Jökull - 01.12.1967, Page 14

á „suðurbungujl og „hábungu". Hjá J. Ó.
er hábunga hluti af suðurbungu. Hann
telur Kötlu 1500—2000 m norður af há-
bungu (austast) og mælir þá ekki vega-
lengdina frá hákollinum heldur frá rót-
um bungunnar að norðan. Þá telja þeir
fjórmenningarnir 6—7 km frá Kötlu aust-
ur að skriðjöklinum, „sem gengur niður á
Mýrdalssand". Munu þeir óefað telja
skriðjökulinn hefjast þar, sem jökullinn
flæðir út um þrengslin norður af Huldu-
fjöllum, en sé Mynd 1 bls. 239 athuguð,
sést, að þaðan eru einmitt 6 til 7 km að
ketilsigunum. Tel ég því óyggjandi rök
hníga að því, að ketilsigin séu þar, sem
Kötlugjá var 1918.
HLAUP í MÚLAKVÍSL
20. JANÚAR 1956
Síðla árs 1955 var jökulstofn Múlakvíslar
óvenjumikill miðað við árstíma. Réði þar
mestu, að jökulvatn Höfðabrekkujökuls lá nú
nær allt í Múlakvísl, en Skálm kornlítil. Síð-
ustu daga desember minnkaði Múlakvísl skyndi-
lega, og úr henni hvarf allur jökullitur. Skálm
hélzt óbreytt. Þetta ástand hélzt til 20. janúar
1956 eða um mánaðartíma. Þá kom jökulhlaup
í Múlakvísl og stóð hluta úr degi. Hámark var
aðeins 50 m3/s. Rennslið var með eðlilegum
hætti um kvöldið. Um hádegisbil næsta dags
óx áin á ný, en fjaraði von bráðar aftur. Ég
kom á vettvang 24. janúar til að rannsaka
verksummerkin. Valmundur Björnsson brúar-
smiður, sem fylgdist náið með daglegum breyt-
ingum árinnar, sagði meðal annars: „Eftir litn-
um á vatninu að dæma, tel ég ekki líklegt, að
þetta vatn hafi komið ofan úr Kötlu, svo gjör-
ólíkt var það hlaupinu síðastliðið vor.“ Síðar
um daginn flaug Björn Pálsson yfir Mýrdals-
jökul og sá, að hlaupið liafði úr tveimur eða
þremur smálónum í Huldufjöllum og Rjúpna-
gili. Það varð ekki kannað frekar. Samkvæmt
lauslegum mælingum taldist mér til, að hlaup-
vatnið hafi verið eitthvað nálægt 3,5 Gl.
UM KÖTLUHLAUP
Sökum hins mikla tjóns á mönnum og eign-
um, sem hin stóru Kötluhlaup geta valdið, er
æskilegt að geta
1) sagt fyrir um jökulhlaup,
2) gert aðvart strax og hlaup hefst,
3) greint strax, hvers eðlis hlaupið er.
Þar sem jökulhlaupið 25. júní 1955 kom
einnritt meðan unnið var að þykktarmælingum
með dynamitsprengingum á jöklinum, hefur
verið spurt, livort sprengingarnar geti hafa
komið þessu hlaupi af stað. Því verður hvorki
svarað játandi né neitandi hér, en rétt er að
benda á, að jökulhlaupið brauzt undan Höfða-
brekkujökli kl. 20.00, en á tímabilinu 14.30
til 19.00 sama dag mældust í Reykjavík 8 jarð-
skjálftar (M = 2—4), sem áttu sér upptök á
Kötlusvæðinu (Eysteinn Tryggvason 1960). Ekki
verður fullyrt, að svo stöddu, hvernig jarð-
skjálftarnir eru tengdir hlaupinu, en líklegt
verður að telja, að þeir hafi orðið samfara elds-
umbrotum undir jöklinum. Leiðangursmenn,
sem staddir voru á jöklinum, töldu sig hafa
fundið einn jarðskjálftakipp og urðu iðulega
að fresta eða bíða með mælingu um stund, þar
til kyrrð komst á sveiflunema.
Þá er einnig að því spurt, hvort Katla hafi
ekki létt af sér með hlaupinu í júní 1955, þ. e.
hvort ekki megi gera ráð fyrir, að stórhlaup,
sem kæmi nú, yrði þessu minna. En sé þess
gætt, að fyllzt hefur aftur upp í sigdældirnar
og jökullinn náð svipaðri þykkt og áður, verð-
ur að svara þessu neitandi. Hlaupið frá 1955
sýnir okkur það eitt, svo að ekki verður um
villzt, að vatn getur safnazt fyrir inni í jökl-
inum. Vart hefur allur forðinn náð framrás í
hlaupinu í júní 1955. Þessi birgðastöð skýrir að
nokkru hin stóru hlaup, sem ætla má sam-
kvæmt myndum og öðrum allöruggum heimild-
um að risið hafi snöggvast upp í hundrað þús-
und eða jafnvel nokkur hundruð þúsunda
m3/s. Til þess að fylgjast með þessari vatns-
söfnun væri mikilvægt að mæla hæðarbreyting-
ar jökulsins í Kötlukvos eigi sjaldnar en á 5
ára fresti og bora niður i vatnsgeyminn.
248 JÖKULL 17. ÁR