Skírnir - 01.01.1978, Side 230

SKÍRNIR
228 ÓLAFUR JÓNSSON
bömum og unglingum, sem eru miklu fyrirferðarmeiri á markaðnum og
ganga upp og ofan í mun stærra upplagi en frumsamdar bækur. Með því
að fjalla einvörðungu um nýjar bækur hefði hins vegar hvort heldur verið
unnt, að taka fleiri bækur og höfunda, frá lengri tíma, til umfjöllunar, eða
sem best hefði verið, að gera einstökum bókum og höfundum þessara ára
nokkru ýtarlegri skil.
Þótt hér sé orðum eytt að þessum annmörkum á verki Silju Aðalsteins-
dóttur ber að taka skýrt fram að í verki spilla þeir ekki ritgerð hennar til
neinna muna. Allur þorri íslenskra barnabóka eru einmitt raunsæislegar
skáldsögur sem mætavel henta til þeirrar könnunar sem hún tekur sér fyrir
hendur. í formála víkur Silja að því að í verki hafi félagslegur efniviður at-
hugunarinnar orðið ofan á en „bókmenntaleg athugun á sömu bókum“ gæfi
ef til vill að einhverju leyti af sér aðrar niðurstöður. í rauninni virðast mér
að vísu hin bókmenntalegu og félagslegu sjónarmið náið samanfléttuð í rit-
gerðinni eins og sjálfsagt er líka óhjákvæmilegt. Annmarkar ritgerðarinnar
stafa held ég einkum af því að höfundur lýsir hvergi skilmerkilega bók-
menntalegum forsendum sínum sem engu að síður eru auðráðnar af umræðu
hennar um bækurnar.
í verki virðist mér Silja fyrst og fremst ætlast til .,raunsæis“ í skáldskap.
Hún ætlast til þess að sögur lýsi fólki og atburðum með trúverðugu móti,
dragi upp raunhæfa mynd af umhverfi og samfélagi þess í sögunum. Þetta
raunsæishugtak felur um leið í sér kröfu um „vekjandi og hvetjandi" áhrif
bókmenntanna. í sögum á að fjalla um vandamál og viðfangsefni sem les-
endur þekkja á sjálfum sér og samtíð sinni, og sögurnar eiga að skerpa skiln-
ing lesandans, vekja hann til vitundar um veruleikann og veröldina eins og
hún er. Bókmenntir barnanna eiga I stystu máli sagt að verða til þess „að
gera börnum auðveldara lífið í þeirri veröld sem þeim stendur ein til boða,“
eins og Silja segir í lok ritgerðar sinnar.
Slík krafa hygg ég að út af fyrir sig komi fullvel heim við metnaðarmark
sem fjölmargar fslenskar barnabækur setja sér sjálfar, beint og óbeint (og
hvernig sem tekst að standa við það) og hún samsvarar líka viðtekinni og
hefðbundinni raunsæisstefnu íslenskrar skáldsagnagerðar til skamms tíma. En
gá ber að því að þeir tveir þættir raunsæis sem nú var lýst þurfa ekki allténd
að fara saman. Sögur geta vissulega orkað örvandi og hvetjandi, fjallað um
brýn viðfangsefni og vandamál án þess þar sé fyrir að fara smásmugulega
nákvæmri umhverfis og staðháttalýsingu, eða einu sinni raunsæislegri per-
sónusköpun. Náin veruleikalíking í persónugerð, atburðum, umhverfislýsingu
getur að sínu leyti orðið yfirskin veruleikaflótta eða fölsunar í meðferð og
úrlansn yrkisefnis. En samsömun hinna tveggja þátta þess hygg ég að sé
mergurinn málsins í raunsæishugtaki höfundarins. Alvarlegasti Ijóðurinn á
ritgerð hennar er hins vegar sá að hvergi skuli gerð skilmerkileg grein fyrir
raunsæishugmyndunum, en lesandi þarf að ráða í þær eða lesa sig til þeirra
í umræðu Silju um bækurnar.
Barnabókum má með ýmsu móti skipa saman og raða þeim niður fyrir sér.