Skírnir - 01.01.1978, Side 222

220 BERGSTEINN JONSSON SKIRNIR
frelsishungraðri borgarastétt einvaldsríkjanna eða undirokuðum þjóðum
þeirra samsettu fjölþjóðaríkja, sem sumir kölluðu þjóðafangelsi. Eitt hið
verst ræmda slíkra ríkja, Rússaveldi, naut þó algers friðar þessi ar. Fyrir
bragðið gat zarinn, Nikulás 1., komið keisaranum í Wien til hjálpar við að
bæla niður uppreisn ungverja. Auk þess hlutaðist hann til um að danakon-
ungur fékk gálgafrest i hertogadæmunum.
Danir voru því eins og endranær bundnir í báða skó. Fyrst og fremst urðu
þeir að gera bretum til hæfis, en nú þurftu þeir líka að þóknast zarnum, og
þá var þeim fyrirmunað að skera af sér suðurjózku meinsemdina með því að
afsala sér hinum þýzka hluta hertogadæmanna. Líkast til hefur það þó þá
þegar verið orðið um seinan.
Hin einstæða valdaaðstaða zarsins í Evrópu varð ekki langvinn. Eins og
löngum, þegar líkt stóð á, fór hann að mæna hungruðum vonaraugum á
hrörnandi ríki tyrkjasoldáns. Léku honum ávallt landmunir á sundunum
milli Svartahafs og Miðjarðarhafs. Af ótímabærri ásælni hans hlauzt svokallað
Krímstríð, en að því loknu var endi bundinn á ofurvald rússa í Evrópu.
Dönurn létti í svipinn. En þeir fengu að súpa rammt seyði af hnekki rússa
1864, þegar þýzku ríkin hrifsuðu af þeim Holtsetaland og Slésvík, þar á
meðal Norður-Slésvík, þar sem yfirgnæfandi meirihluti íbúanna var dönsku-
mælandi og óskaði að sameinast hinu danska ríki, þótt það kostaði aðskilnað
við þýzka hlutann. Nú voru rússar þess ekki lengur megnugir að rétta hlut
dana, og bretar og frakkar létu ógert að skjóta fyrir þá skildi, þó að danir
reiddu sig á slíkt til síðustu stundar.
Annað markvert, sem af úrslitum og lyktum Krímstríðsins leiddi, er sjald-
an nefnt í íslenzkum sagnaritum. Þá hófst hin fyrsta umtalsverða viðskipta-
kreppa margra slíkra, sem næstu mannsaldra áttu eftir að fylgja hinum iðn-
væddasta hluta heims eins og skugginn hans. Framan af nutu íslendingar þess
að þeir voru lítt háðir heimsviðskiptum, og urðu þeir þá furðanlega lítið
varir við þessar kreppur, sem enginn botnaði í í þá daga.
Ég vil taka það fram, að mér finnst dr. Gunnar ekki sízt lofsverður fyrir
þann evrópska bakgrunn, sem hann hefur valið umræddu verki sínu. Samt
hefði hann að skaðlausu mátt ganga þar enn lengra. Þróun mála hér á landi
í stjórnmálum, atvinnumálum og verzlun er nefnilega sjaldnast ákvörðuð af
orðum, óskum eða athöfnum hér heima, heldur er henni beint Og óbeint
stýrt af því sem annars staðar hefur gerzt eða er á seyði. Þetta er ljóst um
upphaf stéttaþinga; stofnun Alþingis; þjóðfundinn 1851 og niðurstöður
hans; viðbrögð stjórnvalda í kláðamálunum; veitingu verzlunarfrelsis; neyð-
arlausn stjórnarmálsins 1874; verzlunarhreyfingar þær sem um síðir leiddu
til stofnunar Kaupfélags Þingeyinga; og meira að segja stofnun Þjóðliðsins
og annarra samtaka svipaðra um þær mundir.
Gunnar bendir réttilega á það, sem raunar er alkunna, að lengst af nítj-
ándu aldar er engin umtalsverð borgarastétt innlend á íslandi. Af þeim sök-
um notaði Jón Sigurðsson bjargálna íslenzka bændur i stað borgarastéttar. —
Smeykur er ég um, að hér þyrftu aðrir evrópumenn en íslendingar, sem vita