Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2007, Side 279

Píanistinn
Þessi þekkta Óskarsverðlaunamynd Romans Polanskis er byggð á endurminn-
ingum pólska píanóleikarans Wladyslaws Szpilmans (1911-2000) sem lifði af
dvöl í gettói Varsjár í Póllandi í síðari heimsstyrjöldinni en sá á eftir allri fjöl-
skyldu sinni í útrýmingarbúðir nasista.
Hann skrifaði minningar sínar um þá lífsreynslu fljótlega eftir lok stríðsins
og lést ekki fyrr en í hárri elli árið 2000. En það nægði samt ekki til að hann
lifði það að sjá þessa mynd, sem frumsýnd var tveim árum síðar.
Myndin reynist í aðalatriðum vera trú efnisatriðum úr endurminningum
Szpilmans sem gefnar hafa verið út á fjölmörgum tungumálum, meðal annars
á íslensku.16
A baksíðu íslensku útgáfunnar af endurminningabók Szpilmans er meðal
annars að fmna þessi orð. „Píanóleikarinn segir sannleikann um hvernig feg-
urð lífsins getur snúist upp í skelfilega andstæðu sína.“
Biblíulegt efni getur varla talist mjög fyrirferðamikið í þessari kunnu mynd,
en paradísarstefið reynist svo sannarlega vera til staðar þar eins og í svo mörg-
um helfararmyndum öðrum.
Hér vísa ég til atriðis snemma í myndinni þegar Szpilman ætlar á veit-
ingastaðinn Cafe Paradiso með vinkonu sinni eftir að nasistar hafa hernumið
Varsjá. En skilti er þá komið á hurð veitingastaðarins þar sem segir að Gyð-
ingum sé meinaður aðgangur.17 Þetta atriði finnst mér tvímælalaust kallast á
við paradísarsögu Biblíunnar þegar Adam og Eva eru rekin úr aldingarðinum
Eden (1M 3:23).
Vinkona Szpilmans leggur til að þau fái sér í staðinn bara göngutúr í einu
af almenningsgörðum borgarinnar. Szpilman upplýsir þá að Gyðingum hafi
verið bannaður aðgangur að þeim. Vísanirnar í paradísarsöguna geta því varla
verið mikið skýrari. Gyðingar hafa verið útilokaðir frá „paradís“ og „garð-
inum“. Atriðið þjónar augljóslega þeim tilgangi að sýna að hinir ljúfu og
áhyggjulausu tímar eru að baki og eitthvað mikið verra er í vændum. Raunar
höfðu áhorfendur þegar í upphafi myndarinnar fengið að sjá það, þar sem
16 Szpilman , Wladyslaw 2004.
17 Þetta atriði reyndist ekki vera að finna í endurminningum Szpilmans þannig að það má alfarið skrifa á reikning
Roman Polanski og/eða samstarfsmanna hans við gerð kvikmyndarinnar.
277