Gripla - 01.01.2002, Blaðsíða 31

AÐGREINING LÖGGJAFARVALDS OG DÓMSVALDS
29
dóma í gegnum goðakviðina, en það eitt að goðakviður skuli hafa verið til í
kerfinu sýnir að markmið löggjafans var ekki að skapa dómsvald sem væri
óháð löggjafarvaldinu.
7. Niðurstaða
Kenningin um aðskilnað löggjafarvalds og dómsvalds í íslenska þjóðveldinu
virðist reist á traustum grunni heimilda. En ekkert bendir til að nein hugmynd
um sjálfstæði dómsvalds eða mannréttindi hafi vakað fyrir Islendingum þeg-
ar þeir greindu í sundur lögréttu sína og dómstóla á Alþingi. Unnt er að skýra
það með ástæðum sem snerta ekki sjálfstæði dómstóla, hvers vegna lögrétta
og fjórðungsdómar komu upp hlið við hlið, og þá var stutt skref yfir í að
skipta verkum með þessum stofnunum, þannig að dómamir færu með öll
dómstörfm.
Einfaldast virðist að gera ráð fyrir að fjórðungsþing hafi verið stofnuð um
leið og landinu var skipt í fjórðunga, á síðari hluta tíundu aldar, eins og Ari
segir. Þau hafi reynst óhentug, og þá hafi þeim verið breytt í fjórðungsdóma á
Alþingi. Þar með voru komnar upp ólíkar stofnanir á sama þinginu, lögrétta
og fjórðungsdómar, kannski í fyrsta sinn á norrænu þingi, og þá gat
verkaskipting þeirra þróast án þess að nokkur maður hefði með henni sérstakt
pólitískt markmið. Það kann svo að hafa hjálpað til að íslenska lögréttan varð
samkoma fyrirmanna en ekki óbreyttra bænda eins og í Noregi. Óvíst er að
það hafi þótt samboðið goðorðsmönnum að dæma í formlegum dómstólum.
Það kemur heim við þessa túlkun að reglur Grágásar um skipun og starf
dómstóla bera engin merki um viðleitni til að tryggja dómurum sjálfstæði
gagnvart goðorðsmönnum. Bændur voru nefndir til dómsetu af goðum, sýni-
lega aðeins til eins þings í senn. Goðakviðir sýna einnig að það var ekki mark-
mið löggjafans að dómstólar væru óháðir goðum.
I greininni er sýnt fram á að löggjafarvald og dómsvald voru vissulega að-
greind, en aðgreiningin er afhelguð með því að sýna að hún þarf ekki að bera
merki um neinn sérstakan stjómskipulegan frumleika eða þroska.