Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.2013, Blaðsíða 8

S
amfélagið brást fórnarlömb­
um Karls Vignis Þorsteins­
sonar. Þetta segir Bragi Guð­
brandsson, forstöðumaður
Barnaverndarstofu, en annar
barnaníðingur, Gunnar Jakobsson,
var einnig handtekinn í síðustu
viku vegna gruns um kynferðisbrot
gegn þremur börnum á Suðurlandi.
Gunnar var dæmdur fyrir kynferðis­
brot gegn sex barnungum stúlkum
árið 1997. Engu að síður komst það
upp árið 2012 að hann hefði komið
sér fyrir í grennd við fósturheimili og
hefði vanið komur sínar þangað.
Bragi segir að það einkenni ráða­
leysið í samfélaginu og undirstriki
þörfina fyrir eftirlit með mönnum
sem eru haldnir barnagirnd á háu
stigi og eru hættulegir. „ Samfélagið
bregst ef það er í afneitun gagnvart
þessu vandamáli. Ef við lítum til baka
þá er einkennandi að sam félagið er
lengi í afneitun hvað þetta varðar,
það neitar að horfast í augu við til­
vist kynferðisbrota gegn börnum.
Síðan má segja að samfélagið kom­
ist á næsta stig, sem er viss samfé­
lagsleg viðurkenning á að þetta sé til
staðar en enn er mjög rík tilhneiging
til afneitunar og þess að gera lítið úr
umfanginu með skýringum á borð
við að þetta séu einstaklingar sem
haldnir eru geðsjúkdómum og það sé
hægt að ná utan um þetta með refs­
ingu. Við þurfum að komast yfir þetta
og á þriðja stigið sem er að samfé­
lagið horfist í augu við að það ber
ábyrgð á því að vernda börnin gagn­
vart þessari vá. Það getum við best
gert með fræðslu, þekkingu, rann­
sóknum og með því að bæta okkar
viðbragðskerfi.“
Á margra vitorði
Eins og fram hefur komið játaði Karl
Vignir í samtali við Sigmar Guð­
mundsson og Jóhannes Kristjáns­
son að hafa brotið gegn um fimmtíu
börnum, án þess að vita að þeir tóku
samtalið upp á myndband. Daginn
eftir að Kastljósþátturinn var sýndur
lofaði hann í samtali við DV að játa öll
sín brot fyrir lögreglu en skömmu síð­
ar var hann sóttur af lögreglumönn­
um sem færðu hann í yfirheyrslu sem
stóð fram á næsta dag. Í síðustu viku
lögðu fimm einstaklingar fram kæru
á hendur Karli Vigni vegna mála sem
ekki eru fyrnd og samkvæmt lögreglu
er von á fleiri kærum í næstu viku.
Áður hefur hann að minnsta kosti
fjórum sinnum verið kærður til lög­
reglu, meðal annars vegna kynferð­
isbrota sem hann framdi gegn ung­
um drengjum á Kumbaravogi og
Hótel Sögu og vistmanni á Sólheim­
um í Grímsnesi. Það brot var kært
árið 1988 en vorið 1990 var ákæru
í málinu frestað skilorðsbundið til
fimm ára. Sumarið 1994 fékk Karl
Vignir hins vegar dóm fyrir að tæla
ungan pilt margsinnis til kynferðis­
maka með peningagjöfum og loforð­
um um greiðslu. Pilturinn var 15–17
ára þegar Karl Vignir braut gegn hon­
um með þessum hætti en hann játaði
verknaðinn og fékk þriggja mánaða
skilorðsbundinn dóm fyrir.
Flestir draga úr verkunum
Bragi segir erfitt að meta trúverðug­
leika þess sem Karl Vignir játaði á sig í
sjónvarpinu. Í fyrri upptökunni sagð­
ist hann hafa framið kynferðisbrot
gegn um 30 einstaklingum en þegar
gengið var á hann í seinni upptök­
unni sagði hann að fórnarlömb­
in væru kannski 40–50 talsins. Þar
reyndi hann þó að draga til baka um­
mæli um að hafa framið brot sem
ekki væru fyrnd. Það getur því verið
að brot hans séu fleiri en hann vildi
gangast við í fyrstu, þótt ekkert sé
vitað fyrir víst að svo stöddu. „Flest­
ir draga úr frekar en hitt og reyna að
gera minna úr sínum verkum á þessu
sviði en efni standa til,“ segir Bragi.
„Almennt hafa menn tilhneigingu
til að gera lítið úr sínum verkum en
á því eru veigamiklar undantekn­
ingar. Mér er það til efs að hann geri
sér fyllilega grein fyrir því sjálfur hvað
fórnarlömbin eru mörg.“
Börn þarfnast athygli
Á meðal þess sem Karl Vignir sagði
í samtali við þær Ernu og Maríu var
að það hefði verið ótrúlegt hversu
mörg börn hefðu verið „til í tuskið“.
Bragi segir að ekkert af því sem Karl
Vignir sagði komi í raun og veru á
óvart. „Það er ósköp lítið sem kem­
ur á óvart. Þó að kynferðisbrota­
menn séu ekki einsleitur hópur þá er
það samt þannig með þá sem haldn­
ir eru barnagirnd að þeir eiga það
sameigin legt að kynhneigð bein­
ist einvörðungu að börnum. Hann
virðist falla undir þann flokk, en það
sem virðist einkennandi fyrir hann
er að smekkur hans virðist víðari
en gengur og gerist. Þá er smekkur
þeirra bundinn við tiltekið kyn og til­
tekinn aldur en Karl Vignir virðist að
einhverju leyti hafa breiðara áhuga­
svið. En það er ekkert sem við höfum
ekki séð áður.
Varðandi þessi ummæli hans
um að börn séu til í tuskið þá kem­
ur það heldur ekki á óvart. Börnin
eru náttúrulega varnarlaus. Þau eru
berskjölduð vegna þess áhuga sem
þeim er sýndur, í því felst að þau fá
athygli sem öll börn þarfnast, um­
hyggju og þeim er jafnvel sýnd ást­
úð. Þau miskilja það kannski og taka
því sem tákni um vinsemd eða góð­
mennsku, þau skilja ekki forsendurn­
ar – allavega þegar um yngri börn er
að ræða. Þau gera sér ekki grein fyrir
því hver tilgangur gerandans er. Við­
brögð barnanna geta því verið fólgin í
jákvæðu endurgjaldi við svona hegð­
un. Það merkir ekki að börnin séu til­
búin eða fær um að veita samþykki
sitt fyrir kynferðislegri háttsemi.
Það sem einkennir menn sem
haldnir eru barnagirnd er að þeir
hafa brenglað viðhorf á þessu sviði,
brenglað viðhorf til barna, til þroska
þeirra og þess hvernig börn hugsa og
hegða sér. Það er mjög sjúkt viðhorf,
enda er barnagirnd flokkuð sem geð­
röskun.“
Gangandi tímasprengjur
Eins og fram kom í máli Önnu Krist­
ínar Newton í DV á miðviku dag getur
meðferð virkað á menn sem haldnir
eru barnagirnd. Hún benti þó á að úr­
ræði fyrir þessa menn skorti og und­
ir það tekur Bragi. „Við þurfum að líta
á þá sem veika menn sem þarfnast
hjálpar og þjónustu. Þannig eigum
við að nálgast þá.
Það er eðlilegt og sjálfsagt að for­
dæma háttsemi þeirra, engu að síður
megum við ekki gleyma því að þetta
eru manneskjur sem eiga við veik­
indi að stríða og það er ekki hjálp­
legt að útskúfa þeim úr samfélaginu.
Við þurfum að mæta þeim á þeirra
forsendum, þar sem þeir eru staddir
í lífinu, auk þess sem við þurfum að
koma upp markvissu eftirlitskerfi
með þeim sem eru haldnir barna­
girnd á háu stigi og eru hættulegir því
við vitum að þeir eru gangandi tíma­
sprengjur. Þeir ráða ekki við sig en
það eru til aðferðir til að draga veru­
lega úr líkum á að þessir menn brjóti
af sér á nýjan leik.
Fyrir utan lyfjagjöf og samtals­
meðferð þá þurfum við eftirlitskerfi
og stuðning. Þeir sem fá félagslegan
stuðning til að búa úti í samfélaginu,
sæta skipulögðu eftirliti og fá viðeig­
andi meðferð, af þeim stafar miklu
minni hætta en af hinum sem enga
meðferð fá, engan stuðning fá og eru
jafnvel fordæmdir, útskúfaðir og hund­
eltir um allt samfélagið. Við þekkjum
það að utan, til dæmis í Bandaríkjun­
um þar sem nöfn og myndir eru að­
gengilegar öllum. Það er komin löng
reynsla á það kerfi en það felur í sér
miklu meiri hættu en ávinning.“
Höfnuðu meðferð
Ekkert eftirlit er haft með íslensk­
um mönnum sem haldnir eru
barnagirnd, jafnvel þótt þeir hafi
framið kynferðisbrot. Þeim er líka í
sjálfvald sett hvort þeir fara í með­
ferð eða ekki. Fyrr á þessu ári kom
fram að menn sem haldnir eru
barnagirnd á mjög háu stigi og voru
dæmdir fyrir brot sín höfnuðu bæði
lyfja­ og sálfræðimeðferð að lokinni
afplánun. „Það hefur sýnt sig að þeir
sem ekki vilja gangast við brotum
sínum og leita sér þeirrar meðferð­
ar sem boðið er upp á eru hættuleg­
astir.“
Bragi bendir á að ólíklegt sé að
meðferð beri nokkurn árangur ef við­
komandi vill ekki þiggja hana sjálfur.
Hins vegar sé alltaf hægt að bjóða upp
á meðferð undir réttum formerkj­
um sem hluta af víðtækari stuðningi
við þessa einstaklinga. „Á jákvæðum
forsendum er líklegra að þeir undir­
gangist meðferðina og reyni að ná
árangri. En það þarf að vera samof­
ið eftirliti sem er fólgið í því að þess­
ir einstaklingar séu ekki í aðstæðum
sem veiti þeim aðgang að börnum og
stuðli að líferni sem minnki líkurnar
á endurtekningu brota.
Þetta kerfi er ekki til hér á landi.
Barnaverndarstofa hefur lagt fram til­
lögur þar að lútandi en þær hafa ekki
náð fram að ganga. Það hefur ekki
náðst í gegnum þingið að setja þetta
í lög.“
60 ungir gerendur fengið aðstoð
Hins vegar hefur Barnaverndarstofa
komið á fót meðferðarþjónustu fyrir
unga gerendur. Samkvæmt rann­
sóknum hefur um helmingur kyn­
ferðisbrotamanna brotaferilinn á
barns­ og unglingsaldri en því fyrr
sem þeir fá aðstoð því betri líkur eru
á árangri. Þannig að nú starfar sér­
fræðiteymi á vegum Barnaverndar­
stofu sem veitir ungum gerendum
í kynferðisbrotamálum meðferð í
samræmi við mat á áhættu á ítrekun
brota. Frá því í september 2009, þegar
þjónustunni var komið á fót, hefur
verið sótt um áhættumat og meðferð
fyrir 60 börn og ungmenni. Allt voru
það drengir utan eina stúlku, flestir á
unglingsaldri.
Árlega koma um 250 börn í rann­
sóknarviðtöl í Barnahúsi og um 100
börn fá viðeigandi meðferð vegna
kynferðisbrota.
Með barnaklám í varðhaldi
Síðastliðinn fimmtudag var Gunnar
Jakobsson, áður Roy Svanur Shann­
on, handtekinn vegna gruns um kyn­
ferðisbrot gagnvart þremur ungum
börnum á Suðurlandi. Við húsleit á
heimili hans fannst mikið magn af
barnaklámi. Meint brot eru sögð hafa
átt sér stað fyrir tveimur til þrem­
ur árum. Hann situr nú í vikulöngu
gæsluvarðhaldi á meðan rannsókn
stendur yfir.
Árið 2012 komst upp að Gunnar
hafði haft aðgang að fósturheim­
ili þar sem börn voru vistuð af hálfu
barnaverndaryfirvalda. Hann var
kærður árið 1992 fyrir að áreita barn­
ungar stúlkur kynferðislega í sumar­
húsi í Húsafelli 1991. Málið var fellt
niður árið 1994 en tekið upp aftur
árið 1997þegar hann var dæmdur í
fjögurra ára fangelsi fyrir að brjóta
gegn sex barnungum stúlkum. Var
hann jafnframt fundinn sekur um að
taka upp gróf kynferðisbrot, framleiða
barnaklám og dreifa því auk þess sem
hann var dæmdur fyrir vörslu á gíf­
urlegu magni af barnaklámi. Á með­
an Roy Shannon beið dóms og var
vistaður í gæsluvarðhald á Akureyri
varð hann uppvís að því að vera með
barnaklám í tölvu sinni og framdi þar
með annað brot innan veggja fang­
elsisins.
Dómurinn var sá þyngsti sem
hafði fallið í barnaníðingsmáli hér á
landi en fyrir dómi viðurkenndi Roy
Svanur barnagirnd sína og sagði að
hún hefði byrjað á unglingsárunum.
Taldi hann aðeins lyfjameðferð hjá
lækni koma í veg fyrir endurtekin
brot. Í geðmati kom fram að hann
gerði sér ekki grein fyrir afleiðing­
um gjörða sinna og virtist trúa því
að athæfi hans ylli börnunum ekki
skaða.
Eftir afplánun dómsins flutti hann
til útlanda, breytti nafni sínu í Gunn­
ar Jakobsson og flutti aftur heim þar
sem hann leigði sér hús skammt frá
heimili systursonar síns, en sá hafði
í tæpan áratug haft börn í fóstri.
Það var aðeins fyrir tilviljun að ná­
granni fósturforeldranna sem hafði
starfað sem fangavörður bar kennsl
á Gunnar.
Að „stríða henni“
Eftir að upp komst um málið var
Gunnar í símaviðtali við Útvarp Sögu
þar sem hann viðurkenndi að vera
„Þeir eru gangandi tímasprengjur“
8 Fréttir 14. janúar 2013 Mánudagur
Samþykktu
að tryggja
úrræði
Ríkisstjórnin samþykkti á föstu­
dagsmorgun að setja á fót sam­
ráðshóp um aðgerðir stjórnvalda
til þess að sporna gegn kynferð­
isofbeldi. Aðgerðirnar eiga með­
al annars að tryggja meðferðar­
úrræði fyrir kynferðisbrotamenn.
Gert er ráð fyrir að samráðs­
hópurinn skili áfangaskýrslu að
tillögum fyrir lok mars.
n Auk þess bíður frumvarp Ög­
mundar Jónassonar innanríkis­
ráðherra um breytingar á al­
mennum hegningarlögum, fyrstu
umræðu á Alþingi. Þar er kveðið
á um aukið eftirlit með dæmdum
barnaníðingum. Séu verulegar
líkur taldar á því að maður fremji
brot að nýju, að lokinni afplán­
un, komi rafrænt eftirlit til greina.
Auk þess yrði mælt fyrir um bann
við því að maðurinn komi nálægt
þeim stöðum þar sem börn eru.
n Samfélag í afneitun brást börnunum n Barnaverndarnefnd má ekki nálgast dæmda níðinga n Brýnt að bæta úrræði og herða eftirlit
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
Bragi Guðbrandsson Forstöðumaður Barnaverndarstofu segir að mál Gunnars varði ekki barn sem er núna á fósturheimili sem hann
hafði aðgang að eftir að hann lauk afplánun. Hann var dæmdur fyrir kynferðisbrot gegn sex barnungum stúlkum og sum brotin tók hann upp
á myndband.„Börnin eru nátt-
úrulega varnarlaus.
Þau eru berskjölduð vegna
þess áhuga sem þeim er
sýndur, í því felst að þau fá
athygli sem öll börn þarfn-
ast, umhyggju og þeim er
jafnvel sýnd ástúð.