Dagblaðið Vísir - DV - 11.03.2013, Blaðsíða 10

Þ
egar Geir H. Haarde forsætis­
ráðherra ræddi við Davíð
Oddsson seðlabankastjóra
símleiðis um lánið sem Seðla­
banki Íslands hafði ákveðið
að veita Kaupþingi þann 6. október
2008 vissi Geir ekki að ekki að símtal
hans og Davíðs væri hljóðritað. Þetta
herma heimildir DV. Sú staðreynd að
Geir vissi ekki að símtalið var hljóð­
ritað mun vera ein af ástæðum þess
að fjárlaganefnd Alþingis hefur ekki
fengið aðgang að samtalinu, líkt og
hún hefur reynt síðastliðið ár.
Áður en Seðlabanki getur veitt fjár­
laganefnd aðgang að símtalinu þarf
bankinn meðal annars að bera það
undir Geir hvort hann sé samþykkur
því að verða við ósk nefndarinnar. DV
hefur heimildir fyrir því að Seðlabanki
Íslands hafi leitað svara hjá Geir við
þessari spurningu en að forsætisráð­
herrann fyrrverandi hafi ekki svarað
erindinu. Sama hver vilji Seðlabank­
ans er í málinu þá þarf bankinn að fá
þessa heimild frá Geir áður en fjár­
laganefnd getur fengið að kynna sér
efni samtalsins. Sú staðreynd að Geir
vissi ekki að símtal hans og Davíðs
um Kaupþingslánið var tekið upp
gerir honum án efa erfiðara um vik að
heimila að samtalið við Davíð verði
gert opinbert.
DV kom skilaboðum til Geirs H.
Haarde um að blaðið hefði áhuga á að
fá hans útskýringar á símtalinu. Geir
hafði ekki samband við blaðið til að tjá
sig um símtalið.
Vilja fylgja fordæminu
úr máli Kings
Vilji Seðlabanka Íslands til að veita
fjárlaganefnd aðgang að upptökunni
kemur skýrt fram í bréfi sem Már Guð­
mundsson seðlabankastjóri ritaði fjár­
laganefnd þann 20. febrúar síðast­
liðinn. Þar segir Már: „Seðlabankinn
hefur íhugað hvernig hann geti eigi að
síður komið til móts við fjárlaganefnd í
þessu máli án þess að brjóta í bága við
þagnarskyldu sína. Seðlabankinn er
því tilbúinn að hafa svipað fyrirkomu­
lag og haft var gagnvart utanríkis­
málanefnd og fjárlaganefnd varðandi
aðra mikilvæga upptöku á símtali.“
Þetta orðalag er meðal annars hægt
að skilja sem svo að Seðlabankinn geti
fengið tilskilin leyfi og heimildir hjá
þeim sem tóku þátt í símtalinu til að
veita fjárlaganefnd aðgang að því.
Upptakan sem Már vísar til í bréf­
inu er af símtali Davíðs Oddssonar
og Mervyns King, bankastjóra Seðla­
banka Bretlands, í bankahruninu 2008
þar sem þeir ræddu meðal annars
um Icesave­reikninga Landsbankans
í Bretlandi. Utanríkismálanefnd fékk
aðgang að símtalinu á milli þeirra
Davíðs og Kings eftir að Seðlabank­
inn veitti nefndinni leyfi til þess eftir
að King sjálfur hafði veitt samþykki
sitt fyrir því. Nefndarmenn fengu að­
gang að símtalinu, sem skrifað hafði
verið upp, á lokuðum fundi, en urðu
að skila blöðunum með samtalinu að
lestri loknum.
Lét King ekki vita
Líkt og í tilfelli Geirs lét Davíð ekki vita
að símtal þeirra Kings væri hljóðritað.
Orðrétt segir um þetta í skýrslu rann­
sóknarnefndar Alþingis. „Endurrit af
framangreindu samtali Davíðs Odds­
sonar og Mervyn King ber ekki með
sér að Davíð hafi í upphafi samtalsins
óskað leyfis Mervyn King fyrir því að
fá að hljóðrita það, líkt og skylt er sam­
kvæmt 1. mgr. 48. gr. laga nr. 81/2003
um fjarskipti. Í endurritinu kemur
einnig fram að Davíð hafi sérstaklega
nefnt að um trúnaðarsamtal væri að
ræða, sbr. orð hans („because we are
talking 100% in secrecy and private“),
og að Mervyn King hafi játað því.“
Svo segir enn frekar að Mervyn
King hafi lagst gegn því að símtalið
yrði birt í skýrslunni og mun hann hafa
bent á það að upptaka á sím tölum á
milli seðlabankastjóra sé ekki vanaleg.
Rannsóknarnefndin gaf King tækifæri
til að hafna birtingu samtalsins með
þessum hætti sökum þess að hann var
ekki meðvitaður um upptökuna: „Af
þeirri ástæðu veitti rannsóknarnefnd
Alþingis King tækifæri til að koma
sjónarmiðum sínum á framfæri varð­
andi hugsanlega birtingu efnis úr
endurriti samtalsins. Í bréfi sem
nefndinni barst frá Graham Nichol­
son, lögfræðingi hjá Seðlabanka Bret­
lands, dags. 17. desember 2009, kemur
fram að Davíð hafi ekki upplýst King
um fyrirhugaða hljóðritun samtalsins.
Hljóðritunin gangi einnig gegn venj­
um í samskiptum milli seðlabanka. Í
samtalinu hafi loks komið fram við­
kvæmar upplýsingar um margvíslega
banka. Af hálfu Mervyn King sé því
lagst gegn birtingu endurritsins.“ King
veitti utanríkismálanefnd svo síðar
sérstaka heimild til kynna að sér efni
samtalsins.
Af þessu sést meðal annars að
rannsóknarnefndin hefur lofað King
að leggjast gegn birtingu símtals­
ins vegna þess að hann vissi ekki að
það var tekið upp. Hugsanlegt er að
Seðlabanki Íslands horfi einnig á þetta
sjónar mið í máli Geirs og Davíðs; að
Geir fái að njóta þess að hann var ekki
upplýstur um upptökuna þegar sam­
talið átti sér stað.
Davíð hafði val
DV hefur heimildir fyrir því að sú regla
gildi í Seðlabankanum að starfsmenn
eigi að nota sérstaka síma sem tengd­
ir eru við upptökutæki þegar þeir ræða
um viðskipti bankans. Því hafa starfs­
mennirnir val áður en þeir hringja:
Þeir geta annars vegar notað síma sem
ekki eru tengdir við upptökutæki og
hins vegar síma sem eru þannig að öll
símtöl úr þeim eru hljóðrituð.
Davíð Oddsson hefur ákveðið í
báðum þessum tilfellum, þegar hann
ræddi við Geir og Mervyn King, að láta
taka samtölin upp og í báðum tilfell­
um hefur hann ekki látið þess getið við
viðmælendur sína. Spurningin sem
blasir því við er af hverju Davíð gerði
það; af hverju lét hann King ekki vita
að símtal þeirra væri hljóðritað og af
hverju lét hann Geir, þennan póli­
tíska samherja sinn til áratuga, ekki
vita heldur? Ætla má að menn séu al­
mennt orðvarari þegar þeir vita að
símtöl þeirra eru hljóðrituð en þegar
svo er ekki. Kannski hefði Geir talað
við Davíð með öðrum hætti um Kaup­
þingslánið ef hann hefði vitað að sam­
talið væri tekið upp.
Gagnrýnin skýrsla
Þessar upplýsingar um samskipti Geirs
og Davíðs koma í kjölfar skýrslu sem
fjárlaganefnd vann um lánið frá Seðla­
bankanum til Kaupþings sem gerð var
opinber um helgina. Ein af niðurstöð­
unum í þeirri skýrslu er eftirfarandi:
„Fyrir liggur að 6. október 2008 lánaði
Seðlabanki Íslands Kaupþingi hf. 500
milljónir evra til fjögurra daga og við
þá lánveitingu hafi lánareglur Seðla­
banka Íslands verið brotnar.“ Lánið frá
Seðlabankanum, sem nam 77,5 millj­
örðum íslenskra króna, var með veði í
danska FIH bankanum sem var í eigu
Kaupþings. Kaupþing féll þremur dög­
um eftir að lánveitingin var veitt og
telur fjárlaganefnd að Seðlabankinn
muni verða fyrir fjárhagslegum skaða
vegna lánsins.
Fjárlaganefnd hefur nú, líkt og áður
segir, reynt að fá afrit af samtali Davíðs
Oddssonar og Geirs. Seðlabankinn
hefur ítrekað neitað nefndinni um
gögnin á þeirri forsendu að þagnar­
skylda hvíli á bankanum um málið. Í
skýrslunni er vitnað í tölvupóst frá Má
Guðmundssyni seðlabankastjóra þar
sem hann segir að Davíð og Geir hafi
rætt um lánveitinguna í símtali. „Mér
er tjáð að formaður bankastjórnar hafi
átt samráð við forsætisráðherra um
lánveitinguna.“ Ekki er útskýrt nánar
í skýrslunni hvað Már Guðmundsson
átti við með orðinu „samráð“ en fjár­
laganefnd vill fá afrit af samtali þeirra
til að ganga úr skugga um það.
Ákvörðun bankans borin
undir Geir
Sjálfur sagði Davíð Oddsson, í Reykja­
víkurbréfi í Mogganum um helgina,
að samtalið „dularfulla“ hefði aðeins
haft „eina þýðingu“: „Það staðfesti að
lánið var veitt með samþykki oddvita
ríkisstjórnarinnar, efnahagsráðherr­
ans, þess sem bankinn féll stjórnar­
farslega undir. Um það hefur enginn
efast.“
Orð Davíðs má skilja sem svo að
símtalið hafi ekki skipt höfuðmáli
varðandi þá ákvörðun að lána Kaup­
þingi þessa 77,5 milljarða króna.
Símtalið virðist hafa verið formsat­
riði samkvæmt þessu. Þetta þýðir þá
að ákvörðunin um að veita Kaup­
þingi lánið hafi verið tekin í Seðla­
banka Íslands og að Davíð hafi síðan
borið ákvörðunina undir Geir til stað­
festingar. Líkt og kemur fram í orðum
Davíðs þá setti Geir sig ekki upp á móti
lánveitingunni. Ef þetta er rétt túlkun,
líkt og heimildirnar um lánveitinguna
benda til, þá sammæltust Davíð og
Geir um lánveitinguna, væntanlega
meðal annars á þeim forsendum að
lánið gæti hjálpað til við bjarga Kaup­
þingi frá falli.
Tveir kostir
Þegar þarna var komið sögu, þann
6. október 2008, var íslenska banka­
hrunið hafið. Fjármálaeftirlitið hafði
yfirtekið Glitni í lok september 2008 og
Landsbankinn var yfirtekinn af stofn­
uninni aðfaranótt 7. september. Kaup­
þing banki var svo yfirtekinn af Fjár­
málaeftirlitinu þremur dögum eftir að
lánveitingin var veitt eða þann 9. sept­
ember 2008.
Spurningin sem fjárlaganefnd vill
reyna að svara með beiðninni um af­
rit símtalsins er meðal annars sú hvort
Davíð og Geir hafi í reynd talið að hægt
væri að bjarga Kaupþingi frá falli með
láninu. Í skýrslunni er því haldið fram
að þeir hafi vitað að staða Kaupþings
væri erfið og er þeirri staðhæfingu
ætlað að varpa ljósi á hversu glórulítil
lánveitingin var. Orðrétt segir í skýrsl­
unni: „Ætla má að seðlabankastjóri og
forsætisráðherra hafi báðir verið vel
meðvitaðir um stöðu Kaupþings hf. 6.
október 2008 og að gríðarleg áhætta
væri því fylgjandi ákvörðun um að
lána bankanum slíka upphæð án full­
nægjandi trygginga.“
Þessi staðhæfing er reyndar ekki
bökkuð upp með frekari sönnunum
eða tilvitnunum í annaðhvort Davíð
eða Geir heldur kemur fram að þær
upplýsingar sem nú liggja fyrir um ís­
lenska bankahrunið sýni hversu slæm
staða Kaupþings var orðin á þessum
tíma. „Í ljósi þeirra upplýsinga sem
nú liggja fyrir um aðdraganda hruns­
ins og falls íslenska fjármálakerfis­
ins má draga þá ályktun að þörfina
fyrir þrautavaralánið til Kaupþings
10 Fréttir 11. mars 2013 Mánudagur
Ingi Freyr Vilhjálmsson
fréttastjóri skrifar ingi@dv.is
Geir vissi ekki
af upptökunni
n Símtöl Davíðs Oddssonar við Geir H. Haarde og Mervyn King voru lík að ýmsu leyti
„Seðlabankinn
varð gjaldþrota
Samtalið tekið upp
Símtal Davíðs og Geirs
um Kaupþingsmálið var
tekið upp. Heimildir DV
herma að Seðlabankinn
hafi beðið Geir um leyfi til
að láta fjárlaganefnd fá
aðgang að símtalinu.