Vísbending - 21.12.2015, Blaðsíða 13

13
Framsóknarflokkinn, Pétur Guðgeirsson síðar dómari og Einar
Már Jónsson sem seinna átti eftir að kenna við Svartaskóla í Frans
og skrifa merkar bækur. Þarna komu einnig Vésteinn Lúðvíksson
rithöfundur, Valdimar Briem, Kristján Linnet, Guðmundur Hinriks-
son auk Svavars, Atla og Maríu. Allt þetta unga fólk var við nám í
Menntaskólanum í Reykjavík.
Áhrifaríkasti leiðtogi vinstri manna á 20. öld
„Einar var óvenjulega glæsilegur pólitískur leiðtogi, fæddur kennari,
snjall skipuleggjari. Hann hafði mikla pólitíska útgeislun.
Kommúnistaflokkurinn hafði yfir 30 % atkvæða á Akureyri upp úr
1930 undir forystu Einars meðan flokkurinn fékk langt innan við tíu
prósent í Reykjavík. Einar var afskaplega hlýr maður í persónulegum
sam-skiptum og hafði mikil áhrif á marga, þar á meðal mig. Ég hygg
að ekki sé ofsagt að hann hafi verið sterkasti og áhrifaríkasti leiðtogi
vinstri manna á síðustu öld.
Ég tók þátt í fundi um Einar og minningu hans á dögunum hjá
félagi sem starfar hér í Reykjavík og heitir Eldri Vinstri Græn og er
hinn merkasti félagsskapur.
Þessi hugmynd um annað og betra þjóðfélag sem byggði á jöfnuði
og lýðræði átti afar greiða leið að hjarta mínu á þessum tíma. Ég
var alinn upp við misjöfn kjör og þekkti bæði líf í bragga og fátækt
sveitalíf. Andúðin á fátæktinni og þeirri niðurlægingu sem henni fylgir
var rótgróin í manni. Löngunin eftir samfélagi sem byggði á öðru en
auðsöfnun fárra á kostnað margra var því sterk og fullkomlega einlæg.
Svo kom ég nestaður að heiman sterkri andstöðu gegn hersetunni
og með þau þjóðernisviðhorf og bjarma sem lýsir frá Íslandssögu
Jónasar frá Hriflu og allir sveitakrakkar lásu. Baráttan gegn hernum
var lituð sterkri þjóðerniskennd og var í hugum margra í reynd
sjálfstæðisbarátta. Þjóðin var nýlega sjálfstæð eftir erlenda áþján.
Faðir minn var rómantíker. Hann stóð í sömu sporum og margir
af hans kynslóð hér í Reykjavík, var í ágætri vinnu, byggði sína eigin
íbúð og hlóð niður börnum, en hugurinn var alltaf fyrir vestan og að
lokum seldi hann íbúðina og flutti aftur í sveitina þar hann byggði
upp að nýju.“
Í ævisögu Svavars er því lýst hvernig barátta fjölskyldunnar í
sveitinni var um leið baráttan við fátækt og skuldasöfnun og erfiði
var hlutskipti hennar.
„Þessi sama rómantík er í mér. Við eigum bústað vestur í Reyk-
hólasveit þar sem við sitjum stundum með tárvot augu og horfum á
Skarðsströndina og Snæfellsjökul. Þarna er einhver taug sem aldrei
rofnar.“
Að bila í Ungó
Kalda stríðið skipti þjóðfélaginu í fylkingar og menn tóku sér stöðu
og héldu með sínu liði gegnum þykkt og þunnt. Baráttan var háð með
skipulegum hætti á margvíslegum stöðum í samfélaginu. Tryggð
vinstri manna við sinn málstað var rómuð ekki síður en hægri manna
en í hópi sovétvina var sagt: Hann bilaði í Ungó. Þá er átt við að
viðkomandi hefði snúið baki við sínum málstað þegar uppreisnin í
Ungverjalandi var gerð 1956, þegar Sovétmenn beittu hervaldi til
þess að bæla niður uppreisn alþýðu manna. Margir létu af trúnni á
alræði öreiganna við þessi tíðindi. Kannast Svavar við þetta orðalag?
„Ég hef aldrei skrifað upp á það sem var kallað alræði öreiganna
en þetta var mjög algengt orðalag, fannst mér, um það leyti sem ég
gekk til liðs við Æskulýðsfylkinguna 1960. En þessi átök birtust
með margvíslegum hætti. Margir vildu gera upp við þá afstöðu sem
Kommúnistaflokkurinn eða Sósíalistaflokkurinn höfðu haft á sinni
tíð. Ég var alltaf gagnrýninn á afstöðu þeirra til Sovétríkjanna, en
ég vildi aldrei ráðast að einstaklingum. Ég vildi t.d. aldrei dæma út
í ystu myrkur þá félaga Einar Olgeirsson og Brynjólf Bjarnason eins
og stundum heyrðist í Alþýðubandalaginu. Þeir voru að berjast við
aðstæður síns tíma og ég vildi votta þeim mína virðingu fyrir það.
Samt var margt í afstöðu þeirra, sérstaklega Brynjólfs, sem ég átti afar
erfitt með að sætta mig við og það sama á við um Einar. Hann var á
síðustu árum ósáttur við afstöðu mína til Sovétríkjanna og þess að
við vildum ekki hafa flokksleg samskipti við valdaflokkana í Austur-
Evrópu, en það breytti engu um persónulega vináttu okkar.
En ég hafði samt alltaf hálfgerða andúð á þeim sem vildu upphefja
sjálfa sig í núinu með því að benda á syndir forfeðranna. Mér fannst
það allt að því ógeðfellt.
Ég var alltaf heillaður af hugmyndinni um samfylkingu með
litlum staf. Ef við viljum breyta samfélaginu þá verðum við að standa
saman. Breið samstaða er eitt mikilvægasta aflið til breytinga og þá er
brýnt að enginn hlaupist undan merkjum.
Við kölluðum okkur sósíalista en komma í góðlátlegum tón.
Stasimenn töldu að ég hefði verið að vinna fyrir bandarísku leyni-
þjónustuna sem mér finnst enn dálítið skemmtilegt.