Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.2012, Blaðsíða 11

6,3 milljarða lán
Boga færð niður
Fréttir 11Miðvikudagur 3. október 2012
n Bogi Pálsson á skíðakofa í Colorado fyrir 1.300 milljónir
Eignarhaldsfélagsins Stofns ehf.
kemur fram misskilningur/villa.
Rétt er að Stofn fékk á sínum tíma
lán vegna kaupa á hlutabréfum í
Exista. Sá lánasamningur var gerð-
ur upp samkvæmt efni samnings-
ins sjálfs án þess að í því uppgjöri
fælist niðurfelling á kröfum bankans
á félagið. […] Bankinn fékk það greitt
sem hann átti rétt til samkvæmt efni
lánasamningsins og sá samningur
var óbreyttur frá undirritunardegi
hans til þess dags er hann var upp-
gerður.“
Í þessu svari Helga gæti því falist,
líkt og líklegt má telja, að bankinn
hafi ekki fengið neitt greitt til baka,
eða mjög lítið, af láninu vegna hluta-
fjárkaupanna þar sem lánið hafi ver-
ið veitt án annarra veða en í hluta-
bréfunum sjálfum og án þess að
Bogi, eða aðrir aðstandendur Stofns,
væru látnir gangast í persónulegar
ábyrgðir fyrir láninu. Uppsetningin
á láninu – tímasetning þess, sú stað-
reynd að Kaupþing lánaði fyrir Ex-
ista-bréfunum, veðsetningar- og
sölubannið af hálfu bankans o.s.frv.
– bendir til þess að lánasamningur-
inn hafi ekki verið mjög strangur í
garð lántakandans. Viðskiptin bera
það í reynd með sér að hafa ekki ver-
ið gerð á eðlilegum, markaðslegum
forsendum.
Tók 475 milljóna arð
Hátt hlutabréfaverð á Íslandi á árun-
um fyrir hrun gerði það hins vegar
að verkum að eignir Stofns voru
verðmetnar hátt áður en harðna tók
á dalnum í efnahagskerfinu. Þannig
skilaði Stofn hagnaði árið 2006 sem
gerði það að verkum að Bogi gat tek-
ið nærri hálfan milljarð króna í arð út
úr félaginu árið 2007. Nánar tiltekið
475 milljónir króna. Þeir peningar
runnu út úr félaginu og til hans.
Tapið vegna fjárfestinga félags-
ins lenti hins vegar ekki á Boga eftir
hrun íslensku bankanna. Bogi held-
ur hins vegar arðinum sem hann tók
út úr félaginu árið 2007.
Ársreikningur Stofns fyrir árið
2011 sýnir fram á að félagið er enn-
þá að glíma við afleiðingar efnahags-
hrunsins árið 2008. Orðrétt segir þar:
„Vegna afleiðinga efnahagshruns
á árinu 2008 hafa eignir félagsins
lækkað umtalsvert í verði og óvissa
er um virði eigna í árslok, einkum í
verðbréfasafni félagsins sem snýr
að eignum í sjóðum og bundnum
bankainnistæðum í erlendri mynt
en fyrir liggur að eignir félagsins hafa
rýrnað vegna þessa. Stjórn og stjórn-
endur vinna nú að því að verja eignir
félagsins tjóni en óvissa er um niður-
stöðu þess.“ n
„Þá eru kröfur í
lánasamning-
um um að ekki er heim-
ilt að selja verðbréfin án
heimildar bankans.
Skuldir hækka
hraðar en laun
n Fasteignaskuldir hækkuðu langt umfram laun frá 2004 til 2011
Á
árunum 2004 til 2011 hækk-
uðu fasteignaskuldir Ís-
lendinga 83 prósent umfram
hækkun launa. Þessu var hins
vegar öfugt farið á árunum
1996 til 2003. Þá hækkuðu launin um
15 prósent umfram fasteignaskuldir.
Íbúar í kjördæmi Reykjaness eru með
hæstu fasteignaskuldirnar á Íslandi
eða að meðaltali 5,9 milljónir króna á
hvern íbúa. Hver Reykvíkingur skuld-
ar að meðaltali 4,7 milljónir króna
vegna íbúðalána en Vestfirðingar eru
með lægstu skuldirnar eða að meðal-
tali 2,3 milljónir króna á hvern íbúa.
Þessar tölur eru áhugaverðar þegar
þær eru settar í samhengi við há-
værar kröfur margra í þjóðfélaginu
um afskriftir fasteignaskulda. Íbúar
Reykjaness myndu hagnast mest á
slíkum afskriftum en íbúar Vestfjarða
minnst.
Sprenging eftir 2004
Segja má að fasteignamarkaðurinn
hafi tekið góða uppsveiflu eftir árið
1996. Þá hafði niðursveifla staðið
yfir í átta ár en frá 1988 til 1996 varð
20 prósenta raunlækkun á fasteigna-
verði á Íslandi. Tímabilið frá árinu
1996 og fram að hausti 2004, þegar
bankarnir hófu innreið sína á fast-
eignalánamarkaðinn, var því ansi
gott fyrir Íslendinga. Það sést á því að
laun hækkuðu um 15 prósent um-
fram fasteignaskuldir. Með innkomu
stóru bankanna þriggja inn á fast-
eignalánamarkaðinn ásamt ýmsum
öðrum eftir haustið 2004 varð hins
vegar mikil breyting á þessu. Eftir það
hækkuðu fasteignaskuldir langt um-
fram almennar launahækkanir.
Glórulaus útlánaaukning
sökudólgurinn
Í samtali við DV segir Stefán Ólafsson,
prófessor við félagsvísindadeild HÍ og
forstöðumaður Þjóðmálastofnunar
HÍ, að almennt megi segja að auknar
lánveitingar til heimila sem eru langt
umfram hækkun launa bjóði hætt-
unni heim. „Það sem var að gerast hér
á Íslandi frá og með 2004 var einmitt
þetta, að bankarnir lánuðu of mik-
ið til heimilanna og alltof mikið til
fyrir tækja. Aukin skuldabyrði og/eða
áhætta var fyrirséð vegna þessa. Að
vísu má segja að ef ný lán eru almennt
til lengri tíma þá þurfi árleg greiðslu-
byrði ekki að aukast, en eignamynd-
unin hægist þá í staðinn. Á hvorn veg-
inn sem er, þá er slík skuldasöfnun
umfram greiðslugetu óskynsamleg.
Þetta endaði illa hjá okkur – eins og til
hafði verið stofnað,“ segir Stefán.
Hann segir að þetta sé í samræmi
við niðurstöðu nýrrar skýrslu Þjóð-
málastofnunar HÍ sem kynnt var 1.
október síðastliðinn. Ber hún heitið
„Mótvægisaðgerðir gegn skulda-
vanda, fátækt og atvinnuleysi“. „Sú
skýrsla sýnir að skuldavandinn var til-
kominn að langmestu leyti fyrir hrun
bankanna. Glórulaus útlánaaukning
er sökudólgurinn. En útlánaaukning
til fyrirtækja var þó það sem setti
þjóðarbúið á hliðina, frekar en aukin
skuldsetning heimilanna, þó hún hafi
verið slæm,“ segir hann.
Vestmannaeyingar tekjuhæstir
Áhugavert er að skoða meðaltekjur
eftir landshlutum. Árið 2011 voru
Vestmannaeyingar með hæstu launin
eða 4,4 milljónir króna á hvern íbúa
að meðaltali. Þar ættu því flestir að
ráða nokkuð vel við fasteignaskuldir
sínar en hver Vestmannaeyingur
skuldar að meðaltali 3,5 milljónir
króna vegna íbúðalána.
Mismunur á launum og fast-
eignaskuldum er þó mestur á Vest-
fjörðum og á Norðurlandi vestra. Hver
Vestfirðingur er að meðaltali með 3,8
milljónir króna í tekjur en skuldar aft-
ur á móti að meðaltali 2,3 milljónir
króna í íbúðalán. Launin á Norður-
landi vestra eru að meðaltali 3,6 millj-
ónir króna og skuldir vegna íbúðalána
að meðaltali 2,4 milljónir.
Verst standa íbúar í kjördæmi
Reykjaness. Þar skuldar hver íbúi að
meðaltali um 5,9 milljónir króna í
íbúðalán en meðaltekjur þar eru um
fjórar milljónir króna.
Launin ættu að hækka hraðar
Í samtali við DV segir Ásgeir Jónsson,
lektor við hagfræðideild Háskóla Ís-
lands, að til lengri tíma litið ættu laun
að hækka hraðar en verðbólga. „Hins
vegar geta komið tímabil þar sem
laun standa í stað eða jafnvel lækka
og launin halda ekki í við verðbólgu.
Á slíkum tímum munu verðtryggð
lán vitanlega hækka hraðar en laun-
in. Það er án efa ástæðan fyrir mikilli
hækkun skulda umfram laun frá 2008
enda hafa mikil greiðsluvandræði
stafað af þeirri þróun,“ segir hann.
Hins vegar segir Ásgeir að á árun-
um 2004 til 2008 hafi fjármagnskostn-
aður heimilanna lækkað vegna hús-
næðiskaupa, bæði vegna lægri vaxta
og aukinnar getu til veðsetningar.
„Það gerði heimilunum kleyft að taka
hærri lán með svipaðri greiðslubyrði.“
Tímabilið frá árinu 1996 til ársins 2003
hafi verið tímabil mjög mikilla launa-
hækkana en tiltölulega mikils fjár-
magnskostnaðar. Það kynni að skýra
þá þróun að á því tímabili hafi laun Ís-
lendinga hækkað meira en húsnæðis-
skuldir, öfugt við það sem gerðist frá
2004 til ársins 2011. n
Skuldir vegna fasteignakaupa
4.
67
6.
80
0
kr
.
5.
90
9.
28
4
kr
.
3.
93
0.
20
7 k
r.
2.
32
9.
67
6
kr
.
2.
38
1.7
76
kr
.
3.
50
7.
53
5 k
r.
3.
17
2.
04
0
kr
.
3.
92
5.
90
6
kr
.
3.
45
7.9
24
kr
.
Reykjavík Reykjanes Vesturland Vestfirðir Norðurland
vestra
Norðurland
eystra
Austurland Suðurland Vestmannaeyjar
Meðaltekjur á mánuði 2011
31
9.
36
8
kr
.
33
7.
36
7 k
r.
31
0.
64
1 k
r.
31
2.
91
2 k
r.
29
7.9
82
kr
.
32
6.
42
8
kr
.
30
2.
90
0
kr
.
27
5.
90
8
kr
.
36
4.
05
6
kr
.
Reykjavík Reykjanes Vesturland Vestfirðir Norðurland
vestra
Norðurland
eystra
Austurland Suðurland Vestmannaeyjar
Upphæðin segir til um meðaltal á hvern framteljanda
„Þetta
endaði
illa hjá okkur –
eins og til hafði
verið stofnað
Annas Sigmundsson
blaðamaður skrifar as@dv.is
Hækkun launa og
fasteignaskulda
Fasteignaskuldir 77% 128%
Laun 92% 45%
Mismunur +15% -83%
*HeiMiLd: RSK. SKaTTaTöLfRæði
Hækkun
1996–2003
Hækkun
2004–2011
Glórulaus útlánaaukning
Stefán Ólafsson, prófessor við
félagsvísindadeild Háskóla
Íslands, segir að útlánaaukn-
ing bankanna frá árinu 2004
og fram að hruni til íslenskra
heimila hafi verið glórulaus.