Morgunblaðið - 04.07.2015, Page 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. JÚLÍ 2015
Þegar þú ert að leita að gluggatjöldum er
Luxaflex® augljós kostur. Með yfir 60 ára reynslu
af markaðnum bíður Luxaflex® upp á mikil gæði
og frábært úrval. Kíktu á okkur í Zenus og fáðu
ráðgjöf um réttu gluggatjöldin fyrir þitt heimili.
Smiðjuvegi 9 • Sími: 554 2450
zenus@zenus.is • zenus.is
Augljós kostur
5 ára
ábyrgð
Fallbeyging einstaka sérnafna vefst fyrir mörgum og hefur ávalltgert. Það þarf til að mynda að læra hvernig nöfnin Egill, Börkurog Þórarinn fallbeygjast. Ég hef tekið eftir að sérnöfn með til-tölulega einfalda beygingu eru stundum fallbeygð rangt. Rakel er
eins í öllum föllum nema eignarfalli, þ.e. til Rakelar. Engu að síður skella
sumir i-endingu á nafnið í þágufalli, sbr. frá *Rakeli. Sama villa hefur einnig
loðað við nafnið Guðrún, þ.e. frá *Guðrúni í stað Guðrúnu. Nöfn sem fela í sér
hljóðvarp eru líka oft fallbeygð rangt, sbr. til *Tanju í stað Tönju (u-
hljóðvarp).
Nokkur nöfn hafa tvímyndir í eignarfalli eins og Ástvaldur, Haraldur,
Rögnvaldur og Þorvaldur. Það er því heimilt að segja bæði til Þorvalds og til
Þorvaldar o.s.frv. Þetta á þó ekki við um Ágúst sem er einungis Ágústs í
eignarfalli en ansi margir segja ranglega *Ágústar.
Verst er þegar málnot-
endur sleppa því að fall-
beygja nöfn í eignarfalli. Ég
hef heyrt ungmenni segjast
ætla að fara til *Dagmar.
Þetta er alls ekki einsdæmi
þegar um er að ræða kven-
mannsnöfn sem hafa beyg-
ingarendinguna –ar í eignarfalli. Þetta á einnig við um karlmenn sem heita
tveimur nöfnum. Sumir láta sér nægja að beygja aðeins seinna nafnið, þ.e. til
*Jón Þórs, til *Geir Jóns.
Föðurnöfn sjást því miður oft óbeygð, sbr. um Jónu *Guðmundsdóttir.
Þetta tengist vanda margra við að fallbeygja skyldleikaorðin faðir, móðir,
dóttir, systir og bróðir. Í DV í maí stóð: „Þá blandaði hún einnig faðir Hólm-
fríðar í málið …“ Þarna á auðvitað að vera föður. Það er að vísu algengara að
heyra ranga beygingu í eignarfalli, þ.e. til *föðurs í stað föður og *föðursins í
stað föðurins. Í Vísi er vitnað í viðtal á Bylgjunni með fyrirsögninni „Var gert
að láta börnin af hendi til föðurs í Bandaríkjunum“.
Þekkt staðarnöfn heyrast líka afbökuð. Fólk segist ætla til *Selfossar en
ekki Selfoss og að það sé á leiðinni til *Borgarnesar en ekki Borgarness. Til-
finningu málnotenda fyrir samsettum orðum virðist ábótavant. Ég gef mér
að sama fólk viti hvernig foss og nes eru í eignarfalli.
Beygingarlýsing íslensks nútímamáls er gagnlegt hjálpargagn fyrir þá
sem þurfa. Hana má finna á vef Stofnunar Árna Magnússonar. Þar eru öll föll
sýnd. Stafsetningarorðabókin er tilvalin fyrir þá sem vilja fletta upp í bók.
Nú er alþjóðavæðing í algleymingi og því ber að standa vörð um fallbeyg-
ingu í málinu. Erlendar samskiptasíður bjóða hættunni heim. Á Facebook er
hægt að merkja vini við stöðufærslur en þar sem íslenska viðmótið er óvand-
að birtast nöfnin sjálfkrafa í nefnifalli, sbr. „Ég fór út að hlaupa með Jón
Jónsson“. Hvaða áhrif hefur það á beygingu mannanafna þegar álíka villa
sést oft á dag? Á endanum finnst sumum ekkert athugavert við að nöfn séu í
nefnifalli þótt þau eigi að vera í aukafalli. Í kjölfarið gæti fallbeyging minnk-
að jafnt og þétt.
Til foss og ness
Tungutak
Eva S. Ólafsdóttir
Þarfaþing Fyrsta bókamerkið í hverri tölvu ætti að vera Árnastofnun.
Danski íhaldsflokkurinn – Det konservativeFolkeparti – á sér hundrað ára sögu enrætur hans liggja meira en 150 ár aftur ítímann. Sá flokkur náði aldrei leiðandi
fylgi meðal danskra stjórnmálaflokka en fylgi hans
sveiflaðist um langt skeið á milli 16-17% og upp í nær
24% fylgi meðal danskra kjósenda. Stundum fór hann
þó langt niður en aldrei sem nú, en fylgi hans í þing-
kosningunum í Danmörku var 3,4%.
Frjálslyndi flokkurinn í Bretlandi, sem nú heitir að
vísu Frjálslyndir demókratar, á sér glæsta fortíð,
flokkur Galdstones, Asquiths og Lloyds George, en
er nú ekki nema svipur hjá sjón. Verkamannaflokk-
urinn tók við hlutverki hans á fyrri hluta síðustu ald-
ar.
Örlög þessara tveggja flokka í Danmörku og Bret-
landi eru til marks um að flokkar geta orðið viðskila
við kjósendur og misst tengslin við grasrótina í þeim
samfélögum, þar sem þeir starfa, á þann veg að þeir
verða nánast áhrifalausir.
Danski þjóðarflokkurinn á sér 20 ára sögu. Hann
hefur náð þeirri stöðu, sem
Íhaldsflokkurinn hafði áður í
dönskum stjórnmálum á hægri
vængnum, og er nú næststærsti
flokkur Danmerkur.
Að þessu er vikið hér í fram-
haldi af umfjöllun á þessum
vettvangi fyrir viku um þær breytingar, sem eru að
verða í okkar samfélagi og hafa leitt til þess að allir
hefðbundnir stjórnmálaflokkar eru í vörn, sem bendir
til að þeir hafi ekki náð að fylgjast með nýju straum-
um, sem hér eru á ferð, hvað þá að innbyrða þá.
Í „mínu ungdæmi“, svo talað sé eins og gamlir
menn gera, sveiflaðist fylgi Sjálfstæðisflokksins á
milli 37 og yfir 40%. Mér er minnisstætt hvað okkur
(Morgunblaðsmönum og sjálfstæðismönnum) var
brugðið, þegar fylgi flokksins fór niður fyrir 37% í
þingkosningunum 1971.
Í síðustu borgarstjórnarkosningum fékk Sjálfstæð-
isflokkurinn 25,7% atkvæða. Skömmu eftir þær kosn-
ingar sat ég á spjalli við unga konu, sem nú er virk í
starfi flokksins, og var að reyna að sannfæra mig um
að þetta væru viðunandi úrslit fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn. Ég hugsaði með mér: Hvernig getur þetta verið?
Þetta er sami flokkur og fékk yfir 60% atkvæða í
kosningum til borgarstjórnar 1990.
Annar viðmælandi minn hafði orð á því við mig fyr-
ir skömmu að það hættulegasta fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn væri, ef hann færi að sætta sig við þá stöðu,
sem hann er nú í.
En Sjálfstæðisflokkurinn er ekki einn um það.
Samfylkingin var stofnuð til þess að sameina vinstri-
menn á Íslandi í einni fylkingu og skapa með því öfl-
ugt mótvægi við Sjálfstæðisflokkinn. Hún varð stærri
flokkur en Sjálfstæðisflokkurinn í þingkosningunum
2009 og fékk 29,8% atkvæða en Sjálfstæðisflokkurinn
23,7%. Fjórum árum síðar, vorið 2013, hrundi Sam-
fylkingin og fékk 12,9% atkvæða. Sjálfstæðisflokk-
urinn varð aftur stærsti flokkur landsins með 26,7%.
Samfylkingin er ekki lengur samfylking allra
vinstrimanna. Björt framtíð er fyrst og fremst klofn-
ingsbrot úr Samfylkingu en flokkarnir á miðju-
vinstri-vængnum eru allir í uppnámi, þótt Vinstri-
grænir geti kannski haldið því fram, að þeir séu ná-
lægt sínu meðalfylgi.
Þessi þróun sýnir þó að vinstriflokkarnir eru allir í
sömu stöðu og Sjálfstæðisflokkurinn að því leyti til
að þeim hefur heldur ekki tekizt að fylgjast með nýj-
um samfélagsstraumum á nýrri öld.
Framsóknarflokkurinn er annars konar fyrirbæri.
Það er alveg ljóst að í þingkosningunum 2013, þegar
flokkurinn fékk 24,4% atkvæða, endurspeglaði hann
skoðanir og sjónarmið almennra borgara í ríkum
mæli. En það sérkennilega er að þótt hópur þing-
manna Framsóknarflokksins sé
enn að gera það með málflutn-
ingi á þingi og annars staðar,
og þá ekki sízt í sambandi við
stöðu bankanna í samfélaginu,
berst flokkurinn í bökkum eins
og aðrir hefðbundnir flokkar.
Líkleg skýring á því er sú, að formaður flokksins,
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, er sennilega um-
deildasti stjórnmálamaður landsins um þessar mund-
ir. Hugsanleg ástæða fyrir því eru ekki skoðanir hans
heldur hvernig hann setur þær fram. Það verður
fróðlegt að fylgjast með því, hvort hann nær betra
talsambandi við þjóðina á síðari hluta kjörtímabilsins.
Hinir hefðbundnu flokkar hafa flestir enn tækifæri
til að endurheimta fyrri stöðu. Þeir eru ekki enn
komnir í þá varanlegu niðursveiflu, sem hafa orðið
örlög danska Íhaldsflokksins og Frjálslynda flokksins
í Bretlandi.
Hvort þeim tekst að grípa þau tækifæri er annað
mál. Það fer eftir því, hvort þeir ná að skilja þær
breytingar sem eru að verða á samfélaginu. Tími
valdakjarnans („hinna ráðandi afla“) er liðinn. Það er
ekki hægt að stjórna Íslandi á grundvelli þeirra við-
horfa, sem ríktu á 20. öldinni.
Það er ekki óhugsandi að valdakjarnanum í Bruss-
el takist að hræða almenning í Grikklandi svo mjög
að í kosningunum á morgun segi fleiri já en nei en
það yrði Phyrrhusar-sigur.
Það var reynt að hræða Íslendinga í Icesave-
kosningunum. Þar var Brussel ekki á ferð heldur
valdakjarni stjórnmálamanna, embættismanna, sér-
fræðinga og álitsgjafa háskólasamfélagsins á Íslandi.
Sú hræðsluherferð mistókst.
Reyni hinir hefðbundnu flokkar að telja fólki trú
um að gamla leiðin sé betri en hin nýja, þ.e. að þeir
taki allar meginákvarðanir um sameiginleg mál í stað
þess að fólkið sjálft geri það, bíða þeirra sömu örlög
og danska Íhaldsflokksins og Frjálslynda flokksins í
Bretlandi.
Um örlög flokka
Saga danska Íhaldsflokksins
og Frjálslyndra í Bretlandi er
víti til varnaðar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Maður var nefndur WilliamHenry Seward, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna 1861-1869
og ötull landvinningasinni. Hann
keypti Alaska af Rússaveldi 1867 og
samdi við Dani um að kaupa af þeim
nokkrar eyjar í Karíbahafi, en öld-
ungadeild Bandaríkjaþings sam-
þykkti ekki þau kaup, svo að ekki
varð af þeim fyrr en 1917. Jafn-
framt hafði Seward hug á því að
kaupa Grænland og Ísland af Dön-
um. Hann sneri sér til áhrifamanns
í Washington-borg, Roberts J.
Walkers, fyrrverandi fjármála-
ráðherra. Walker fékk námuverk-
fræðing, Benjamin M. Peirce (bróð-
ur hins kunna heimspekings), til að
gera skýrslu um landkosti á Græn-
landi og Íslandi eftir tiltækum
heimildum.
Þegar upplýst var á Bandaríkja-
þingi, að slík skýrsla væri í smíðum,
skellihlógu þingmenn. Einn þeirra
gerði gys að Seward fyrir að vilja
nú kaupa „jarðskjálfta í Karíbahafi
og ísbreiður á Grænlandi“. Treysti
Seward sér ekki til að bera kaup á
Grænlandi og Íslandi upp við þing-
ið, en lét utanríkisráðuneytið prenta
skýrsluna vorið 1868.
Í skýrslunni kvað Peirce erfitt að
afla upplýsinga um Ísland. Þó væri
landið ekki eins hrjóstugt og nafnið
veitti vísbendingu um. Það væri
grösugt og bæri fjölda sauðfjár.
Gjöful fiskimið væru undan landi,
sem yrðu mikils virði við betri
tækni. Einnig væri verulegt vatns-
afl í landinu, þótt það væri ekki
nýtt, á meðan iðnaður væri nær
enginn. Peirce nefndi einnig, að
landið lægi vel við sæsíma milli
Vesturheims og Evrópu.
Af frásögnum að dæma væru Ís-
lendingar heiðarlegir, flestir læsir
og betur að sér en grannþjóðirnar,
en drykkfelldir. Þeir væru mjög
stoltir af sögu sinni, tungu og menn-
ingu. Óstjórn Dana væri um fátækt
þeirra að kenna. „Þeir hlakka til
glæsilegrar framtíðar, þegar frjáls
og framtakssöm stjórn beinir þeim
með fjármagni og dugnaði að því að
nýta auðlindir landsins og skipa
þann sess meðal þjóða, sem þeim
ber“ (A Report on the Resources of
Iceland and Greenland, bls. 43).
Í formála lagði Robert J. Walker
til, að Bandaríkjastjórn keypti
Grænland og Ísland af Dönum.
Nefndi hann, að þá myndu fylkin í
Kanada ef til vill sjá sér þann kost
vænstan að ganga í Bandaríkin. Jón
Sigurðsson virtist vera eini Íslend-
ingurinn, sem las skýrsluna, og
sagði hann í bréfum, að auðvitað
yrði aldrei af slíkum kaupum, en
hugmyndin gæti bætt samnings-
aðstöðu Íslendinga gagnvart Dön-
um, svo að taka ætti henni vel. Voru
þau viðbrögð Jóni lík.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Vildi kaupa Ísland