Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2007, Side 236

Nýtt samstarf á gömlum grunni
Aðgreining skóla og kirkju hefur gengið friðsamlega fyrir sig á Islandi og segja
má að guðfræðingar og prestar hafi átt verulegan þátt í því. Hvergi í þessu ferli
hefur vottað fyrir því að kirkjan hafi ekki sætt sig við sérfræði og forræði skól-
ans sjálfs á innra starfi. Nútímalegt samfélag á Islandi hefur vaxið og þróast
án þess að nokkur veruleg gjá myndaðist milli kirkju annars vegar og hags-
munahreyfinga og þjóðfélagshópa eins og verkalýðshreyfingar og mennta-
manna hins vegar. Aðgreining og sérhæfing þessara stofnana í öðrum löndum
hefur oft skapað jarðveg fyrir róttæka gagnrýni á kristni og kirkju. Þar sem svo
háttar til hafa kirkjurnar staðið vörð um hagsmuni ríkjandi þjóðfélagshópa og
verið sakaðar um að verja úrelta menningu og samfélagsskipan.
Gagnrýni kommúnista á fjórða áratugi 20. aldar á kristindóminn og kirkj-
una sem þjóðfélagsstofnun byggði á fyrirmyndum sem féllu illa að félagsleg-
um veruleika á Islandi. Fullyrðingar kommúnista að íslenska þjóðkirkjan væri
handbendi auðvaldsins var ekki trúverðug og því síður að kristindómurinn
væri tæki hinna auðugu og valdamiklu til að kúga fátækt fólk. Sú gagnrýni
sem beinist að þjóðkirkjunni nú um stundir á sér að verulegu leyti forsendur
í pólitískri hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar sem amast við stofnunum á
vegum ríkisins. Nýfrjálshyggjan, sem vaxið hefur fiskur um hrygg undanfar-
inn áratug, styðst við gamlar hugmyndir um að grunnur hins góða samfélags
hljóti að byggja á frjálsum markaði á sem flestum sviðum mannlífsins. Ríkið á
samkvæmt þessari hugmyndafræði ekki að styðja eða starfrækja stofnanir sem
boða ákveðin lífsgildi, mannskilning og trú. Slíkt á að spretta af sjálfu sér í
samkeppni um hylli og stuðing þegnanna.
I gagnrýni á stöðu þjóðkirkjunnar og Vinaleiðina sérstaklega má greina
hugmyndafræðilegar forsendur sem eiga sér rætur í frönsku upplýsingarheim-
spekinni. Leiðtogar frönsku byltingarinnar sáu sér ekki annað fært en að leggja
veldi rómversk-kaþólsku kirkjunnar að velli í viðleitni sinni til að greiða hin-
um nýju gildum braut á sviði menntunar og vísinda. í þessari ritgerð hefur
verið sýnt fram á hversu málatilbúnaður af þessu tagi er fjarri þeim forsendum
sem þróun menntunar hefur verið á Islandi.
Umhyggja, umburðarlyndi og mannhelgi eru grunngildi kristinnar trúar
og siðgæðis. Þrátt fyrir aukna íjölhyggju í trúmálum er ekki hægt að rökstyðja
það að íslenskt samfélag sé klofið í afstöðu sinni til grunngilda kristinnar
234