Gripla - 20.12.2004, Side 66

GRIPLA64
arlega takmörk veraldlegs og andlegs valds; ekki hva› síst 41. kafli sem kve›-
ur á um dómsvald kirkjunnar í öllum kristinréttarmálum, bæ›i flau sem vör›-
u›u kirkjuna og almenning. Slík réttindi fékk norska kirkjan a› öllum líkind-
um ekki sta›fest endanlega fyrr en 1277, svo sem fyrr er geti›, fló svo a› for-
vígismenn hennar hafi tali› sér sjálfstæ›a dómsögu frá mi›ri 13. öldinni
(Bagge 1987:151–152). Tæplega hefur íslenska kirkjan or›i› fleirri norsku
fyrri til a› fá flessi réttindi vi›urkennd.35
A› vísu hefur flví veri› haldi› fram a› á me›al fleirra greina sem ekki
fengust samflykktar á alflingi 1275 hafi veri› sú um völd biskups yfir kirkjum,
11. kafli kristinréttar Árna.36 Hér vir›ist fló gildistöku og framkvæmd kristin-
réttar rugla› saman. Tveimur árum á›ur (1273) haf›i Árni biskup unni› fullan
sigur í fyrri lotu sta›amála og fengi› vi›urkenndan yfirrá›arétt yfir stö›um á
höf›ingjafundi í Björgvin. Erkibiskup kva› upp dóminn a› vi›stöddum kon-
ungi. Tæplega hafa íslenskir höf›ingjar flví geta› sett sig upp á móti fleim
ákvæ›um kristinréttar Árna sem einmitt voru grundvöllu› á flessum málalok-
um. Hitt er svo anna› mál a› eftir a› ríkisrá›i› tók vi› völdum í umbo›i Ei-
ríks konungs ári› 1280 breyttust allar forsendur í sta›amálum; réttindi norsku
kirkjunnar (og fl.a.l. fleirrar íslensku) voru flá afnumin a› stórum hluta og
útiloka› hefur veri› a› framfylgja flessum ákvæ›um kristinréttar Árna.
Ekki er flví ólíklegt a› 32 köflum kristinréttar Árna en ekki fleiri hafi veri›
játa› á alflingi ári› 1275, fl.e. köflum 8–39. Hugsanlegt er a› 40.–42. kafli
sem lögrétta synja›i flá hafi smám saman ö›last gildi en ákvæ›i Jóns rau›a
(kaflar 43–46) hafa aldrei veri› hluti af kristinrétti Árna (sbr. Már Jónsson
1991:151).37 fiá er ósennilegt a› kristindómsbálkur Járnsí›u hafi nokkurn tím-
ann tilheyrt kristinréttinum, heldur a›eins veri› í lausum tengslum vi› hann
sem nokkurs konar inngangur. fiessir kaflar giltu enda a›eins í réttan áratug
flví ári› 1281 leysti Jónsbók Járnsí›u af hólmi sem lögbók Íslendinga. Tæp-
lega hefur kristindómsbálkur Járnsí›u gilt áfram sem hluti af kristinrétti Árna
— hvorki sem hluti né laustengdur inngangur — enda er í Jónsbók kristin-
dómsbálkur ekki ósvipa›ur fleim í Járnsí›u og hefur hann væntanlega teki›
vi› hlutverki inngangskafla kristinréttar Árna (Jónsbók:17–30).
35 fiessu er t.a.m. Már Jónsson sammála (1993:30).
36 Sjá t.a.m. Lára Magnúsardóttir (2001b:207 nm.) og Finnur Jónsson (1774:10–11).
37 Már nefnir dóm frá flri›ja áratugi 16. aldar flessu til stu›nings (DI XII:621). fiar féll Gu›rún
Jónsdóttir til óbóta me› fö›urbró›ur sínum samkvæmt upphaflegu ákvæ›i í 27. kafla
kristinréttar Árna; slíkt hef›i ekki komi› til hef›i ákvæ›i Jóns rau›a í 43. kafla haft einhverja
fl‡›ingu.