Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2007, Blaðsíða 267

á skoðanir og endurmeta kröfur sínar í ljósi betri raka og nýrrar sýnar á mál.
I kappræðu mæta menn með fýrirframmótaða afstöðu sem þeir leitast við að
verja óháð röksemdum viðmælandans. Það er talinn veikleiki að taka mark á
andstæðingnum og endurmeta kröfur sínar.
Er hugmyndin um slíka rökræðusiði óraunhæf í stjórnmálum? Það veltur ef-
Iaust að einhverju leyti á því hvernig rökræðusiði við temjum okkur sjálfum og
höfum fyrir börnum okkar. Þjálfun slíkrar rökræðu ætti að vera inntakið í því
verkefni „að búa nemendur undir þátttöku í lýðræðissamfélagi“ svo sem kveðið
er á um í Aðalnámsskrá grunnskóla. Borgari er allt annað en neytandi á markaði.
Neytandinn þarf ekki annað en að sinna löngunum sínum og þörfurn en borg-
arinn þarf að hafa vilja og hæfni til að mæta samborgurum sínum í rökræðu um
sameiginleg hagsmunamál. Frá sjónarmiði rökræðulýðræðis nægir ekki að huga
að þeim valkostum sem við blasa heldur þarf líka að huga að því umhverfi sem
skammtar okkur kostina. I því umhverfi leynast margvíslegir þættir sem ógna
stöðugt viðleitni manna til að móta eigið líf og sameiginleg lífsskilyrði. Þetta eru
reyndar rök sem styðja hina veikari túlkun á rökræðulýðræði.
V
Nú er rétt að spyrja hvernig þessar hugmyndir um rökræðulýðræði tengjast þeim
tveim lýðræðishugmyndum sem ég nefndi í upphafi lestrarins, þátttökulýðræði
og varnaglalýðræði. I hugmyndum um þátttökulýðræði hvílir megináherslan á
að hámarka þátttöku borgaranna í pólitískum ákvörðunum og almennri virkni
þegnanna til að auka áhrif þeirra á mótun samfélagsins. í hugmyndum rökræðu-
lýðræðis, eins og ég kýs að túlka þær, er virknin eða þátttakan sem slík ekki meg-
inatriði heldur ágæti þeirrar rökræðu sem stunduð er á opinberum vettvangi.
Hér getur tvennt skipt meira máli en bein aðkoma borgaranna að ákvörðunum:
Annars vegar vönduð fjölmiðlaumræða. Með vönduð meina ég faglega unnin
úttekt á pólitískum ákvörðunarefnum þar sem staðreyndir mála eru vel útlistaðar.
Slík fjölmiðlun myndar þá mikilvægan bakgrunn fyrir upplýsta ígrundun þegn-
anna um pólitíska valkosti, hvernig svo sem eða hvar sem hún fer annars fram.
„Morgunblaðið er opið öllum,“ er gjarnan sagt. En frá því sjónarmiði sem ég er
að lýsa er vönduð blaðamennska mun mikilvægari fyrir lýðræðislega ígrundun en
galopið blað fyrir innsendar greinar til að auka umræðuna, eins og það er kallað.
265