Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Blaðsíða 157

spurt hver muni ganga inn í hlutverk hans, ganga til móts við ógnvaldinn
og bjarga landi, þjóð og ef til vill mannkyni öllu undan ógninni sem að
steðjar.27 í lokin sést að enn örlar á von í huga skáldsins. Það væntir nýs
dags, þess að líf og Ijós sigri kulda, myrkur og vetur þess kalda stríðs sem
myndar bakgrunn Ijóðsins.
í ljóðinu Á Gnitaheiði er vísað til fornrar sagnar og hún látin lýsa sam-
tímaaðstæðum án heimfærslu eða skýringa. Svipaðri aðferð er beitt í ljóð-
inu Var þá kallað. Þar er skírskotað til þjóðsögunnar af Árna Oddssyni
(1592-1665) síðar lögmanni og frækilegri för hans á þremur dægrum aust-
an afjökuldal til Þingvalla sumarið 1618 þegar deilur stóðu sem hæst milli
höfuðsmanns konungs (Herlufs Daae 1565-1630) og innlendra höfðingja,
þar á meðal Odds Einarssonar (1559-1630) biskups, föður Árna.28 Nafn
Árna eða annað sem vísar til sagnarinnar er þó hvergi að finna og felst styrk-
ur ljóðsins ekki síst í því að lesandanum er ætlað að nema og túlka vísunina
sem er burðarás ljóðsins og gerir það fullkomlega allegórískt. Ádeila Ijóðsins
er því með öllu tímalaus en í henni felst fremur uppgjöf en baráttuandi. í
fyrsta erindi er brugðið upp aðstæðum sem átt geta við alþingi 1618 og
þá ógn sem þá stafaði af Dönum. Vegna þess hversu óbeint það vísar til
sagnarinnar af Árna Oddssyni verður þó sá grunur áleitinn að þarna eigi
skáldið ekki síður við samtímaaðstæður, að þjóðerni ármanna hins erlenda
valds hafi breyst:
Dómhringinn sitja ármenn erlends valds,
enn ráðast mikil forlög smárrar þjóðar,
vorsól úr skýi vitjar kletts og tjalds,
á völlinn þyrpast sveitir kvíðahljóðar.29
Næstu tvö erindi má einnig túlka sögulega. í lokaerindinu eru skáldið og
samtíð þess dregin inn í framvinduna og verður ljóðið þar með ágengara
og öðlast nýja skírskotun:
22 Sjá að framan um heiti bókarinnar. Helgi Hálfdanarson 1955: 79. Helga Kress 1981: 147. Páll
Valsson 1990: 168. Eiríkur Rögnvaldsson 1979: 3.
28 Þjóðsögur Jóns Árnasonar 1961(2): 124-126. Nafn ljóðsins vísar til þess að Árni var þrívegis
kallaður í lögréttu og náði að gegna síðustu kvaðningunni af hestbaki nýkominn til Þingvalla.
2^ Kvœiasafh 2006: 99.
155