Dagblaðið Vísir - DV - 18.07.2014, Page 32

Helgarblað 18.–21. júlí 201432 Fólk Viðtal
K
atrín Jakobsdóttir formaður
Vinstri grænna er sá stjórn-
málamaður sem íslenska
þjóðin ber hvað mest traust til
samkvæmt könnunum. Hún
segir þó slíkar mælingar vera fallvölt
vísindi og leiðir hugann lítið að því,
heldur heldur sínu striki. Haft hefur
verið orð á því að Steingrímur J. Sig-
fússon, fyrrverandi formaður og stofn-
andi flokksins, sé enn of áberandi þó
að Katrín hafi sest í formannssætið.
Hún segist líta á stjórnmálaflokk sem
eina samvinnandi heild og það sé ekki
hennar kappsmál að vera andlit hans í
öllum málum. Þvert á móti. Hún segir
óeiningu innan flokksins hafa haft nei-
kvæð áhrif en nú sé andinn góður.
Aðspurð um þingstörf og fjöl-
skyldulíf segir hún ekkert erfiðara fyr-
ir þingmenn en aðra að sinna fjöl-
skyldunni. Þeir eigi enga sérstaka
vorkunn skilið þar sem fjöldi fólks
vinni langa vinnudaga. Hins vegar
þurfi íslenskt samfélag að endur-
skoða vinnuumhverfið hér á landi í
heild sinni með hag fjölskyldunnar
í huga. Katrín telur að ójöfnuður og
þar af leiðandi atvinnu- og húsnæðis-
mál verði áfram ein mikil vægustu og
brýnustu viðfangsefni stjórnmálanna
næstu árin. Hins vegar þurfi kjark til
ræða hluti eins og náttúruvernd og
loftslagsbreytingar sem þurfi sífellt að
lúta í lægra haldi fyrir kröfunni um
hinn eilífa hagvöxt.
33 ára ráðherra
„Það er auðvitað rosaleg lífsreynsla
að verða ráðherra 33 ára,“ segir Katrín
þegar hún er spurð út í það hvað standi
upp úr á stjórnmálaferlinum. Katrín
tók sæti á Alþingi árið 2007 en tveim-
ur árum síðar var hún sest í ráðherra-
stól. „Ég eignaðist barn í lok árs 2007
þannig að ég var hluta tímabilsins í
fæðingarorlofi. Það er því ekki hægt að
segja að maður hafi haft mikla þing-
reynslu,“ segir Katrín sem hafði þó frá
árinu 2003 verið varaformaður flokks-
ins.
„Eftir að kreppan og hrunið skall á
voru auðvitað mjög erfiðir tímar og allt
í einu var maður lentur inni í einhverju
ráðuneyti. Þannig að þetta var allt
mjög dramatískt.“ Katrín er óhrædd
við að viðurkenna að starfið og ábyrgð-
in sem hún stóð frammi fyrir hafi ver-
ið yfirþyrmandi á köflum. Enda finnst
henni sjálfsagt að sýna og ræða tilfinn-
ingar sínar í stað þess að vera sífellt í
feluleik. „Þegar dögunum vatt fram
fann maður hvað þetta var stór pakki.
Að bera ábyrgð á öllu sem mennta-
málaráðuneytið gerir, vera yfirmaður
á stórum vinnustað og að þurfa vera
niðri í þingi. Þannig að ég tók þetta
mjög alvarlega. Það þyrmdi bara yfir
mann reglulega fyrstu árin. Það rigndi
yfir mann tölvupósti og skeytum og til-
finningin var alltaf sú að maður væri
aldrei að standa sig og ná að gera allt
sem þurfti að gera. Þetta var stundum
eins og að elta skottið á sér.“
Erfitt að vera boðberi slæmra
tíðinda
Katrín segir þetta hafa verið lærdóms-
ríkt og gefandi starf. Hún sé stolt af
mörgum málum sem hún vann að þó
að hún myndi gera ýmislegt öðruvísi
núna: „Ef maður yrði ráðherra í annað
sinn. Ef og þegar.“
Það er eflaust ekki öfundsvert hlut-
verk að taka að sér ráðherraemb-
ætti korteri eftir hrun þegar niður-
skurðarhnífurinn var sem hæst á lofti.
„Það var erfitt að vera sífellt boðberi
hinna vondu tíðinda. Þannig að mað-
ur leitaði sífellt leiða til að taka jákvæð
skref líka. En ég held að þetta sé starf
sem er alltaf erfitt. Það er fullt af fólki
sem á undir því að stjórnsýslan virki
þannig að þetta er eflaust flókið og
vandasamt verk á öllum tímum.“
Þegar Katrín tók að sér ráð-
herraembættið hafði hún ekki mótað
sér sérstaka stefnu í menntamálum
líkt og oft er þegar nýr ráðherra tek-
ur við. „Sumum finnst mikilvægt að
mæta með fullmótað plan eða dag-
skrá þegar inn í ráðuneytið er komið.
Augljóslega var ég ekki með það enda
gerðist allt svo hratt. Maður var bara
allt í einu mættur í vinnuna í ráðu-
neytinu og bauð góðan daginn. En
mér fannst það kostur því þá var ég
ekki með fyrir fram mótaða skoðun
á öllum hlutum heldur fékk tækifæri
til að hlusta og vinna með öðrum í
að finna bestu lausnirnar. Mér fannst
mikilvægt að hafa sem mest samráð.
Skömmuð fyrir að taka ekki ákvarð-
anir hratt og vel eins og það heitir hjá
sumum. Mér fannst mikilvægt að hafa
samráð og leita að góðri niðurstöðu.“
Undarleg umræða um fæðingar-
orlof
Vorið 2011 var mikið fjallað um það í
fréttum að menntamálaráðherra væri
á leið í fæðingarorlof. Svandís Svav-
arsdóttir, þáverandi umhverfisráð-
herra, tók yfir skyldur Katrínar á með-
an en hún segir umræðuna oft hafa
verið skrítna. Auðvitað sé það sjálfsagt
mál að ráðherra eins og allir aðrir fari
í fæðingarorlof og hlúi að fjölskyldu
sinni.
„Ég fór í fæðingarorlof árið 2011
sem ráðherra og stuttu seinna fór
nafna mín Júlíusdóttir einnig í or-
lof þegar hún eignaðist tvíbura. Mér
fannst mjög merkilegt þegar ég hlust-
aði á útvarpsþátt þar sem var verið
að ræða þetta mál. Þar var rætt að nú
hlyti ég að hafa ákveðið að hætta í póli-
tík. Þá hugsaði ég: okkur hefur miðað
vel áfram í jafnréttisátt en samt sem
áður erum við föst í því að þetta tvennt
geti ekki átt saman. Ég held að það sé
mikilvægt að fólk í öllum starfsstétt-
um upplifi að það geti farið í fæðingar-
orlof. Konur og karlar. „Ég held að
þetta hafi skipt svolitlu máli. Því auð-
vitað eiga stjórnmálamenn að geta
gert þetta eins og allir aðrir.“
Togstreita atvinnu-
og fjölskyldulífs
Katrín segir að á Íslandi sé hreinlega
erfitt að samþætta fulla atvinnuþátt-
töku og fjölskyldulíf. „Ef báðir foreldrar
eru í fullu starfi þá er þetta bara erfitt.
Ég er búin að vera að skoða tölur um
þetta og hvernig sé hægt að brúa bil-
ið milli fæðingarorlofs og leikskóla.
Við erum því miður eftirbátar annarra
Norðurlandaþjóða í þessum efnum.
Við í VG lögðum fram tillögu varð-
andi þetta í þinginu og hún var sam-
þykkt þannig að vonandi fer þetta að
hreyfast. Staðreyndin er að það er fullt
af foreldrum sem lenda í vandræð-
um út af þessu. Þetta er stór spurn-
ing. Hvernig samræmist fjölskyldulíf
og þátttaka á vinnumarkaði á Íslandi?
Þetta er eitthvað sem við þurfum öll að
hugsa út í sama hvaða stöðu við gegn-
um eða í hvaða starfi við erum.“
Katrín segir að þrátt fyrir jákvæð
skref sem hafi verið tekin í þessum
málum sé enn mikið verk óunnið.
„Fæðingarorlof var skert í hrun-
inu og er enn of lágt. Fæðingarstyrk-
ir til námsmanna og þeirra sem eru
heimavinnandi eru of lágir. Þetta er
eitthvað sem við ættum að einbeita
okkur miklu meira að. Því við sjáum
fæðingatíðnina detta aftur niður núna
eftir að hafa farið upp í kringum hrun.
Ég held að ástæðan sé meðal annars
sú að fólk telur sig ekki hafa efni á því
að eignast börn. Samspil atvinnu og
fjölskyldu er gríðarlega pólitískt mál
og hefur of oft setið á hakanum.“
Skuldsetning námsmanna
óhófleg
Það var í stjórnartíð Katrínar sem
menntamálaráðherra sem ábyrgðar-
menn á námslánum voru slegnir af og
framfærsla hækkuð. Katrín vildi ganga
enn lengra og umbylta lánakerfinu og
gera það líkara því sem þekkist á hin-
um Norðurlöndunum. Það gekk ekki
eftir en Katrín segir núverandi kerfi ýta
undir of mikla skuldasöfnun.
„Fólk er að koma alltof skuldsett úr
námi á sama tíma og það er erfiðara
að kaupa sér húsnæði. Þessu verð-
ur bara að breyta. Þetta er slæmt fyrir
þjóðfélagið í heild sinni.“ Katrín vildi
byggja kerfið upp með þeim hætti að
hluti framfærslunnar væri styrkur og
hluti lán. „Það hefur lengi þótt sjálfsagt
mál á Íslandi að fólk vinni með námi.
Undir lok góðæristímans var fram-
færslan orðin svo lág að fyrsta krafa
námsmanna eftir hrun var að hún yrði
hækkuð. Því á sama tíma var erfiðara
fyrir námsmenn að fá vinnu. Til að
eiga fyrir hærri framfærslu voru tekju-
skerðingarmörk lækkuð. Þannig að nú
höfum við kerfi sem er þessi eilífi dans
á milli lána og tekna og hvetur jafnvel
til meiri skuldsetningar en þörf krefur.“
Náði ekki að klára
Katrín lagði fram frumvarp í lok síðasta
kjörtímabils síns sem menntamála-
ráðherra og það fól í sér að breyta lána-
kerfinu. „Bæði að framfærslan myndi
duga og að ef námsmenn kláruðu nám
sitt á tilteknum tíma yrði hluti láns-
ins styrkur. Það er kerfi sem ég vildi
sjá byggjast upp og koma þannig í veg
fyrir þessa miklu skuldsetningu. Fyrir
utan þetta yfirdráttarfyrirkomulag sem
er ekki gott heldur. Að fólk sé alltaf að
velta á undan sér skuldunum.“
Katrín vonast til að málið verði tek-
ið aftur upp sem fyrst þar sem þetta
sé þjóðhagslega hagkvæmt. „Þetta er
hluti af þessari heildarmynd. Brott-
hvarf úr skólum er gjarnan rætt og
þetta er hluti af því. Við ætlumst til að
fólk sé að ljúka námi, koma sér upp
húsnæði, stofna fjölskyldu og koma
undir sig fótunum, allt á sama tíma.
Það er ekki hægt að gera þetta allt í
einu og klára á réttum tíma.“
Katrín segir marga í þungri stöðu.
„Það var kosið um skuldamál heim-
ilanna í síðustu kosningum og mín
Þyrmdi reglulega yfir
ráðherrann unga
Það þyrmdi reglulega yfir Katrínu Jakobsdóttur þegar hún settist 33 ára í ráðherrastól. Mikil ábyrgð
fyrir unga konu sem þurfti að bregðast skjótt við í erfiðum aðstæðum. Katrín segir íslenska þjóð þurfa að
endurskoða atvinnu- og húsnæðismál í heild sinni með tilliti til fjölskyldunnar. Hún ræðir óróleikann innan
Vinstri grænna, skugga fyrrverandi formannsins sem truflar hana lítið og framtíðarsýn í pólitík.
ríkisstjórn var skömmuð fyrir að sinna
þeim ekki betur. Margt jákvætt var hins
vegar gert, til dæmis varðandi atvinnu-
málin. Atvinnuleysi fór niður, það var
unnið markvisst í ríkisfjármálunum
og við að koma landinu á koppinn
eftir hrun. En ég held að umræðan í
síðustu kosningum hafi verið of tak-
mörkuð. Það er að segja í stað þess að
kosningarnar snerust um verðtryggð
húsnæðislán tiltekins hóps þá hefðu
þær átt að snúast um húsnæðismál al-
mennt og kjör almennt.“
Geta ekki eignast húsnæði
„Eftir hrun eru stórir hópar fólks sem
eiga erfitt með að ná endum saman og
stór hópur fólks sem kemst ekki inn á
þennan húsnæðismarkað. Þess vegna
finnst mér forgangsröðunin í þessari
skuldaleiðréttingu svo röng. Þar er
verið að setja 80 milljarða af skatt-
fé í að hjálpa tilteknum stórum hópi
fólks – sumir í honum þurfa á slíkri að-
stoð hins opinbera að halda en margir
þurfa enga slíka hjálp. Á sama tíma er
mikill fjöldi fólks sem kemst ekki inn
á húsnæðismarkað og þarf að treysta
á leigumarkað sem er mjög óöruggur.“
Katrín segir enga lausn í því að
byggja bara ódýrt húsnæði hratt.
„Þetta þurfa að vera mannsæmandi
lausnir og það þarf að endurskoða
húsnæðismál hér heildstætt. Við höf-
um lagt til að ríkið sinni stærra hlut-
verki því ríkið getur ekki bara setið að-
gerðalaust hjá. Þá er ekki verið að tala
að ríkið verði virkur aðili á leigumark-
aði heldur sinni ákveðnum grunn-
skyldum líkt og er víða á hinum Norð-
urlöndunum. Við erum ekki einu sinni
Einlæg Katrín er óhrædd við að ræða upplifun sína af því að setjast á ráðherrastól eftir tvö
ár á þingi. Hún er lítið fyrir feluleiki og vill hafa hlutina uppi á borðum. MyNd HörðUr SvEiNSSoN
Ásgeir Jónsson
asgeir@dv.is
„Það þyrmdi
bara yfir
mann reglulega
fyrstu árin. Þetta
var stundum eins
og að elta skottið
á sér.