Skírnir - 01.01.1978, Side 188

186
VÉSTEINN ÓLASON
SKÍRNIR
Fróðlegt er að bera þessa hlutverkaskrá saman við líkan það
sem A. J. Greimas hefur gert til að skýra athafnasvið ævintýra
(actant).26 Með því líkani væri varla hægt að flokka persónur
Njálu á jafntæmandi hátt og LL gerir með sinni hlutverkaskrá.
Hugsanlegt er hins vegar að nota þetta líkan til að túlka söguna
og skipa öflum hennar í samræmi við þá túlkun, td. miðað við
að sagan snúist um leit Njáls eftir friði handa samfélaginu. Ef
nota á líkanið til að túlka sameiginlega atburðarás og stöðu
þeirra persóna, sem við hana koma, á það best við í þeim frá-
sagnarferlum sem næst standa ævintýrum. í frásögnum af utan-
förum er ævintýraferlið td. svo áleitið að við liggur að bæði
Kjartan Ólafsson og Gunnar á Hlíðarenda eignist prinsessu í lok
ævintýrisins en af því að sagan verður að halda áfram kemst það
ekki í kring.
Nátengd hlutverkum persóna eru ferli eða mynstur atvika
sem bera uppi einstaka þætti. LL finnur í Njálu tvö grunn-
mynstur sem eru endurtekin aftur og aftur, ferðamynstur (travel
pattern) og hefndamynstur (feud pattern). Ferðamynstrið endur-
tekur sig í frásögnum Njálu af utanferðum og kemur auðvitað
fyrir sem hluti úr fleiri sögum, en reyndar er það einnig aðal-
uppistaða margra þátta og verulegs hluta fornaldarsagna. —
Hefndamynstrið hefur Andersson greint og er þar lýst því hvern-
ig deilur rísa, hefndir ganga á víxl og jafnvægi er að lokum
aftur komið á.
Athugun LL á hlutverkum og ferlum er vitaskuld að nokkru
leyti reist á eldri athugunum en samt sem áður er hún mjög
gagnleg og leiðir í Ijós af meiri nákvæmni en áður hefur verið
gert formgerðir sem virkar eru í mótun þessarar miklu sögu.
Greiningin er gerð í anda Propps, litið á einstök minni sem
breytilegar stærðir sem gegna föstum hlutverkum í frásögninni.
Síðasti hluti þessa kapítula fjallar um mœlskulist (rhetoric)
sögunnar. Þetta hugtak er nú á dögum venjulega notað í bók-
menntafræði sem heildarheiti þeirra bragða eða aðferða sem
höfundur beitir til að stjórna viðbrögðum lesenda sinna, eða
áheyrenda. Hér er þó etv. villandi að tala um aðferðir höfundar
til að stjórna viðbrögðum. Með því er gert of mikið úr þeim