Lögmannablaðið - 01.03.2010, Blaðsíða 23

LÖGMANNABLAÐIÐ – 1 / 2010 > 23
múgæði fjöldans er ávallt nærri
sturlun.“
Þrýstingurinn á dómstólana að „dæma
þessa andskota“ verður mjög mikill.
Hættan er þegar orðin sýnileg af því að
hinir sérstöku saksóknarar fari að
minnsta kosti alveg á mörk valdsviðs síns
samkvæmt lögum nr. 135/2008 og þar
með óvarlega í meðferð rannsóknar- og
ákæruvalds hinna sérstöku sak sóknara.
Aðrar þjóðir þurftu á tuttugustu öld að
glíma við mjög alvarlegar afleiðingar
stórkostlegra hremminga og tókst mjög
misjafnlega. Eftir síðari heimsstyrjöld
þurftu Norðmenn meðal annars að gera
upp við þá sem gengið höfðu á mála hjá
þýzka innrásarhernum og hernáms liðinu
og með því og fleiri verkum framið
landráð. Þótt nærri sextíu og fimm ár séu
frá lokum styrjaldarinnar er beiting
refsiheimilda í Noregi eftir stríð ennþá
efni rannsókna og deilna þar í landi.
Norðmönnum var ýmsum refsað
samkvæmt lögum sem ekki voru komin í
gildi fyrr en eftir að verkin voru framin,
dauðarefsing var tekin upp á ný og önnur
refsiviðurlög, sem ekki höfðu áður verið
til, voru fest í lög. Alls voru 45 manns
dæmdir til dauða og 37 teknir af lífi.
Til samanburðar má benda á, hvernig
tekið var á málum í Suður-Afríku eftir að
aðskilnaðarlög voru afnumin og
ríkisstjórn aðskilnaðarsinna komið frá
völdum. Þeir sem viðurkenndu brot sín,
hvítir og svartir, fyrir Sannleiksráðinu
voru ekki dregnir fyrir dóm.
Þótt fjarri fari því að við getum borið
ástandið hér saman við það sem var í
Noregi eftir stríð eða í Suður-Afríku fyrir
15 árum, er samt þegar orðið ljóst að
tilhneigingin til þess að setja afturvirkar
reglur er þegar komin af stað. Ég óttast
ekki í sjálfu sér, að íslenzkir dómstólar
taki upp á því að beita afturvirkum
refsiákvæðum, en það er fleira að varast.
Í ákæru- og dómvenjum hafa mótazt
mjög ákveðnar reglur um frestun ákæru,
skilorðsbindingu dóma og annars tillits
sem taka skal mið af við ákvörðun
refsinga, sbr. VI. og VIII. kafla almennra
hegningarlaga. Óttast má, að dómstólar
verði fyrir miklum þrýstingi að sniðganga
þær venjur sem mótazt hafa um slíka
framkvæmd. Þótt í smáu sé, sér þessa
þegar merki í dómum héraðsdómstóla
svo og í málum af öðrum toga, sem beint
eða óbeint tengjast hruninu.

Hvers á samfélagið að
krefjast af réttinum
Einhvern tíma á ofanverðri síðustu öld
var hinn kunni kínverski stjórnmála-
leiðtogi Sjú en Læ spurður hver hann
teldi hafa verið áhrif Frönsku stjórnar-
byltingarinnar tæpum 200 árum fyrr,
hann svaraði því til að of snemmt væri að
segja til um það.
Svipað mætti ef til vill segja um
Hæstarétt Íslands á 90 ára afmæli
réttarins, of snemmt er að segja til um
áhrif hans. Hitt er ekki of snemmt að
hugleiða, hvers samfélagið á að krefjast
af réttinum.
Samfélagið á rétt á því, að Hæstiréttur
láti ekki undan ómálefnalegum þrýstingi,
hvaðan sem hann kemur og fari í störfum
sínum einungis eftir lögunum.
-----------------------------
ORATOR félag laganema hélt
hátíðarmálþing 16. febrúar 2010 í tilefni
af 90 ára afmæli Hæstaréttar. Greinin var
flutt sem erindi á málþinginu. Í greininni
er sleppt ýmsum persónulegum atriðum,
sem frekar eiga heima í erindi en grein.
Af vettvangi félagsins
Nýlega barst Lögmannafélagi Íslands erindi frá dómstólaráði,
þar sem leitað er umsagnar félagsins um drög að
viðmiðunarreglum ráðsins um málskostn aðarákvarðanir á
áritaðar stefnur í útivistarmálum, samkvæmt 113. gr. laga nr.
91/1991.
Í svari stjórnar Lögmannafélagsins er gerður fyrirvari um
lagalega heimild ráðsins til að ákvarða með samræmdum
hætti málskostnað í einkamálum. Sömu sjónarmið eigi við
og um fjárhæð þóknunar í gjafsóknarmálum enda þótt lýsa
megi ánægju með að viðurkenndar séu tilteknar lág-
marksfjárhæðir málskostnaðar í útivistarmálum. Hins vegar
mótmælir Lögmannafélagið því að í umræddum reglu-
drögum sé hvergi að finna heimild til handa dómara að
ákvarða málskostnað á grundvelli hagsmunatengingar, sem
dómstólar hafi þó fram til þessa viðurkennt sem
viðmiðunargrundvöll. Þess í stað séu settar sérstakar skorður
við ákvörðun málskostnaðar umfram kr. 500.000. Bendir
Lögmannafélagið á að óeðlilegt sé að viðurkenndum reglum
um hagsmunatengingu þóknunar sé varpað fyrir róða þar
sem þær endurspegli í raun þá miklu ábyrgð sem á
lögmönnum hvílir við rekstur stærri mála.
II
Drög að viðmiðunarreglum dómstólaráðs um
málskostnaðarákvörðun á áritaða stefnu í
útivistarmáli