér að gera einn
flokk úr ljóðum Rellstabs og Heines
– svo sérkennilegt sem það nú kann
að virðast – en lokaljóðinu um bréf-
dúfuna mun útgefandinn hafa skeytt
aftan við og ekkert sem bendir til að
Schubert hafi ætlað því slíkan sess.
Raunar hafði Schubert boðið öðr-
um útgefanda Heine-ljóðin, svo að
það er alls ekki víst að hann hafi talið
brýna listræna nauðsyn á því að slá
þeim saman við ljóð Rellstabs.
Vandinn við að tengja dans og
ljóðasöng á þann hátt, sem hér var
reynt, felst ekki síst í því að finna
dansaranum eitthvert hlutverk; hlut-
verk sem hlýtur að eiga sér forsend-
ur í innri veröld ljóðanna. Mér fannst
þetta takast öllu betur í fyrri hluta
sýningarinnar, Rellstab-ljóðunum,
en í þeim síðari. Ljóð Rellstabs snú-
ast mjög um ástarþrár og ástarsorgir,
á rómantíska vísu, og þar getur dans-
arinn vel staðið fyrir hina fjarlægu
og dulúðugu ástmey, Huldu skálds-
ins, svo vitnað sé í Jónas. Að vísu er
kröftugur dansstíll Láru ekki ýkja
rómantískur; hún er eiginlega meiri
karakterdansari en lýríker af því tagi
sem manni finnst þessi furðuheimur
kalla á – og við skulum ekki, og get-
um ekki gleymt því, að það var ein-
mitt hann sem endurnýjaði list ball-
ettsins, raunar skömmu eftir dauða
Schuberts árið 1828. Það gerðist
umfram allt í danslist Maríu Tagli-
onis, sem dansaði á tánum og kom
með því upp einu af sígildum tján-
ingarformum rómantísku stefnunn-
ar burt úr grófum efnisheiminum,
upp í það ríki andans sem rómantí-
kerana þyrsti í: ríki frelsis, fegurðar,
ástar. Kjóllinn sem Lára var í, fannst
mér ekki heldur passa þarna; hann
minnti um of á undirkjól og var full
mikið af okkar heimi fyrir minn
smekk.
Í síðari hluta sýningarinnar gekk
þessi tilraun til að bræða saman
dans og söng miklu síður upp. Ágúst
flutti söngvana unaðslega vel; rödd-
in var að vísu á stöku stað ekki al-
veg tiltæk þegar taka þurfti á í hæð-
inni, einkum í söngnum volduga
um Atlas, sem ber hnöttinn á herð-
um sér, eitt af glansnúmerum flokks-
ins, en það skipti litlu þegar upp var
staðið, og ekki var hæðin til trafala
í hinum magnaða söng um tvífar-
ann; bæði ljóðin eru eftir Heine. Ág-
úst er frábær ljóðatúlkandi og á að
halda áfram að stækka verkefnaskrá
sína á því sviði. Túlkun þeirra Gerr-
its var áberandi hófstillt, sjálfsagt
full tempruð fyrir smekk þeirra sem
vilja fá gott bragð af hinum rómant-
íska tryllingi, þar sem hann á heima,
og ég skal játa að ég er í þeim flokki.
En trúlega var það viðkvæm nærvera
dansarans sem hélt aftur af þeim.
Þegar kom fram í Heine-ljóðin var oft
erfiðara að sjá hvað dansarinn var að
vilja þarna; það var til dæmis skrýtið
þegar Lára fór að „mæma“ Atlas með
hnöttinn í fanginu, eða tvífarann;
ofsagnir eru nokkurn veginn það
síðasta sem Schubert kallar á. Í ljóð-
inu um „myndina hennar“ átti þessi
kvenvera betur heima. En hvorki þar
né annars staðar komst þó á það
samband milli dansara og söngvara
sem hefði réttlætt þessa tilraun. Ág-
úst hafði sýnilega allan hug á söngn-
um og sinnti lítt um þessa konu sem
var alltaf að leita á hann, toga til sín
og reyna að draga fram og aftur um
sviðið; það var með ólíkindum hvað
henni gekk illa að kveikja einhvern
fiðring í stráknum. Ég verð að við-
urkenna að þegar á leið stóð ég mig
stundum að því að leggja aftur augun
til þess að geta notið söngsins ótrufl-
að. En – ég tek það fram – ég opnaði
þau alltaf aftur.
Það er út af fyrir sig lofsvert þegar
jafn vandaðir listamenn og þeir, sem
hér eiga í hlut, prófa eitthvað nýtt; án
áhættusamra tilrauna staðnar listin.
Áhorfendur, sem virtust langflestir
tengdir listageiranum með ýmsum
hætti, kunnu sýnilega að meta við-
leitni þeirra og klöppuðu þeim inni-
legt lof í lófa að sýningu lokinni.
Ætli viðburður sem þessi myndi
ekki annars njóta sín best sem hluti
af stærri kynningu, á tónskáldinu
eða ljóðasöngnum sem slíkum?
Kynningu sem mætti þess vegna vera
beint að uppvaxandi kynslóð, jafn-
vel með hjálp skólanna. Ég hefði nú
haldið að engin vanþörf væri á slíku.
En það hefur þeim víst ekki dottið í
hug í Íslensku óperunni. Þar á bæ
hafa þau líkast til um eitthvað annað
að hugsa.
20 | Fókus 7. febrúar 2011 Mánudagur
Leikhús listamanna sýnir aftur:
Listamenn gerast ólíkindatól
Listamenn gerast ólíkindatól næstu
mánuði en þau Snorri Ásmundsson,
Ragnar Ísleifur Bragason, Ásdís Sif
Gunnarsdóttir, Ingibjörg Magnadótt-
ir, Ragnar Kjartansson, Saga Sigurðar-
dóttir, Margrét Bjarnadóttir og fleiri
óvæntir gestir munu setja upp ný verk
í Þjóðleikhúskjallaranum.
Verkin verða í formi kvöldskemmt-
ana og í ætt við „Soirées“ eins og það
var kallað í París á sínum tíma. Kvöld
þar sem listamenn koma saman og
leyfa hugmyndum sínum og aðferðum
að mætast á tilraunakenndan máta.
Leikhús listamanna var upphaf lega
stofnað í Klink og Bank árið 2004 þar
sem listamenn úr öllum áttum svið-
settu listaverk sín. Verkin voru sjald-
an æfð fyrir fram og léku listamenn-
irnir í verkum hvers annars. „Þetta
var oft spuni og það gerðist ýmislegt
skemmtilegt á þessum sýningum,“
segir Snorri Ásmundsson, myndlist-
armaður og einn forsprakka hópsins.
„Þá var reglan oft sú að gefnar voru
einhverjar reglur eða viðmið og svo
voru tveir klukkutímar í æfingar. Sýn-
ingarnar voru vel sóttar og sérstak-
lega af leikhúsfólki og andinn var líf-
legur.“ Snorri segir að eftir að sýningar
lögðust niður fyrir fáeinum árum hafi
meðlimir hópsins oftsinnis rætt um
að setja þessar skemmtanir á laggirn-
ar aftur og nú hafa fjölmargar sýningar
verið ákveðnar og fyrsta sýningin verð-
ur haldin þriðjudagskvöldið 8. febrúar.
„Hópurinn er enn sterkari en áður því
í honum eru nýir meðlimir, Margrét
Bjarnadóttir og Saga Sigurðardóttir
dansarar, sem settu til að mynda upp
sýninguna Humanimal, og Ragnar Ís-
leifur Bragason sem útskrifaðist ný-
lega úr Fræðum og framkvæmd í Lista-
háskóla Íslands.“
Aðspurður hvað sé á dagskrá í
næstu sýningum vill hann lítið gefa
upp. „Þetta á að vera óvænt. Ég get þó
sagt frá því að sjálfur verð ég með sýn-
ingu eftir tvær vikur en þá ætlum við
Rakel McMahon myndlistarkona að
dansa saman ballett.“
Leikhús listamanna verður kl. 21
eftirtalda daga: þriðjudaginn 8. febrú-
ar, þriðjudaginn 22. febrúar, þriðju-
daginn 15. mars, þriðjudaginn 29.
mars, þriðjudaginn 12. apríl og þriðju-
daginn 26. apríl. Miðaverð er 1.200
krónur.
kristjana@dv.is
Svanasöngur
eftir Franz Schubert
Íslenska óperan og Pars pro toto
Flytjendur: Ágúst Ólafsson, Lára
Stefánsdóttir og Gerrit Schuil
Danshöfundur: Kenneth Oberly
Búningar: Filippía I. Elísdóttir
Lýsing: Magnús Arnar Sigurðarson
Söngverk
Jón Viðar
Jónsson
Leikhús listamanna
Nýir meðlimir eru Saga Sigurðardóttir,
Margrét Bjarnadóttir dansari og
Ragnar Ísleifur Bragason.
Ný plötuútgáfa
TomTom Records er ný tónlistar-
útgáfa sem þeir Jóhann Ómarsson,
sem gengur undir listamannsnafninu
Skurken, og Árni Grétar, sem einnig
er þekktur sem Futuregrapher, standa
fyrir. Útgáfan mun sérhæfa sig í ís-
lenskri raftónlist. Rjóminn greinir frá
þessu. Fyrsta útgáfan verður 12. febrú-
ar næstkomandi þegar Andefni, nýja
verkið hans Prince Valium, og Life is a
Beach, smáskífa með Tonik. Plötur frá
TomTom Records munu einnig koma
út á stafrænu formi á vefsíðu útgáf-
unnar, tomtomrecords.com. Útgáfan
stefnir að endurútgáfu gamalla verka
frá þekktum íslenskum raftónlistar-
mönnum í framtíðinni.
Heimsdagur
barna 12. febrúar
Heimsdagur barna verður haldinn
hátíðlegur í Menningarmiðstöðinni
Gerðubergi og frístundamiðstöð-
inni Miðbergi
laugardaginn
12. febrúar. Á
þessum degi
býðst börnum
og fjölskyld-
um þeirra
að taka þátt í
fjölbreyttum
listasmiðjum.
Smiðjurnar tengjast að þessu sinni
goðsögnum frá ýmsum heims-
hornum. Listasmiðjurnar verða
opnar á milli 13 og 16 en dagskrá
má nálgast á vef Gerðubergs. Í
smiðjunum er hægt að taka þátt í
að búa til stóran dreka sem leidd-
ur verður út á lokahátíð eða búa
til lítinn dreka til að taka með sér
heim. Hægt er búa til verndargrip
goðanna, hrafna Óðins, óvenjuleg
dýr og dverga úr norrænu goða-
fræðinni, bragða á Valkyrjuglöggi,
búa til rómverskt hljóðfæri eða
leikbrúðu úr grísku goðafræðinni.
Einnig gefst börnum kostur á að
taka þátt í suðrænni danssmiðju,
bregða sér í gervi Drakúla eða læra
nokkur töfrabrögð í galdrasmiðju
Merlins.
Stóraukin sala
Mikil aukning hefur verið í sölu tón-
listar á tonlist.is. Vefurinn hefur lokið
uppgjöri fyrir árið 2010 en það er besta
ár í sölu stafrænn-
ar tónlistar frá
upphafi. Aukning
frá árinu 2009 er
27 prósent, sem
er mun meira en
aukning á sölu
stafrænnar tón-
listar í heiminum
á sama tíma. Þá
stækkar einnig hópurinn sem kýs að
vera með áskrift hjá Tónlist, það er, að
greiða fast gjald og hlusta á allt efni
sem er í boði á vefnum. Um áttatíu
prósent sölu tónlistar á vefnum er ís-
lenskt efni.
Ekki alveg að virka
Hádramatískt verk „Ekkert tónskáld hefur
haft jafn djúpan skilning á þeim dramatíska
kynngikrafti sem getur falist í einu litlu ljóði og
Franz Schubert.“