Málfregnir - 01.12.1998, Qupperneq 5

er að koma á framfæri. Ef hlustandinn man
eftir því hvað var sagt fremur en hvemig
það var sagt em starfsmenn talmiðla á réttri
leið. Að því leyti má segja að málfar sé gott
ef hlustendur veita því sjálfu ekki sérstaka
eftirtekt.
Hlustendur og áhorfendur hafa tilhneig-
ingu til að líta svo á að mál í útvarpi og sjón-
varpi sé á einhvern hátt fyrirmynd, auk þess
að vera samskiptatæki. Starfsmenn talmiðla
þurfa ekki aðeins að gæta sín á slettum og
málvillum og þess háttar; hlustendur og
áhorfendur eiga að geta vænst þess að talað
sé til þeirra á lipru og skiljanlegu máli sem
hæfir í miðlinum, útvarpi eða sjónvarpi. Þar
verður m.a. að forðast ýmislegt sem fremur
mætti umbera í ritmáli.
Aldrei má gleyma eðli talmiðilsins; for-
sendur hlustandans eru aðrar en lesandans
sem ávallt getur rýnt aftur og betur í það
sem hann skilur ekki í fyrstu atrennu.
Dæmi úr fréttum í talmiðli
1. Niðurgreiðslurnar fara eftir því magni
landbúnaðarhráefnis sem notað er við fram-
leiðslu viðkomandi vöru. Engar greiðslur
fást þó ef magn hverrar hráefnistegundar
feryfir sextíu prósent af heildarþunga vöru.
2. Umhverfisráðuneytið kemst að þeirri nið-
urstöðu að nítján metra há bygging þarna
brjóti í bága við staðfest deiliskipulag og
úrskurðar því að ákvörðun byggingar-
nefndar Hafnarfjarðar frá því í vor um að
leyfa byggingu á Strandgötu 55 og sam-
þykkt bœjarstjórnar á þeirri ákvörðun séu
úr gildi felldar.
3. Lenging tímabils sauðjjárslátrunar hefur
ýmsa kosti íför með sér.
Þessi dæmi eru í meira lagi óheppileg í tal-
miðli og jafnvel ritmiðli. (Ekki er annað
vitað en að „tímabil sauðfjárslátrunar" heiti
á íslensku sláturtíðl)
Talmál - ritmál
Hér mætti benda á tvö atriði sem oft
einkenna dæmigert talmál en koma síður
fyrir í dæmigerðu ritmáli: 1. setningar hefj-
ast á orðinu það\ 2. notað er orðalag þar sem
sagnorð eru áberandi.
Talmál -<----------------------► Ritmál
Það hefur veiðst mikið af laxi í sumar.
Það hefur verið mikil laxveiði í sumar.
Mikið hefur veiðst af laxi í sumar.
Laxveiði hefur verið mikil í sumar.
Eins og kunnugt er stendur talmiðlamálið
oft nær ritmáli eftir því sem handritið er ná-
kvæmara og þéttara eins og t.d. á við um
fréttir.
Þegar mörg fallorð koma hvert á eftir
öðru verður stíllinn oft þunglamalegur. Þetta
gerist oft í ritmáli en hentar mjög illa töluðu
máli. Nauðsynlegt er að gera stílinn áheyri-
legri fyrir flutning í talmiðli. Þar má oft
leysa upp úr „fallorðahröngli" í eignarfalli
með því að skjóta inn forsetningum eða
skipta út fallorði fyrir samsvarandi sagnorð.
Dæmi
Breytt fyrirkomulag innheimtu virðisauka-
skatts er til umrœðu
yrði:
Rcett er um að breyta fyrirkomulagi við
innheimtu á virðisaukaskatti.
Einnig má umorða eða búa til nýja setningu.
Aukning tekna starfsmanna fyrirtœkisins
vakti athygli
yrði:
Það vakti athygli að starfsmenn fyrir-
tœkisins höfðu nú meiri tekjur.
Það þarf að sjálfsögðu ekki að kalla á
óvandað málfar þótt textinn sé liðkaður að
þessu leyti og kemur því alls ekkert við
hvort notaðar eru hefðbundnar beygingar og
hrein íslenska.
5