Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Blaðsíða 68

aðskilja. Aðgreining er þó ekki nægjanleg forsenda þess að kalla eitthvað
mismunun. Það sem upp á vantar er að tengja mismunun fordómum. For-
dómar kallast neikvæð viðhorf og ógrundaðir dómar. Fordómar byggja oft
en ekki alltaf á skilningsleysi og þekkingarleysi. Fordóma má einnig kalla
ómálefnalegar ástæður. Þann skilning vil ég gera að mínum í þessari grein.
Meðal hinna fjölmörgu ómálefnalegu ástæðna mismununar eru þessar oft-
ast tilgreindar: Kynferði, uppruni, kynhneigð, aldur, fötlun, tunga, heilsu-
far, þjóðerni, litarháttur, trúarskoðanir, skoðanir almennt, menning og
staða.
En lítum betur á hugtakið mismunun, hvað það merkir og hvers vegna
ríki reyna að uppræta hana. Látum Mannréttindaskrifstofu íslands svara
þessum spurningum:
Réttur til jafnræðis og bann við mismunun er eitt af grundvallarhugtök-
um í alþjóðlegum mannréttindalögum. Hægt er að skilgreina mismunun
sem hvers konar aðgreiningu, útilokun eða forgangsrétt sem byggður er á
t.d. kynþætti, litarhafti, kynferði, aldri, trú, heilsufari, fötlun, stjórnmála-
skoðunum, kynhneigð, þjóðaruppruna eða félagslegri stöðu. Rétturinn til
jafnrar meðferðar krefst þess að allir einstaklingar, án tillits til ofangreindra
þátta, séu jafnir fyrir lögum, án alls misréttis. Bann við mismunun á að
tryggja að ólíkir einstaklingar í sömu aðstæðum standi jafnir frammi fyrir
lögum og komið sé fram við þá á sama hátt, án tillits til sérkenna. Rétt er
þó að taka fram að ólík framkoma við einstaklinga og ólík meðferð flokk-
ast ekki alltaf sem mismunun.4
Þetta er greinargott og skýrt svar og þarfnast í sjálfu sér ekki frekari út-
skýringa.^ Tvennt er í texta Mannréttindaskrifstofunnar sem ég vil benda
á og tengist efni og efnistökum þessarar greinar. Hið fyrra er tilvísunin til
alþjóðlegra mannréttindalaga í upphafi textans. Hitt er setningin þar sem
segir að tryggja eigi að „ólíkir einstaklingar í sömu aðstæðum standi jafn-
ir frammi fyrir lögum og komið sé fram við þá á sama hátt án tillits til sér-
kenna.“ Fyrra atriðið vísar til þess ramma sem ég hef til hliðsjónar í grein
http://www.humanrights.is/mannrettindi-og-island/sertaek-rettindi/bann-vid-mismunun/
Ég túlka texta Mannréttindaskrifstofunnar svo að réttur til jafnræðis/bann við mismunun séu
mannréttindi í sjálfu sér. Einnig mætti túlka það þannig að réttur til jafnræðis/bann við mis-
munun sé forsenda sem liggi öllum mannréttindum til grundvallar. Báðar túlkanirnar eru
mikilvægar og styðja hvor aðra.
66