Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.2011, Blaðsíða 23

Úttekt | 23Mánudagur 28. febrúar 2011
n Nú fer um margan einræðisherrann eftir mótmæli í Túnis og Egyptalandi n Einræðis-
herrann Gaddafi á undir högg að sækja n Sögu einræðisherra og harðstjóra má rekja langt
aftur í aldir n Hugtökin höfðu ekki alltaf neikvæða merkingu, en breyttust í tímans rás
EINRÆÐI OG HARÐSTJÓRN
Það er af nógu að taka þegar um
einræðisherra og harðstjóra sög-
unnar er að ræða. Þessi listi er sett-
ur fram af handahófi og ekki lagt
mat á hver hafi verið, eða sé, þeirra
verstur.
Jósef Stalín
18. desember 1878–5. mars 1953
Stalín var við völd í Sovétríkjunum
sálugu frá 1922 til dauðadags 1953.
Eftir honum var haft: „Dauði eins
er harmleikur, dauði milljónar er
tölfræði.“ Stjórnarhættir hans ollu
hungursneyð í landinu og á sama
tíma leiddi ofsóknaræði hans til
hreinsunar og fjölda gúlaga í Sov-
étríkjunum. Milljónir manna, heilu
menningarsamfélögin, voru rifin
upp með rótum og flutt yfir land-
ið þvert og endilangt vegna hug-
mynda hans um hvernig ríkið ætti
að vera. Áætlaður fjöldi fórnar-
lamba vegna aðgerða hans er 20
milljónir.
Kim Jong-il
16. febrúar 1941
Ef afleiðingar stjórnar Kims Jong-il
væru ekki jafn hræðilegar og raun
ber vitni þá væri maðurinn nánast
hlægilegur. Kim tók við völdum af
föður sínum árið 1994 og hefur ver-
ið, líkt og faðir hans var, miðdep-
ill undarlegrar persónudýrkunar
og nánast dýrkaður eins og Guð á
Jörðu. Í stjórnartíð hans hefur þjóð-
in glímt við hungursneyðir sem
vart eiga sína hliðstæðu í seinni tíð
og hefur hann treyst á aðstoð ann-
arra ríkja á sama tíma og hann dæl-
ir fé í kjarnorkutilraunir og fimmta
stærsta her í heimi, sem verja á
landið gegn sömu þjóðum og hafa
haldið lífi í honum og þjóðinni.
Pol Pot
19. maí 1925–15. apríl 1998
Þegar Rauðu Kmerarnir tóku völd-
in í Kambódíu árið 1975 tók Pol Pot
sér æðstu völd og tók upp nafn-
ið Bróðir nr. 1. Hann ásetti sér að
koma á landbúnaðarútópíu í land-
inu og með það fyrir augum afréð
hann að kasta fyrir róða menn-
ingu og sögu landsins svo unnt
yrði að skrifa hana upp á nýtt. Upp-
ræta þurfti allt menntafólk, búdda-
munka, alla sem áttu við einhverja
fötlun að stríða og alla þá sem
höfðu haft einhver kynni af Vestur-
löndum. Gleraugu nægðu til þess
að viðkomandi skyldi upprættur,
enda gáfu þau ótvírætt til kynna að
sá kynni að lesa.
Þegar upp var staðið, árið 1979,
hafði 1,5 milljón manns verið drep-
in, svelt til dauða eða þrælað til
dauða.
Benito Mussolini
29. júlí 1883–28. apríl 1945
Faðir fasismans, Benito Mussolini,
var heltekinn af hugmyndinni um
að blása nýju lífi í mikilfengleika
Rómaveldis. Hann kom á laggirn-
ar leynilögreglu og sveitum rusta-
menna, „Svartstakka“, sem beittu
óheftu ofbeldi við að berja niður
andstöðu.
Hann komst í vinfengi við stall-
bróður sinn Adolf Hitler á tím-
um síðari heimsstyrjaldarinnar,
en eitt helsta markmið Mussolin-
is var að hernema eitthvert annað
land. Endalok Mussolinis voru
helsti háðuleg, hann var tekinn af
lífi af skæruliðum kommúnista og
hengdur upp á fótunum á kjötkrók.
Rafael Trujillo
24. október 1891–30. maí 1961
Trujillo var kjörinn forseti Dómin-
íska lýðveldisins árið 1930 og ákvað
í kjölfarið að framvegis yrðu kosn-
ingar óþarfar. Hann tók sér herfor-
ingjavald og lét hina og þessa fá for-
setaembættið undir hans stjórn.
Þegar hann heyrði ekki til var
hann kallaður „Flöskutappi“ vegna
þeirrar áráttu að veita sjálfum
sér heiðursorðu í tíma og ótíma.
Hann fyrirskipað að í öllum kirkj-
um landsins skyldi vera skilti sem á
stóð „Trujillo á Jörðu, Guð á himn-
um“.
Árið 1937 fyrirskipaði hann
fjöldamorð á 20.000 – 30.000 Haít-
um sem bjuggu við landamæri ríkj-
anna.
Mao Zedong
26. desember 1893–9. september 1976
Mao breyttist úr kommúnísk-
um skæruliða í leiðtoga Kína árið
1949 og beið ekki boðanna með að
hrinda í framkvæmd ýmsum áætl-
unum sem miðuðu að því Kína yrði
meira anda þeirra marxísku hug-
sjóna sem hann ól með sér.
Því miður höfðu áformin í för
með sér hungursneyð auk þess
sem flugumenn sem tilkynntu um
óæskileg menningarleg viðhorf
blómstruðu. Stjórnmálaleg kúgun
tíðkaðist og algengt var að pólitísk-
ir andstæðingar væru neyddir til
sjálfsvígs. Talið er að Mao hafi borið
ábyrgð á dauða tuga milljóna.
Idi Amin
1. janúar 1925–16. ágúst 2003
Þegar Idi Amin hrifsaði til sín völdin
í Úganda var honum tekið hlýlega,
en gleðin var skammvinn og snér-
ist fljótlega upp í hrylling því hann
nýtti vald sitt til að ofsækja kynþætti
sem voru í minnihluta, leggja hald
á eignir Asíumanna og Evrópubúa
og myrða um það bil hálfa milljón
manns.
Idi Amin er minnst fyrir sérvisku
sína, auk alls annars, en hann lýsti
sjálfan sig siguvegar yfir Bretlandi
og konung Skotlands.
Mobutu Sese Seko
14. október 1930–7. september 1997
Mobutu fullyrti að hann berðist
gegn nýlendustefnunni og komm-
únisma þegar hann tók völdin í
Zaire (nú Alþýðulýðveldið Kongó)
árið 1965.
Í reynd breytti hann ríkisstjórn
landsins í peningaverksmiðju fyrst
og fremst sjálfum sér til góða.
Ef hann gat ekki keypt andstæð-
ing sinn lét hann bara fyrirkoma
honum. Á meðal þeirra sem hann
lét myrða voru fjórir ráðherrar í rík-
isstjórn hans sem hann lét taka af
lífi opinberlega fyrir framan 50.000
manns. Á sama tíma og þjóðin svalt
jókst auður hans sem hann lagði
inn á reikninga í Sviss.
Adolf Hitler
20. apríl 1889–30. apríl 1945
Hitler hefur verið notaður sem eins
konar mælistika fyrir illsku. Hann
réð lögum og lofum í Þýskalandi í
aðdraganda heimsstyrjaldarinn-
ar síðari og á meðan á henni stóð.
Hann beitti lögum landsins til að
umbreyta landinu í lögregluríki þar
sem hugmyndafræði haturs og ógn-
ar hélt þjóðinni í ógnargreipum.
Hann setti sér það markmið
að útrými gyðingum og öðrum
„óæskilegum“ einstaklingum úr
þeim löndum sem Þjóðverjar her-
námu. Afleiðing þess var Helförin
sem kostaði um 17 milljónir lífið.
Mohammad Reza Pahlavi
26. október 1919–27. júlí 1980
Síðasti Íranskeisarinn, Mohammad
Reza Pahlavi, komst til valda eftir
að föður hans var velt úr sessi fyr-
ir tilstilli Breta og Sovétmanna árið
1941. Pahlavi hugðist nútímavæða
Íran og gerði sjía-múslima horn-
reka í leiðinni. Einnig gleymdi Pa-
hlavi sér í miklum íburði á sama
tíma og leynilögregla hans kom
andstæðingum hans fyrir kattarnef
og pyntaði alla þá sem taldir voru
möguleg ógn við hann.
Nicolae Ceaucescu
26. janúar 1918–25. desember 1989
Nicolae Ceaucescu var lengi vel í
smáuppáhaldi á Vesturlöndum því
hann var leiðtogi Rúmeníu, þjóðar
innan Sovétblokkarinnar, en reynd-
ist Kremlverjum oft og tíðum óþæg-
ur ljár í þúfu.
Það sem færri vissu var að á
sama tíma og hann naut hylli fyrir
sjálfstæðistilburði sína stóð hann
að ógnarkúgun rúmensku þjóðar-
innar. Leynilögregla hans hleraði
heimili landsins og allar ritvélar
voru skráðar, eiginhandarsýnis-
hornum þegnanna var haldið til
haga og um hálf milljón uppljóstr-
ara var á mála hjá hinu opinbera.
Ceaucescu bannaði fóstureyðingar
með það fyrir augum að fjölga íbú-
um landsins, skilnaðir voru nánast
ógerlegir og barnlaus hjón sættu 20
prósenta aukaskatti.
Muammar al-Gaddafi
7. júní 1942
Það gefur á bátinn hjá Gaddafi nú
um stundir vegna uppreisnar al-
þýðu og hluta hers landsins gegn
honum. Hann hefur ekki átt við
jafn ramman reip að draga síðan
hann tók völdin árið 1969. Hann
hefur titlað sig hinum hógværu titl-
um „Konungur konunga Afríku“ og
Leiðtogi leiðtoga Araba“.
Þrátt fyrir að hann hafi fullyrt að
í Líbíu sé lýðræði þá hefur hingað til
lítill vafi leikið á að hann og kump-
ánar hans hafa haldið um stjórnvöl-
inn. Líkt og stallbræður hans hefur
honum tekist að sanka að sér ótrú-
legum auði á kostnað lífsgæða líb-
ísku þjóðarinnar.
Saddam Hussein
28. apríl 1937–30. desember 2006
Þrátt fyrir að Saddam hafi eflaust
tryggt stöðugleika í Írak verður vart
framhjá því litið hvaða aðferðum
var beitt til þess. Saddam var misk-
unnarlaus harðstjóri og skirrðist
ekki við að taka hvern þann af lífi
sem ógnaði veldi hans. Hann of-
sótti minnihlutahóp Kúrda og beitti
til þess efnavopnum, og 0hóf stríð
gegn bæði Íran og Kúveit.
Til að tryggja að landsmenn
gleymdu honum ekki, eins og það
væri líklegt, lét hann setja myndir
af sér á nánast hvert götuhorn, og
til að bæta um betur þá sá leynilög-
regla hans um að halda borgurum
landsins góðum og beitti til þess
afar ógeðfelldum meðulum.
Robert Mugabe
21. febrúar 1924
Undir stjórn Roberts Mugabe hef-
ur Simbabve breyst úr einu gjöful-
asta ríki Afríki í eitt það snauðasta.
Hann fullyrðir að hann hafi bara
eitt markmið; réttlæti til handa
þjóðinni, fullveldi fyrir þjóðina, við-
urkenningu á sjálfstæði þjóðarinn-
ar og yfirráð yfir náttúruauðlindum
landsins.
Það væri allt gott og blessað ef
hann notaði ekki tækifærið til að of-
sækja hvíta, samkynhneigt fólk og
að sjálfsögðu pólitíska andstæðinga
sína. Lífslíkur eru nú hvergi lakari
en í Simbabve – innan við 40 ár fyrir
bæði karlmenn og konur.
Heimildir: Wikipedia og tímaritin
Life og Newsweek.
Þekktir einræðisherrar
herinn, leynilögreglan, njósnarar og
flugumenn, yfirheyrendur og pynt-
ingameistarar – enn skugga sínum
á mannlífið. Nærvera þeirra er stað-
reynd þrátt fyrir að þeir hafi, þegar
syrti í álinn, kosið að snúa baki við
leiðtogunum.
Einangrun og ógn
Það sem hefur gert kóngum, emírum,
lífstíðarforsetum eða hvað nafni sem
þeir hafa kosið að kalla sig kleift að
halda völdum er að halda þjóðinni í
heljargreipum ógnar.
Nánast öll arabaríki hafa á valda-
stóli fjölskyldu sem hefur það staðfasta
markmið að verma hann eins lengi
og unnt er. Á sjötta og sjöunda áratug
síðustu aldar var valdarán algengasta
leiðin til að skipta út ríkisstjórn og frá
1949 til 1980 voru gerðar fimmtíu og
fimm valdaránstilraunir víða um lönd
og tókst um helmingur þeirra.
Ef valdarán tókst þurftu þeir sem
stóðu að því að finna leiðir til að festa
sig í sessi. Það reyndist vænlegt til að
viðhalda völdum að einangra þegn-
ana, ekki bara gagnvart heiminum
heldur einnig gagnvart hverjum öðr-
um. Saddam Hussein gekk svo langt
að banna ritvélar og ljósritunarvél-
ar í einkaeign og Facebook og Twitt-
er hefðu sennilega aldrei þrifist undir
hans valdi.
Nánast mafía
Árið 1999 setti James Quinlivan hjá
Rand-stofnuninni (Research ANd
Development), stefnumótunarfyrir-
tæki sem upphaflega var sett á lagg-
irnar sem ráðgjafar- og greiningar-
stofnun fyrir Bandaríkjaher, fram í
greinargerð lykilatriði þess að ein-
ræði þrífist. Fyrst þarf að byggja upp
innri kjarna sem tengist „fjölskyldu-
böndum, kynþætti og trúarlegri
tryggð“ – nánast eins og mafía, þar
sem undirsátarnir gæta baks einræð-
isherrans, og þar með síns eigin.
Í öðru lagi þarf að koma á fót her-
sveitum á borð við Byltingarvörðinn í
Íran sem fylgir fyrirskipunum æðsta
leiðtoga landsins, á meðan her lands-
ins heldur að sér höndum. Í þriðja
lagi þarf að halda úti leynilögreglu,
öryggislögreglu og njósnadeild, sem
á stundum eyða mestum tíma í að
fylgjast með hver öðrum.
Og að sjálfsögðu þarf að halda
fastahernum góðum. Ein leið til þess
að halda hernum uppteknum er með
því að „fóstra sérfræðiþekkingu“ yfir-
manna hersins, eins og Quinlivan kýs
að kalla það: „Senda þá í erlenda her-
skóla.“
En þá er úr vöndu að ráða því
ómögulegt er að segja til um hvaða
framandi hugmyndir þeir fengju í
kollinn þegar leyniþjónustan væri
fjarri góðu gamni. Til að koma í veg
fyrir slíkt er alltaf möguleiki að gera
herinn að makker í einræðinu; gera
honum kleift að maka krókinn og
í Egyptalandi hefur herinn hagn-
ast verulega á fasteignabraski og því
sem bandaríst sendiráð lýsti, sam-
kvæmt Wikileaks-skjali, sem „fyrir-
tækjum í eigu hersins, gjarna undir
stjórn hershöfðingja sem sestir eru í
helgan stein, [og] eru sérstaklega virk
í vatns-, ólífuolíu-, steypu-, bygging-
ar-, hótel- og eldsneytisiðnaðinum.“
Því má teljast ljóst að það kostar sitt
að vera einræðisherra og ekki á færi
margra þjóða að standa undir slíkum
kostnaði, en þar sem olíu er að finna
er jafnan góður jarðvegur fyrir ein-
ræði.