Fréttablaðið - 13.12.2014, Blaðsíða 30

13. desember 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Erla Björg
Gunnarsdóttir
erlabjorg@frettabladid.is
ÁSTRÍÐUFULLUR BRANSI Tómas, Guðrún og Jóhann Páll eru sammála um að til að tolla í bókabransanum þurfi maður að hafa logandi ástríðu fyrir bókaútgáfu og hafa taugarnar í lagi. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Jóhann Páll er fyrstur til að berjast í gegnum snjóstorm-inn og hitta mig á Kaffivagn-inum. Hann er útgefandi hjá Forlaginu, stærsta útgáfu-fyrirtæki landsins, og gefur
út bækur undir merkjum JPV, Máls
og menningar, Vöku-Helgafells og
Iðunnar. Skömmu síðar birtast
Guðrún, útgáfustjóri Bjarts, og
Tómas Hermannsson, útgefandi hjá
Sögum. Þegar þau ganga að borð-
inu segir Jóhann að hann hafi von-
ast til að þau myndu fjúka í burtu
og ekki mæta í viðtalið. Svona er
stemningin í desember hjá útgef-
endum á Íslandi enda standa þeir í
blóðugri samkeppni á jólamarkaðn-
um. Hjá flestum útgefendum gefur
jólamarkaðurinn 70-80 prósent af
árstekjunum. Afkoman er því háð
metsölubókunum í jólapakkanum
hjá landanum. Þau þekkjast öll og
að sjálfsögðu er allt í gamni sagt.
Það breytir því þó ekki að taug-
arnar eru þandar á þessum tíma
ársins.
Jóhann: „Maður telur dagana
til jóla. Auðvitað er þetta svaka-
legt kikk og maður verður fíkinn í
þetta en svo spyr maður sjálfan sig
á þessum árstíma hvern djöfulinn
maður er að gera í þessu og bíður
eftir að þessu ljúki. Svo er maður
eins og aumingi á aðfangadag. Ég
sting af úr landi í janúar til að jafna
mig eftir þetta.“
Guðrún: „Þetta er bara okkar
jólaundirbúningur. Maður fer með
síðustu sendingarnar í bókabúðir
á Þorláksmessu og hefur aðfanga-
dagsmorgun til að undirbúa jólin.
Maður er svo til í slaginn, uppá-
pússaður og fínn klukkan sex.“
Jóhann: „Þetta er bara svo mikið
spennufall og eftir jólamatinn er ég
horfinn í rúmið. Börnin kvörtuðu
yfir því þegar þau voru lítil og gera
það enn. Ég er bara búinn á því og
gæti alveg hugsað mér að loka mig
af í nokkra mánuði eins og faðir
minn var vanur að gera.“
Tómas: „Maður er mjög víraður
en orðinn góður um áramótin. Þá
fer maður að spá í næstu jól og
byrjar allt upp á nýtt. En það tekur
svona viku að hrista þetta af sér.“
Jóhann: „Þú ert svo ungur enn.“
Guðrún: „Þetta eru nokkrar
vikur sem eru skelfilega tauga-
trekkjandi. Skelfilega. Þegar
maður er að sjá hvernig þetta
leggst. Restina af árinu er þetta
skemmtilegasti bransi sem maður
kemst í.“
Jóhann: „Ég er ekki að segja að
þessi spenna sé ekki skemmtileg.
Annars væri ég ekki í þessu en ég
finn að þetta gengur nærri mér og
þetta er alls ekki fyrir alla. Fyrir
allmörgum árum kom til okkar
útgefandi sem gekk prýðilega sem
vildi selja fyrirtækið. Hann hafði
komist að þeirri niðurstöðu að þetta
væri alltof hættuleg grein, spennan
og álagið. Þetta er auðvitað svaka-
legur þrældómur og allir sem eru í
bókaútgáfu þurfa að gefa af sjálf-
um sér með logandi ástríðu.“
Guðrún: „Já, annars væri þetta
fullkomlega ómögulegt.“
Tómas: „Maður fer ekki út í þetta
af excel-ástríðu.“
Dramatískur bransi
Er bókaútgáfa sem sagt sérlega til-
finningasöm kaupmennska?
Þau játa því öll.
Jóhann: „Ég held því fram að
bókaútgáfa sé lífshættulegt starf.“
Guðrún: „Jói minn, mér finnst
þú bara vera á brún hengiflugsins.“
Tómas: „Bókaútgáfa er lífsstíll.“
Jóhann: „Svo sannarlega. Starfið
tekur brjálæðislega á því við erum
ekki að framleiða sömu vöruna ár
eftir ár, eins og Ora-baunir með
fullri virðingu fyrir þeim, heldur
búa til og selja nýja vöru á hverju
einasta ári og þurfum alltaf að
byrja frá grunni. Það skapar þessa
spennu.“
Íslenska jólabókaflóðið einstakt
Samkeppnin í desember er mikil
og starf útgefandans fer að snúast í
meiri mæli um sölumennsku. Útgef-
endur keppa þó ekki eingöngu inn-
byrðis heldur einnig við aðrar jóla-
gjafir en það verður æ erfiðara að
keppa um tíma fólks vegna úrvals
afþreyingar á markaðnum. Verk-
efnin snúast því um markaðssetn-
ingu og kynningarstarfsemi sem og
að fylgjast með gagnrýni og met-
sölulistum sem getur tekið verulega
á taugarnar.
Guðrún: „Á ákveðnum tímapunkti
í desember töpum við fyrir kjötinu,
þá verðum við að vera búin að koma
okkar til skila.“
Jóhann: „Ég hef metið það svo að
til að ná eyrum þjóðarinnar verður
það að gerast fyrir desember. En ef
bók er slátrað í Kiljunni þá er þetta
oft bara búið.“
Guðrún: „Ég er ekki sammála.
Kiljan nær ekki til allra hópa og
þá virðist slæm gagnrýni ekki bíta
á þá. Stundum fljúga bækur áfram
á orðsporinu. Meðbyr frá Kiljunni
hjálpar samt alltaf.“
Jóhann: „Áhrif Kiljunnar eru
gríðarlega mikil og miklu meiri en
nemur áhorfstölum. Ef bók er slátr-
að í Kiljunni þá er eins og sagan
breiðist enn hraðar út og það sé
talað um það yfir kaffibollanum í
vinnunni daginn eftir. Annars ger-
ist þetta svolítið með fyrsta metsölu-
listanum í desember. Þá sér maður
hvernig línurnar ætla að leggjast.“
Fyrir þessi jól eru 114 útgefendur
að gefa út bækur og eru 642 prent-
aðir titlar á boðstólum. Er það sér-
íslenskt að bækur séu svona mikil
jólavara?
Tómas: „Algjörlega. Ég gef líka út
í Svíþjóð og var þar um jólin í fyrra
og ætlaði að ná sænskum jólamark-
aði en hann er bara ekki til.“
Jóhann: „Jólabókaflóðið má rekja
til stríðsáranna vegna vöruskorts.
Þannig skapaðist sú hefð að gefa
bækur í jólagjöf því það var í raun
ekkert annað á boðstólum. Þið heyr-
ið á tali fólks að það eru engin jól
án bóka og allir spyrja: Hvaða bók
fékkstu í jólagjöf?“
Guðrún: „Þetta er dásamleg hefð
og skapar umræðu í jólaboðunum.
Mjög þægilegt hjá fjölskyldum sem
eru í ólíkum stjórnmálaflokkum því
allir geta sameinast um að tala um
jólabækurnar.“
Bækur halda í okkur lífinu
Hafið þið áhyggjur af bókinni?
Guðrún: „Nei, en það er ástæða til
að hlúa að henni. Virðisaukaskattur-
inn sem stjórnvöld hafa hækkað er
grafalvarlegt mál.“
Tómas: „Yfirvöld vita ekkert hvað
þau eru að gera. Bókabransinn velt-
ir svona þremur til fjórum millj-
örðum á ári sem er um eitt prósent
af veltu í álinu, í ferðamennsku og
sjávarútvegi. En þetta heldur lífinu
í þjóðinni og svo á að hækka skatt-
inn. Ég sel bæði bækur til Noregs
og Danmerkur og það er 25% virðis-
aukaskattur í Danmörku en enginn í
Noregi. Þeim gengur ekkert að selja
í Danmörku. Án bóka og tónlistar
væri Ísland bara risastór verstöð
en það er einmitt kannski það sem
stjórnvöld vilja? Því ef þeim tekst að
drepa bækur og tónlist þá erum við
bara vinnudýr, eins og starfsmenn
við færibandið.“
Guðrún: „Í Frakklandi er til
dæmis mikil mál- og menningar-
stefna rekin til varnar tungumálinu.
Svo erum við á okkar litla málsvæði
og hækkum skattinn. Franskir
eru með skýra menningarstefnu,
styrkja til dæmis bókaverslanir og
því eru þær margar fallegar og á
besta stað í verslunargötum en ekki
arðbærari fyrirbæri einsog McDo-
nalds búin að taka allt yfir.“
Jóhann: „Stjórnvöld horfa allt-
af í peninga og umræða um menn-
ingarlegt gildi eða menningarslys
nær ekki eyrum þeirra. Talandi um
beinharða peninga, þá er ég algjör-
lega sannfærður um að hækkun
virðisaukaskatts á bækur muni á
endanum skila miklu minni pen-
ingum í ríkiskassann. Bókaútgáfa
er óhemju viðkvæm grein og nægir
að skoða hvaða stóru bókaútgefend-
ur eru eftir sem voru að fyrir tíu,
tuttugu og þrjátíu árum. Það hafa
allir lent í verulegum erfiðleikum
og margir farið á hausinn.“
Allir geta gefið út bók
Tómas er nýjastur í bransanum
og stofnaði Sögur fyrir níu árum.
Hvernig datt honum í hug að fara
út í þetta vitandi af þessari sam-
keppni?
Tómas: „Þetta er bara sjúk dómur.
Ég bara fæddist svona og langaði
alltaf að gefa út bækur.“
Jóhann: „Ég er með þetta í gen-
unum og alinn upp við þetta.“
En eru ekki alltof margar bækur?
Guðrún: „Stundum segjum við
það en getum alls ekki bent á hvaða
bókum er ofaukið.“
Tómas: „Eigum við ekki bara að
leyfa fólkinu að ráða því? Það sem
Barátta útgefenda í jólabókaflóði
Bókaútgefendurnir Jóhann Páll Valdimarsson, Guðrún Vilmundardóttir og Tómas Hermannsson eiga jólabókaflóðinu
lifibrauð sitt að þakka. Þau spjalla um sérstöðu íslensks bókamarkaðar, samkeppnina og ansi þandar taugar í desember.