Bændablaðið - 14.08.2014, Qupperneq 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. ágúst 2014
Ótrúlegt er hve mörgum er illa
við smádýr, hvaða nafni sem
þau nefnast.
Köngulær, geitungar, blaðlýs,
ranabjöllur og humlur, svo ég tali
nú ekki um snigla. Öll þessi dýr
virðast í huga marga vera hræðileg
óargakvikindi sem ekki mega sjást
í görðum, hvað þá inni í húsum.
Á hverju einasta sumri hefst
hatrömm barátta við að drepa þessi
dýr hvar sem til þeirra næst. Öllum
brögðum er beitt og ekkert eitur er
svo eitrað að ekki megi nota það í
baráttunni við þessa óværu. Þetta
gerist þrátt fyrir að flestir viti að öll
þessi dýr þjóna tilgangi í náttúrunni,
hvort sem hann er að frjóvga blóm
eða er fæða fyrir önnur dýr.
Afleiðing einsleitrar ræktunar
Smádýrin sem spretta upp á
sumrin laðast flest að plöntum
og eru fylgidýr aukins áhuga á
garðrækt og hækkandi lofthita.
Einsleitt plöntuval í ræktun veldur
því að ákveðnar tegundir smádýra
geta fjölgað sér mikið á skömmum
tíma enda framboð á fæðu mikið.
Yfirleitt ganga þessi blómaskeið
smádýranna yfir á nokkrum vikum
og plönturnar jafna sig í flestum
tilfellum aftur.
Humlur og ánamaðkar eru
líklega allra gagnlegustu dýrin sem
finnast í garðinum. Ánamaðkar flýta
rotnun og grafa göng í jarðveginum
sem vatn og næringarefni streyma
um. Fæstum er illa við ánamaðka,
enda fer lítið fyrir þeim og þeir
sjást sjaldan nema í rigningu, þegar
þeir koma upp á yfirborðið til að
drukkna ekki.
Annað mál gildir um humlur
og eru margir hreinlega hræddir
við þær þótt sárasaklausar séu.
Á Íslandi finnast fjórar eða fimm
tegundir af humlum og ættum við
að fagna hverri tegund.
Víða um heim hefur býflugum
fækkað gríðarlega og það mikið að
til vandræða horfir í ávaxtaræktun.
Býflugur finnast ekki villtar á
Íslandi og margir rugla þeim saman
við humlur enda skyldar tegundir
og sinna báðar frjóvgun blóma.
Haldi býflugum áfram að fækka
vegna notkunar á skordýraeitri
er raunveruleg hætta á að margar
ávaxtategundir hverfi að markaði.
Sniglar eru merkileg kvikindi
Af öllum smádýrum sem
heimsækja garðinn eru stórir
sniglar alla jafna óvinsælastir.
Sniglar eru hægfara og værukær
dýr sem halda sig í skugganum og
líður best í röku loftslagi. Eins og
börnunum finnst þeim jarðarber
og ferskt salat gott og kunna sér
ekki magamál komist þeir í slíkt
sælgæti. Þeir eru einnig sólgnir í
bjór og hefur það orðið mörgum
þeirra að falli.
Séu sniglar skoðaðir nánar sést
að þeir eru ótrúlega fallegir og þá
sérstaklega þegar þeir líða áfram
á kviðlægum fætinum og teygja
augnfálmarana rannsakandi út í
loftið. Ólíkar tegundir lifa á landi,
í sjó og ferskvatni og þeir eru til
með og án kuðungs. Sumar tegundir
eru tvíkynja, sem þýðir að hittist
tveir sniglar undir salatinu geta þeir
frjóvgað hvor annan eða sjálfan sig
séu þeir einir á ferð.
Að lokum vil ég biðja fólk
að hætta að traðka niður sveppi.
Þeir eru æxlunarfæri sem koma
upp á yfirborðið til að mynda
gró. Stærstur hluti sveppa er
neðanjarðar og vinnur nauðsynlegt
niðurbrotsstarf við að umbreyta
lífrænu efni í ólífrænt sem plöntur
nýta sér til vaxtar. Sveppir í
garðinum eru merki um grósku
og þeim skal taka fagnandi. /VH
STEKKUR
Til varnar
smádýrunum
Alþjóða heilbrigðisstofnunin,
Evrópusambandið og Smitvarna-
miðstöð Banda ríkjanna hafa lýst
því yfir að sýklalyfjaónæmi sé
ein mesta ógnin við lýðheilsu
í heiminum í dag. Þrátt fyrir
það eru sýklalyf víða notuð sem
vaxtarhvati í landbúnaði og fram
eru komnar ofurbakteríur sem
geta borist í menn og eru ónæmar
fyrir öllum sýklalyfjum sem eru
á markaði í dag.
Karl G. Kristinsson, prófessor
í sýklafræði við læknadeild
Háskóla Ísland og yfirlæknir
Sýklafræðideildar Landspítalans,
segir að þrátt fyrir að í starfi sínu
fáist hann mest við sýkla í mönnum
sé ekki hægt að að skilja menn
frá dýrum. Karl er einnig fulltrúi
Íslands í nokkrum nefndum hjá
Evrópsku sóttvarnarmiðstöðinni.
„Notkun á sýklalyfjum í mönnum
á Íslandi er svipuð meðaltalinu í
Evrópu en við notum mest af þeim
af öllum Norðurlandaþjóðunum.
Hins vegar nota Íslendingar minnst
af sýklalyfjum í dýrum af öllum
löndum í Evrópu og svipað magn
hlutfallslega og Norðmenn.
Ástæður fyrir því eru margar
en meginástæðan er sú að það
hefur alltaf verið bannað að nota
sýklalyf í fóður sem vaxtarörvandi
lyf hér og í Noregi. Þetta var gert
víða í Evrópu til skamms tíma en
búið að banna og sýklalyf eru því
ekki notuð þar sem vaxtarörvandi
lyf í dag. Sumir bændur nota þó
önnur sýklahemjandi efni sem
vaxtarhvata, eins og til dæmis sink.
Notkunin á sýklalyfjum er mest
í verksmiðjubúgörðum og við
þekkjum þá nánast ekki hér nema
í kjúklinga- og svínarækt.“
Stærstur hluti sýklalyfja
notaður í landbúnaði
Í dag nota verksmiðjubú í Banda-
ríkjunum verulegt magn af sýkla-
lyfjum sem vaxtarhvata og er
merkilegt að líta til þess að bæði
í Evrópu og Bandaríkjunum er
notað meira af sýklalyfjum í land-
búnaði en fyrir mannfólk. Í Banda-
ríkjunum eru til dæmis 80% af
öllum sýklalyfjum sem notuð eru
notuð í landbúnaði. Lang stærstur
hluti þessara lyfja er settur í fóður
til vaxtarörvunar.
Karl segir að ekki sé vitað
nákvæmlega hvernig lyfin virki
hvetjandi á vöxt en séu þarmar
dýra á sýklalyfjum skoðaðir sjáist
að þeir breytist þannig að virkt
yfirborð þeirra aukist og nýting
fæðunnar verði meiri. „Á síðustu
árum hafa menn líka verið að
sjá breytingu á sýklaflórunni í
þörmum dýranna og það getur vel
verið að samsetning hennar valdi
því að dýrin vaxa hraðar og meira.
Nýlega birtist grein í vísindariti
sem sýnir fram á að einstaklingar
sem voru lengi á sýklalyfi sem
heitir tetrasýklín þyngdust meira
en samanburðarhópurinn sem ekki
tók lyfið. Tetrasýklín er eitt af þeim
lyfjum sem notuð eru í landbúnaði
sem vaxtarhvati.“
Vaxandi lyfjaónæmi
„Sýklalyf eru í dag alveg jafn
mikilvæg í landbúnaði til að
koma í veg fyrir og meðhöndla
sýkingar eins og í mönnum.
Vandinn er sá að með því að nota
þau sem vaxtarhvata er hætta á að
bakteríurnar verði ónæmar fyrir
lyfjunum og þau virki ekki eins og
þau eiga að gera.
Bakteríur hafa gríðarlega
aðlögunarhæfni. Þær hafa einn
litning og geta fjölgað sér mjög
hratt. Aðlögunarhæfnin felst meðal
annars í því að þær geta flutt gen á
milli sín. Ef ónæmi þróast í einni
bakteríu getur það auðveldlega flust
yfir í aðra og í dag eru komnar fram
bakteríur sem eru ónæmar fyrir
nánast öllum sýklalyfjum sem eru
á markaði.
Á sama tíma eru lyfja-
framleiðendur ekki að þróa ný
sýklalyf og ekki hafa komið alveg
ný lyf á markað í langan tíma.
Lyfjaframleiðendur sjá ekki hag í að
þróa og setja á markað ný sýklalyf,
þar sem kostnaðurinn er svipaður
og við til dæmis blóðfitulækkandi
eða stinningarlyf en tekjurnar mikið
minni þar sem notkun þeirra er fyrir
skammtíma- en ekki langtímanotkun.
Hér eru því fjárhagslegir hagsmunir
teknir fram yfir heilsu fólks.
Í dag eru reglurnar þannig að
það mega ekki finnast leifar af
sýklalyfjum í kjöti sem fer á markað
og verða framleiðendur því að hætta
lyfjagjöfinni tímanlega áður en
dýrununum er slátrað.“
Verksmiðjubúum fjölgar
„Mannkynið er komið yfir sjö
milljarða og neysla á kjöti er alltaf að
aukast. Til að anna þessari eftirspurn
hefur verksmiðjubúskapur aukist og
hlutfall hans af allri kjötframleiðslu í
heiminum er langt yfir 2/3. Um 80%
af öllum kjúklingum, 50% af svínum
og tæp 50% af nautgripum eru alin
á verksmiðjubúum.
Dæmi um stærðargráðu þessara
búa er að einn kjúklingaframleiðandi
slátrar fjögurhundruð þúsund
fuglum á dag sem samsvara um
800 tonnum af kjöti.“ Það tæki
stórbú sem slíkt einungis 10 daga að
framleiða ársframleiðslu íslenskra
kjúklingabænda, sem var 7.800 tonn
árið 2012.
Sýklalyfjum dreift
yfir stór svæði
„Verksmiðjubú eru oft nálægt
þéttbýli þar sem er aðgangur að
vinnuafli og stutt á markað. Þar er
líka notkun á sýklalyfjum mest af
heildarframleiðslunni, enda mikið
í húfi komi upp sýking.
Á hverju ári verða til um 70
milljón tonnum af lífrænum áburði
í Bretlandi og megninu af honum
er dreift yfir ræktað land. Í löndum
þar sem verið er að nota sýklalyf
til vaxtarörvunar er þannig verið
að setja mikið magn af virkum
sýklalyfjum út í náttúruna á hverju
ári með húsdýraáburði sem er dreift
yfir stór svæði og geta þau jafnvel
blandast í drykkjarvatn.
Sum af þessum lyfjum eru
mjög breiðvirk og brotna seint
niður og geta því verið virk í
umhverfinu lengi. Með þessu erum
við hreinlega að ala upp ónæmar
bakteríur í þörmum dýranna sem
við dreifum út í náttúruna ásamt
sýklalyfjum með saurnum,“ segir
Karl.
Sýklalyfjanotkun í landbúnaði á Íslandi og í Noregi sú minnsta í Evrópu:
Notkun sýklalyfja í landbúnaði tengist einu
alvarlegasta lýðheilsuvandamáli samtímans
Notkun sýklalyfja í búfénaði í 25 Evrópulöndum árið 2011, mælt í mg/PCU
sem er lyfjanotkun í milligrömmum miðað við áætlaða þyngd búfjárstofns
í hverju landi í tonnum. Upplýsingarnar eru fengnar úr væntanlegri skýrslu
dýrum árið 2013.
To
nn
a
f v
irk
um
s
ýk
la
ly
fju
m