Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2007, Side 227

hvort hefðbundin trúfræðikennsla sem tengdist undirbúningi fyrir fermingu,
þ.e. staðfestingu 13 ára unglinga á skírnarheitinu sem foreldrarnir gáfu fyr-
ir þeirra hönd, ætti að fara fram innan veggja skólans. Eins og áður segir
hafði alþýðufræðslan tengst skírnarfræðslu kirkjunnar, þ.e. trúfræðslu ferm-
ingarbarna undir umsjón og á ábyrgð prestanna sem höfðu eftirlit með því að
foreldrar eða aðrir á þeirra vegum sinntu þessari fræðslu sem var bundin í lög
og reglugerðir. Þetta eftirlit var tengt reglubundnum húsvitjunum presta og
í því fólst að prestar könnuðu siðferði og uppeldisaðstæður á heimilum. Áttu
þeir að gera veraldlegum yfirvöldum viðvart ef einhverju var áfátt í þessum
efnum. Fræðslan var nefnd kverkennsla þar sem hún var miðuð við kverið
sem siðbótarmaðurinn Marteinn Lúter samdi til trúfræðslu og við aðrar trú-
kennslubækur sem einnig fengu nafnið kver. Eftir því sem yfirvöld sannfærð-
ust um gildi almennrar menntunar var frekari fræðsluskyldu bætt við þessa
kverkennslu sem upphaflega miðaði oft við utanbókarlærdóm og yfirheyrslur.
Þannig varð það að skyldu í lok 18. aldar að barnið gæti sjálft lesið kverið og
á seinni hluta 19. aldar var því bætt við að prestar mættu ekki ferma ungl-
ingana nema gengið væri úr skugga um að þau kynnu að skrifa og reikna.
Hefð myndaðist fyrir því að reka endahnútinn á þessa fræðslu með námsdvöl
væntanlegra fermingarbarna á prestsheimilinu nokkrar vikur fyrir ferming-
arathöfnina. Eftir það voru fermingarbörnin talin komin í fullorðinna manna
tölu, enda voru viss borgaraleg réttindi bundin við ferminguna.
Þegar sóknarnefndir og héraðsnefndir voru stofnaðar með lögum frá 1880
tóku þær víða að sér eftirlit með barnafræðslunni vegna þess að þær áttu að
vera sóknarpresti til stuðnings í starfi hans og þar með í fræðslustarfinu. Sömu
lög kváðu á um að prófastar skyldu hafa eftirlit með því að prestar færðu í
kirkjubækur umsagnir um kunnáttu barna í þeim námsgreinum sem fræðslu-
skyldan tók til.
Sums staðar tóku hreppsnefndir frumkvæðið í fræðslumálum en alls stað-
ar var það presturinn sem hafði yfirumsjón. Fólksfjölgun og þéttbýlismynd-
um gerði það að verkum að prestarnir gátu ekki sinnt fræðsluhlutverkinu
eins og vonast hafði verið til og var þá farið að veita styrki úr landsjóði til
þess að launa heimiliskennara sem fóru um byggðirnar. Þessir styrkir voru
háðir jákvæðri umsögn prestanna og gert var ráð fyrir því að framlag kæmi á
móti frá sveitarfélaginu. Forsenda fyrir styrk var að haldin væru vorpróf og
225