Málfregnir - 01.12.1998, Blaðsíða 26

VETURLIÐI ÓSKARSSON
Ætíð einn á lofti
i
Hvað er það kallað á íslensku að henda
tveimur eða fleiri hlutum upp í loft og grípa,
þannig að ætíð sé einn á lofti? Og hvað heit-
ir sá sem iðkar þessa list? Ekkert eitt orð er
til um annað hvort af þessu í nútímamáli.
Undirritaður hefur dálitla reynslu af því að
þýða kvikmyndir og tókst eitt sinn á við
eftirfarandi setningar á ensku þar sem ofan-
greindur orðaskortur varð tilfinnanlegur:
(1) My parents hired a clown.
He was a very funny clown.
He juggled and did magic tricks.1
Sá texti er takmarkaður sem kemst fyrir
neðst á sjónvarpsskjá (í reynd aðeins 2 línur,
um 30 stafir hvor) svo að til þess að koma
merkingunni til skila þarf oft mikla útsjón-
arsemi. Einnig þarf textinn og það sem sagt er
í myndinni að standast á ef unnt er. Ef sögnin
juggle er látin bíða svolitla stund hefði sem
best mátt þýða ofangreindar málsgreinar svo:
(2) Foreldrar mínir leigðu trúð.
Hann var mjög fyndinn.
Hann__________og framdi töfrabrögð.
E.t.v. mætti stytta málið og gæti textinn
þá t.d. orðið svona:
(3) Foreldrar mínir leigðu trúð.
Fyndinn trúð sem____________
og framdi töfrabrögð.
Styttri verða málsgreinarnar varla og eru
nú orðnar nógu stuttar til að birtast sem tveir
textar á skjánum. En hvað er hægt að setja í
staðinn fyrir e.jugglel Til einskis er að leita
á náðir Ensk-íslenskrar orðabókar Amar og
Örlygs sem hefur þetta að segja:
(4) leika (boltum, kylfum o.þ.u.l.);
henda tveimur eða fleiri hlutum
þannig að ætíð sé einn á lofti.2 3
Það er einmitt þetta sem átt var við en
augljóst er að langlokan „henda tveimur eða
fleiri hlutum þannig að ætíð sé einn á lofti“
er útilokuð í skjátexta sem þýðing á einu
orði. Illt er að þurfa að umorða sögnina með
heilli setningu eða orðasambandi, jafnvel
þótt styttra sé en þessi mna, en það varð þó
ofan á og textamir tveir urðu á þessa leið í
þýðingunni:
(5) Foreldrar mínir leigðu trúð.
Fyndinn trúð sem lék með kylfur
og framdi töfrabrögð.
Þetta mætti þykja bærilegur kostur, jafn-
vel þótt hér sé enska sögnin juggle túlkuð
svo að trúðurinn hafi einmitt leikið með
kylfur og ekkert annað. En þótt finna megi
lausnir á borð við þessa, þá er eigi að síður
illt að hafa engin orð um þetta svið skemmt-
ana sem verið hafa hluti af evrópskri al-
þýðumenningu um aldir þótt lítið hafi farið
fyrir þeim hér um slóðir. í því sem hér fer á
eftir verður hugað að leið sem e.t.v. kann að
vera fær.
1 Úr kvikmyndinni Amos & Andrew (bandarísk, frá 1993).
2Merking 2 er að „beita sjónhverfmgabrögðum; leika hundakúnstir", en hún á síður við hér (og merkingar
3 og 4 alls ekki, sjá orðabók).
26