Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Blaðsíða 80

virðingar og réttinda er eigi verði af honum tekin og er þetta undirstaða
frelsis, réttlætis og friðar í heiminum.“^°
En víkjum enn og aftur að fyrstu setningu fyrstu greinarinnar og þá sér-
staklega orðunum: hver maður er borinn frjáls. Hvernig sem maður túlk-
ar setninguna í heild kemst maður ekki framhjá því að hér er talað um fæð-
ingu. Maðurinn er fæddur frjáls. Þetta þykir mér merkileg staðhæfing í
þessu samhengi. Fæðing barns getur aldrei verið annað en raunverulegur
atburður. Ef tilgangur Mannréttindayfirlýsingarinnar hefði einungis verið
sá að leggja áherslu á og hvetja til virðingar manngildis og mannréttinda
hefði auðveldlega mátt komast hjá því að minnast á fæðinguna. Af hverju
er það gert? Hér mætti fara í flug í túlkun og nefna það hversu fjarlæg fæð-
ingin og gildi hennar er í sögu vestrænnar heimspeki og siðfræði. Dauð-
inn, hins vegar, er sígilt og óþrjótandi umræðuefni.41 Hér er það þó fæð-
ing og líf sem er í brennidepli, lífið eftir fæðinguna, ekki eftir dauðann!
Það er lífið hér og nú, lífið í heiminum sem er mikilvægt, um það vitnar
Mannréttindayfirlýsingin í öllum sínum þrjátíu greinum. Það skiptir máli
hvaða möguleika manneskjur hafa til að lifa vel í heiminum. Réttindakröf-
unum er ætlað að styðja og vernda lífið, hið raunverulega líf sem lifað er
í hinum raunverulega heimi.
Setjum næst Mannréttindayfirlýsinguna frá 1948 í hugmyndasögulegt
samhengi. Um það verður varla deilt að hún á sér forvera í bæði frönsku
og norður-amerísku réttindayfirlýsingunni. Það sem allar þrjár eiga sam-
eiginlegt er hinn vestræni náttúruréttarskilningur.42 Hefðbundinn skiln-
ingur á eðli mannsins er að það sé í grundvallaratriðum eitt og hið sama
40 Nokkrir nefndarmenn færðu rök fyrir því að 1. greinin yrði færð yfir í inngangsorðin þar sem
hún væri slíkt grundvallaratriði. Sjá Lindholm, „Article l.“ s. 53.
/l1 I bókinni Becoming Divine. Towards a Feminist Philosophy of Religion ræðir Grace M. Jantzen
um fæðinguna og táknræna þýðingu hennar í vestrænni heimspeki, trúarlegri jafnt sem heim-
spekilegri. Hún nefnir sérstaklega höfunda eins og Hannah Arendt sem hafa farið gegnt straum-
num í þessu tilliti, sjá s. 141-155.
42 Sjá t.d. 11. kafla Göran Bexell og Carl-Henric Grenholm um náttúrulög í Siðfrœði af sjónarhóli
guðfrœði og heimspeki. (Skálholtsútgáfan: Reykjavík 2001) Þetta þýðir ekki að einungis vestræn
gildi liggi til grundvallar Mannréttindayfirlýsingunni. Þau sem settu saman hinar þrjátíu greinar
Mannréttindayfirlýsingarinnar komu frá öllum heimshornum og kostuðu kapps um að
undirstrika hið sameiginlega (the universal) í öllum menningarhefðum, sjá t.d. umræðuna um
guðshugtakið og náttúruhugtakið í Lindholm, „Ardcle l.“ s. 56.
78