Dagblaðið Vísir - DV - 23.04.2012, Blaðsíða 16

Sandkorn
A
fleiðingar íslenska efna-
hagshrunsins eru ekki síður
áhugaverðar en orsakir
þess. Við vitum, í grófum
dráttum, hvernig íslenska
góðærið hófst með frjálshyggjuvæð-
ingu í stjórnmálum, einkavæðingu og
minnkandi afskiptum ríkisvaldsins af
markaðnum. Við vitum hverjir pump-
uðu upp íslensku efnahagsbóluna og
græddu mest á henni. Við vitum af
hverju hrunið átti sér stað og hverjir
bera einna mesta ábyrgð á því. En við
vitum ekki enn nákvæmlega hverjar
afleiðingarnar af þessu hruni verða,
hjá hverjum eignirnar sem eru undir
í uppgjörinu við hrunið enda. Lands-
lagið í efnahags- og stjórnmálum
næstu ára mun að hluta til ráðast af
þessu því peningar og eignir eru því
miður öflugt og mótandi valdatæki.
Myndin skýrist þó betur með tím-
anum.
Viku eftir viku birtast nýjar fréttir
af niðurstöðum um skuldaupp-
gjör banka á einstökum fyrirtækjum
vegna ákvarðana sem stjórnendur
þess tóku fyrir hrunið. Í síðustu viku
birtust í fjölmiðlum fréttir um fjár-
hagslega endurskipulagningu Prent-
smiðjunnar Odda, og tengdra félaga,
og olíufélagsins Olís. Í báðum til-
fellum halda fyrri eigendur þess-
um fyrirtækjum að öllu leyti eða að
hluta eftir að bankarnir sem lánuðu
þessum fyrirtækjum peninga afskrifa
milljarða af skuldum þeirra. Arion
banki og Landsbankinn afskrifa sam-
tals um 5 milljarða af nærri 9 millj-
arða skuldum Odda á meðan Lands-
bankinn mun líklega þurfa að afskrifa
milljarða af um 15 milljarða króna
skuldum Olís. Tveir stærstu eigendur
þessara tveggja fyrirtækja eru fyrrver-
andi bankaráðsmenn í Landsbank-
anum, Þorgeir Baldursson og Einar
Benediktsson.
Bæði Oddi og Olís skuldsettu sig
óhóflega á árunum fyrir hrunið, aðal-
lega með gengistryggðum lánum í
erlendum myntum. Í árslok 2009 voru
tæpir sex milljarðar af skuldum Odda
og tengdra félaga í evrum og í árslok
2010 námu skuldir Olís í erlendum
myntum nærri 10 milljörðum króna.
Í ársreikningum beggja fyrirtækjanna
er sérstaklega minnst á það að skuldir
þeirra hafi stökkbreyst vegna gengis-
hruns íslensku krónunnar árið 2008
og að gengislánadómar um ólögmæti
slíkra lána gætu leiðrétt skuldastöðu
þeirra umtalsvert.
Gleymum því ekki að þessi fyrir-
tæki, og aðrir lögaðilar og einstak-
lingar sem tóku gengistryggð lán
fyrir hrunið, voru með því að veðja á
að krónan héldist sterk áfram og að
ekki myndi eiga sér stað sú „óhjá-
kvæmilega leiðrétting“ á verðmæti
hennar sem varð 2008. Þeir sem tóku
gengistryggð lán gerðu það vegna
þess að það var talið hagstætt fyrir
þá vegna sterkrar stöðu krónunnar.
Gengistryggð lán voru því ein gerð af
stöðutöku með krónunni og íslenska
efnahagsundrinu. Engar aðrar for-
sendur en eiginhagsmunir lántak-
andans gerðu það að verkum að hann
tók slík lán. Ef íslenska krónan hefði
haldist sterk, bankakerfið ekki hrunið
og góðærið hefði haldið áfram hefðu
þeir sem tóku gengistryggð lán grætt
á því að hafa gert það því afborganir
þeirra hefðu áfram haldist hagstæðar
í krónum talið. Þá hefðu dómar um
ólögmæti gengistryggðra lána vænt-
anlega verið óréttlátir í augum þeirra
sem tóku slík lán því þeir hefðu kom-
ið sér illa fyrir þá. Inngrip dómsvalds-
ins í lánasamninga milli tveggja full-
veðja aðila hefðu þá væntanlega verið
ósanngjörn. Við megum heldur ekki
gleyma því að ef okkur finnst gagn-
rýnivert að stórfyrirtæki sem tóku
gengistryggð lán fái þau afskrifuð þá
hlýtur sama hugmyndin að gilda um
einstaklinga sem fá slíka meðferð.
Lögin fara ekki í manngreinarálit og
þurfa að virða jafnræðisreglur. Sama
meginreglan hlýtur þá að gilda um
alla sem fengu gengistryggð lán af-
skrifuð. Það er löglegt að sá sem tók
stöðuna gegn krónunni með þessum
hætti þurfi ekki að standa við gerðan
samning en varla getur það talist
siðlegt. Olís og Oddi þurfa ekki að
standa skil á lánum sínum eða gjörð-
um, fá lán sín afskrifuð – hreint borð –
og geta haldið áfram eins og lítið hafi
í skorist. Stöðutaka þeirra fyrir hrun
er afskrifuð.
Út frá þessum forsendum finnst
mörgum óbreyttum borgurum það
óréttlátt að eigendur fyrirtækja eins
og Olís og Odda fái að halda fyrir-
tækjum sínum eftir fjárhagslega end-
urskipulagningu þeirra og afskriftir
á skuldum þeirra. Sérstaklega þegar
fyrir liggur að þessi fyrirtæki voru
bjartsýn, þau fóru í stórfellda útrás
til annarra landa og keyptu íslensk
rekstrarfélög á uppsprengdu verði.
„Af hverju taka bankarnir ekki þessi
fyrirtæki af þeim og selja þau hæst-
bjóðanda á markaði? Af hverju fá þeir
sem skuldsettu félögin að halda þeim
áfram eftir milljarða afskriftir? Eru
stjórnendur og eigendur slíkra skuld-
settra fyrirtækja endilega þeir heppi-
legustu til að stýra þeim áfram?“
Slíkar spurningar eiga fyllilega rétt
á sér þegar slíkar sögur um fjárhags-
lega endurskipulagningu og afskrift-
ir hjá einstökum fyrirtækjum koma
upp. Hvað verður um sterk stórfyrir-
tæki með trausta markaðsstöðu, eins
og Odda og Olís, skiptir miklu máli
því þau eiga miklar eignir og eru með
mikla veltu. Vandamálið er hins vegar
að við vitum ekki svarið við þessum
spurningum þar sem uppgjör fyrir-
tækjanna á sér stað innan fjármála-
fyrirtækja sem upplýsa ekki um
hvernig vinnu þeirra við endurskipu-
lagningu fyrirtækja var háttað í ein-
stökum tilfellum. Við getum því ekki
fengið svör við þessum spurningum
og getum ekki fengið að vita hvort
eðlilega hafi verið staðið að endur-
skipulagningu þessara fyrirtækja og
hvort allir séu í reynd jafnir í augum
bankanna. Ekki einu sinni ríkisbank-
inn, Landsbankinn, greinir frá þessu
opinberlega. Afleiðingar hrunsins –
landslag hluta samfélagsins í samtíð
og framtíð – eru því að hluta til huldar
í myrkri bankaleyndar.
Hægfara Ari
n Framboð Ara Trausta Guð-
mundssonar til forsetaemb-
ættisins hleypir enn meiri
og skemmti-
legri óvissu í
forsetakosn-
ingarnar. Ara
Trausta svip-
ar í mörgu til
Kristjáns Eld-
járns forseta.
Hann er virtur fræðimaður
með flekklausan feril. Það
sem álitsgjafar hafa helst á
móti honum er að hann hafi
boðað til blaðamannafund-
ar með hátt í tveggja vikna
fyrirvara til að lýsa yfir fram-
boði. Gárungar segja það
eðlilegt þar sem hann hugsi
í milljónum ára sem jarð-
fræðingur.
Herdís afþakkaði
n Nokkur umræða hefur
verið um það hvort allir
forsetaframbjóðendur eigi
þess kost að vera á Beinni
línu DV eins og Þóra Arnórs-
dóttir. DV hafði þegar boðið
Herdísi Þorgeirsdóttur og Ólafi
Ragnari Grímssyni en hvorugt
þekktist boðið. Ólafur Ragn-
ar svaraði því til að hann
vildi bíða með sína baráttu
þar til allir frambjóðendur
væru komnir fram. Það væri
af virðingu við þá. Herdís
afþakkaði og kvartar undan
því að aðrir frambjóðendur
fái mikla athygli. Aðrir fram-
bjóðendur hafa þegar fengið
boð um Beina línu eða fá á
næstu dögum.
Egill og Eva
n Það er vandlifað fyrir Egil
Helgason sjónvarpsmann
sem gjarnan situr undir
skömmum
öfgahæ-
grimanna og
femínista.
Yfirleitt hefur
söngurinn
verið sá að
þáttastjórn-
andinn hleypi umræddu
fólki ekki að. Á dögunum var
Eva Hauksdóttir, bloggari og
samfélagsrýnir, gestur Egils.
Þar var í löngu máli fjallað
um femínisma. Gagnrýndi
Eva þar öfgar sem einkenni
baráttu sumra þeirra sem
halda á lofti kvenréttindum.
Nú liggur Egill undir ámæli
fyrir að hleypa Evu í loftið.
Bið að heilsa Dorrit
n Athafnakonan Jónína
Benediktsdóttir fer ekki
troðnar slóðir í málflutn-
ingi sínum.
Heilsu-
drottningin
skrifaði Wen
Jiabao, for-
sætisráð-
herra Kína,
opið bréf í
Morgunblaðinu. Þar lýsti
Jónína þeim ofsóknum sem
hún hafi orðið fyrir á Íslandi.
Óhætt er að segja að hún
hafi dregið upp dökka mynd
af landi og þjóð. Greinin
endar síðan á því að hún og
Dorrit Moussaieff forsetafrú
hafi verið vinkonur en nú
sé búið að eyðileggja það.
„Að lokum, bið að heilsa
Dorrit forsetafrú. Við vorum
vinkonur áður en henni var
bannað það,“ skrifar Jónína.
Eins og að bjóða
Saddam Hussein í mat
Mun alltaf elska
Ásdísi Rán
Birgitta Jónsdóttir er vinur Tíbet. – DV.is Garðar Gunnlaugsson um sína fyrrverandi. – DV
Afskrifuð stöðutaka
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Í
kvótafrumvarpi ríkisstjórnarinnar
er grein númer 11 ónýtust. Greinin
er svohljóðandi, reyndar nokkuð
stytt.
11. gr. Leyfi til að nýta aflahlutdeild.
Til og með 1. ágúst 2012 býðst eigend-
um þeirra skipa sem þá ráða yfir afla-
hlutdeild að staðfesta hjá Fiskistofu,
með undirritun eða öðrum fullgildum
hætti, að gangast undir leyfi til að nýta
aflahlutdeild til 20 ára frá upphafi fisk-
veiðiársins 2012/2013 að telja.
Þessi málsgrein afhendir núver-
andi kvótahöfum áframhaldandi for-
gjöf á fiskimiðin næstu 20 ár. Þetta
er verra en það sem fyrir liggur því í
dag er veiðiréttindum úthlutað á árs-
grundvelli en samkvæmt þessu til 20
ára að lágmarki. Höldum áfram:
Grínviðurkenning á þjóðareign
Leyfishafi viðurkennir að honum er
veittur aðgangur að sameiginlegri og
ævarandi eign þjóðarinnar.
Til að halda kvótanum verða nú-
verandi handhafar kvótans að viður-
kenna ævarandi eign þjóðarinnar á
auðlindinni. Þeim er sem sagt veittur
forgangur að fiskimiðunum gegn því
einu að viðurkenna að þeir eigi þau
ekki, heldur þjóðin. Ég mundi segja
þessa yfirlýsingu harla lítilvæga gegn
einokunaraðgengi að slíkri gullnámu
sem fiskimiðin eru. Held flesta Íslend-
inga til í að labba inn í einbýlishús og
njóta þar friðhelgi í 20 ár gegn því einu
að lýsa yfir að húsið sé eign þjóðar-
innar. Og enn er bætt í.
Landráðaklausan
Tilkynni ráðherra ekki að annað sé
fyrirhugað framlengist nýtingarleyfi
um eitt ár í senn, og ár frá ári, þannig
að 15 ár verði jafnan eftir af gildistíma
þess. Tilkynningu um fyrirhugaðar
grundvallarbreytingar eða brottfall
nýtingarleyfis er fyrst heimilt að gefa
út þegar fimm ár eru liðin af tíma-
lengd leyfis skv. 1. mgr.
Þetta þýðir að ekki er hægt að
hreyfa við aflaúthlutun næstu fimm
ár og ríkisstjórn sem vill breyta stjórn
fiskveiða þarf í raun að vera kosin
að minnsta kosti þrjú kjörtímabil
í röð til að koma fram sínum mál-
um. Þetta geirneglir áframhaldandi
ójöfnuð, viðheldur mannréttindabrot-
um á atvinnufrelsi manna og sviptir
sjávarbyggðir landsins sjálfsögðum
strandveiðirétti um ókomin ár. Allt
gersamlega í trássi við loforð stjórnar-
flokkanna.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um
stjórn fiskveiða er að minni hyggju
landráðafrumvarp. Það inniber ekki
þá sátt sem gerð var við þjóðina
heldur aðra sátt gerða við hagsmuna-
aðila. Í ofanálag er sú kerfisbreyting
sem þjóðin vill sjá á þessari auðlind
sinni hugsanlega skaðabótaskyld
samkvæmt þessu frumvarpsafstyrmi
og því kenni ég það við landráð. Hvet
hvern einasta þingmann að hafna
þessu frumvarpi sjálfs sín vegna og
þjóðarinnar.
Landráðafrumvarp
Kjallari
Lýður Árnason
„Ekki er
hægt að
hreyfa við aflaút-
hlutun næstu
fimm ár.
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
16 23. apríl 2012 Mánudagur
„Af hverju taka
bankarnir ekki
þessi fyrirtæki af þeim og
selja þau hæstbjóðanda á
markaði?