Skírnir - 01.01.1978, Page 192

190
VÉSTEINN ÓLASON
SKÍRNIR
ræmi við þá hefð sem setur sæmd ofar öllu öðru, jafnvel þótt
hún verði ekki vernduð nema með svo ókristilegu athæfi sem
manndrápum.
Mikil deila hefur verið með lærðum mönnum um það hvort
hugtök eins og gifta, gæfa og hamingja og andheiti þeirra í
fornsögum tjái fornar hugmyndir norrænar ellegar hafi fengið
nýja kristilega merkingu. LL tekur upp þann þráð og deilan
heldur enn áfram í ritdómi Peters Hallberg um bókina.27 Mér
finnst afstaða Lönnroths hér fremur hófsöm og eðlileg þar eð
hann gerir ráð fyrir eins konar samruna hugmynda af ólíkum
uppruna. Það er nú einu sinni svo að merking orða er fljótandi
og viðkvæm fyrir nýju umhverfi. Hitt er annað mál að ég held
að hann leggi óþarflega mikla álrerslu á að skipa hinni fornu
merkingu undir guðfræðilegar skilgreiningar Ágústíns. Þrett-
ándualdar maður hefur vafalaust í uppeldi sínu, og ekki síst í
þeim frásögnum sem hann heyrði, diukkið í sig ákveðinn skiln-
ing á þessum orðum, jafnframt hefur hann heyrt í kirkju og
etv. lesið á bók einhverjar lærðar hugleiðingar um forlög og
frjálsan vilja. Hvernig þetta hefur blandast í huga hans er tor-
velt að segja, ma. af því að afstaða manna til slíkra hugmynda
er sjaldnast að fullu meðvituð, en ólíklegt er að hann hafi skynj-
að andstæðu á milli. 1 fornri frásagnarhefð er í senn gert ráð
fyrir að mönnum séu ákveðin örlög fyrirbúin og að þeir eigi
þess kost að bregðast hetjulega eða óhetjulega við, en þetta er
ekki ólíkt hugsanagangi Ágústíns.
Þótt LL sé horfinn frá fyrri öfgum og ástundi nú jafnvægis-
list hefur hann ekki horfið frá þeirri ritdeiluvenju að eigna
öðrum fræðimönnum öfgafyllri afstöðu en staðist fær. Þannig
segir hann um almenn viðhorf til kristinna og heiðinna hug-
mynda í fornsögum:
Our interpretation differs from customary views about the relationship be-
tween Christian and pagan ideas in the sagas. Customary views see an irre-
concilable gap between pagan and Christian; sagawriters must choose one
or the other, unless they want hopeless inconsistencies and contradictions.
Fatalism cannot coexist with Christian belief in divine providence. The
pagan ethics of revenge cannot coexist with the Christian principle of charity.
Admiration of pagan vikings cannot coexist with the medieval ideals of