Jökull - 01.12.1967, Qupperneq 44

Sogsins II”. Report to the State Electricity
Authority. Reykjavík. (Mimeographed).
Tliorarinsson, Sigurdur. 1939: “The Ice-Damm-
ed Lakes of Iceland”. Geogr. Ann. Stockh.
31: 216-242.
— 1940: “Present Glacier Shrinkage and Eu-
static Changes of Sea-Level”. Geogr. Ann.
Stockh. 22: 131-159.
— 1943: “Oscillations of the Iceland Glacier
in the last 250 Years”. Geogr. Ann. Stockh.
25: 1-54.
— 1949: “Some Tephrochronological Contri-
butions to the Volcanology and Glaciology
of Iceland”. Geogr. Ann. Stockh. 31: 239—
256.
— 1963: “Klimat”, Kulturhistorisk Lexikon
for nordisk medeltid. K0benhavn.
— 1964: “Aldur öskulaga”. With English Sum-
mary. Náttúrufræðingurinn 34: 113—126.
— 1966: “Tlie Age of the Maximum Post-
glacial Advance of Hagafellsjökull Eystri”.
Jökull 16: 207-210.
Tórnasson, Haukur. 1964: “Aurburður og leka-
hætta úr uppistöðulónúm”. With English
Summary. Tímarit V. F. I. 49, no. 5—6: 1—
11.
Wright, G. 1935: “The Hagavatn Gorge”. Geo-
gr. Journ. 86: 218-234.
0strem, G. and Liesttþl, O. 1964: “Glaciologiske
undersökelse i Norge 1963”. Norsk Geogr.
Tidskr. XVIII: 281-340. Oslo.
— 1965. Cf. Pytti, R.
Norlund, N. E. 1944: “Islands Kortlægning”.
Kóbenhavn.
Magnússon, Arni and Vídalin, Páll: 1913—1933:
“Jarðabók” (1703-1712). Kþbenhavn.
Á G R I P
Saga Hagavatns við suðurjaðar Langjökuls
má teljast merkilega margslungin, þrátt fyrir að
það sé jarðsögulega mjög ungt. Ymsir þættir
sögu þess hafa verið raktir áður af ýmsum höf-
uridum og má þar til nefna greinar Sigurðar
Þórarinssonar frá árunum 1939 og 1967 og
greinar Englendinganna Wright (1935) og
Green (1952).
Saga Hagavatns hefst við myndun dyngjunn-
ar Lambahrauns, sem er samkvæmt öskulaga-
rannsóknum um það bil 3600 ára gömul.
Hraunið frá Lambahraunsdyngju stíflaði þá
upp hvilft á milli Hagafells og Brekknafjalla-
raðar, þar sem Hagavatn er nú staðsett. Líklegt
má teljast, að hraunin hafi upphaflega verið
mjög lek, svo að langur tími hefur liðið, áður
en vatnsbotninn þéttist svo, að yfirborðsrennsli
hæfist austur í gegnum lægsta skarðið í
Brekknafjallaröð, en við það myndaðist Farið,
sem er nafnið á ánni frá Hagavatni, en hún er
aðalupptakakvísl Tungul’ljóts. Afrennsli Haga-
vatnslægðar fyrir myndun Lambahrauns hefur
að öllum líkindum verið til Brúarár og jafnvel
eitthvað til Sogsins.
Samkvæmt framanskráðum heimildum geng-
ur Hagafellsjökull eystri síðan fram í Haga-
vatns hvilftina á 17. öld og stíflar afrennsli
vatnsins í gegnum skörðin í Brekknafjallaröð.
Við þetta hækkar vatnsborð Hagavatn um allt
að 22 m yfir núverandi vatnsborð. Þegar jökull-
inn náði liámarki á s.l. öld, fyllti hann alveg
núverandi Hagavatn, en annað vatn, stærra,
stíflaðist uppi á hrauninu við jökulsporðinn
og lokaði það alveg fvrir landleiðina að Haga-
felli, svo að það varð umgirt af jiiklinum og
vatninu (3. mynd). Jöklarnir byrja svo að hopa
aftur um s.l. aldamót, en einkum liafa þeir
hopað hratt eftir 1920 (1. mynd). Laust fyrir
1960 hörfar jökullinn alveg upp úr Hagavatns
livilftinni og fjarlægist nú vatnið æ meira (4.
mynd). Árið 1966 hafði jökulsporðurinn hopað
um nær 3,8 km frá því um aldamót. Jökul-
stíflurnar í skörðum Brekknafjallaraðar, Nýja-
fossskarð og Leynifossskarð, urðu tilefni stórra
jökulhlaupa í Tungufljót frá Hagavatni, a. m.
k. fimrn sinnum: Árin 1708, 1884, 1902, 1929
og 1939. Þrjár megin strandlínur er að finna
278
JÖKULL 17. ÁR