Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.2014, Blaðsíða 18

Helgarblað 28. nóvember –1. desember 201418 Fréttir
F
átækt er inngróinn þáttur
í menningu okkar og mun
ekki hverfa nema við ákveð­
um sjálf að breytast,“ segir
Bjarni Karlsson prestur.
Bjarni hefur starfað á þriðja áratug
sem sóknarprestur auk þess sem
hann sat um skeið í velferðarráði
Reykjavíkur og vann þá sérstaklega
að málefnum fátækra. Hann vinn­
ur nú að doktorsverkefni í siðfræði
við Háskóla Íslands þar sem hann
beinir sjónum að fátæktarvandan­
um. Samhliða náminu starfar hann
við sálgæslu og rekur eigin stofu
í félagi við son sinn Andra sem er
sálfræðingur. Bjarni hafnar því út­
breidda viðhorfi að fátækt sé nátt­
úrulögmál og fullyrðir að fátækt sé
menningarfyrirbæri fremur en fjár­
skortur.
„Hvers vegna voru sömu fjöl­
skyldur fátækar á sama hátt hvort
heldur við lifðum efnahagsbólu eða
hrun? Það var þannig vegna þess að
fátækt snýst ekki um skort á pen­
ingum heldur skort á menningu.
Við höfum lengi verið samtaka hér
í þeirri trú að fátækt sé náttúrulög­
mál og það hljóti alltaf að vera til fá­
tækt fólk,“ segir Bjarni. „Fátækt birt­
ist í svo mörgu, hún birtist ekki bara
í efnislegum hlutum heldur líka sem
skortur á menntun eða heilsugæslu
og mörgum fleiri þáttum. Segja má
að fátækt sé langvarandi reynsla af
varnarleysi og óöryggi. Slíkt fer illa
með fólk.“
Enginn pólitískur vilji
Aðspurður hvort að hann telji
stjórnvöld vera að bregðast í þessu
segist hann ekki hafa trú á því að
stjórnmálamenn geti leyst fátækra­
vandann.
„Það munu aldrei koma stjórn­
málamenn, stofnanir eða sér­
fræðingar sem leysa fátæktarvand­
ann, hann á rætur í samfélagsgerð
okkar og breytist ekki nema við
breytumst sjálf. Ég þekki það frá
starfi mínu í velferðarráði. Það var
engin pólitísk geta til að breyta
þessu. Ég hef fylgst með kjörum fá­
tækra Íslendinga allt frá tíunda ára­
tugnum og veruleikinn er sá að það
hefur ekkert gerst í þessu sem máli
skiptir. Það má segja að sama fólkið
hafi verið fátækt á sama máta hvort
sem við höfðum efnahagsbólu eða
hrun og það er löngu orðið ljóst
að fátæktin í samfélaginu er ekki
skortur á fé heldur skortur á póli­
tískum vilja almennings.“
Bjarni segir að með því að
viðhalda aðstæðum sem þessum
sé meirhlutinn að friða eigin sam­
visku en á sama tíma að tryggja eig­
in stöðu.
„Endaleysa fátæktarvandans
birtist í því að í stað þess að viður­
kenna mannréttindi gaukum við
ölmusu að fólki og með ölmusu­
gjöfum okkar sem allar eru fallega
meintar erum við engu að síður að
taka meira frá þiggjandanum en
við gefum honum. Við gefum mat í
poka eða aðrar nauðsynjar en ræn­
um fólk reisn sinni í leiðinni. Það
eru slæm býtti,“ segir hann. „Við
þurfum að vinna með samfélags­
gerð okkar og þetta hugarfar sem
viðheldur ölmusumenningu.“
Viljum láta bera skömm okkar
á brott
Mikið hefur verið fjallað um fátækt á
Íslandi á undanförnum árum, eink­
um eftir hrunið. Fyrir hátíðir er um­
fjöllunin sérstaklega áberandi þar
sem greint er frá örtröð hjá hjálpar­
stofnunum. DV hefur fjallað ítrekað
um framtakssemi einstaklinga sem
koma bágstöddum til aðstoðar með
ýmsum hætti. Bjarni segir að mik­
ið og gott starf sé unnið hjá hjálpar­
stofnunum, en að í þjóðfélagi okkar
eigi ekki að vera þörf á þeim.
„Það er unnið frábært hjálpar­
starf í landinu á vegum margra
samtaka og án þess starfs væri enn
meira neyðarástand. Það sem ég
á við er það að hjálparstarf mun
ekki leysa vandann frekar en póli­
tíkin eða heilbrigðiskerfið,“ segir
hann. „Við erum mjög upptekin af
því að skamma hvert annað og sigta
út hópa sem eigi að skammast sín
meira en aðrir. Þannig hentar það
okkur ágætlega að vita af fólki sem er
svo óheppið að vera fátækt og þurfa
að standa í röð eftir mat, því um leið
og það ber burt pokann sinn er það
að bera burt skömm fyrir okkur hin.
Þannig virkar ölmusumenningin.
Við löppum upp á samviskuna með
því að veðja á aumingjagæskuna
úr því við treystum okkur ekki til
þess að iðka mannréttindi og töpp­
um af okkur smá skömm í leiðinni.
Þannig verður fátækt mikilvægur
liður í þjóðlífinu. Fátæka fólkið gef­
ur okkur hinum tilfinninguna af því
að vera góðborgarar,“ segir Bjarni.
„Um leið og við erum þakklát þeim
sem eru reiðubúin að gefa af sínu
til þeirra sem fara halloka, tel ég
mikil vægt vil benda á endaleysuna
í þessu.“
Ekki eins og að skipta um dekk
„Við lifum í sigurvegaramenningu
sem krefst þess að til séu taparar.“
segir Bjarni „Við hefjum til vegs hug­
myndina um hinn sterka einstak­
ling sem ekki þurfi að reiða sig á
neinn og allan tímann erum við
að hafna samhengi okkar og þeirri
staðreynd að enginn er sjálfsprott­
inn og að öll erum við hvert öðru
háð.“ Að mati hans er því fyrst og
fremst þörf á hugarfarsbreytingu.
En það verður ekki auðvelt.
„Það að breyta hugarfari í heilu
þjóðfélagi er ekki eins og að skipta
um dekk á fjölskyldubílnum. Að
læra að tala saman með gagn­
kvæmri virðingu í stað þess að
skamma hvert annað og skipta
síðan aumingjagæskunni út fyrir
mannréttindi er ekkert íhlaupa­
verk. Samt er það eina færa leiðin,“
segir hann. Árið 2012 kom út skýrsla
Rauða krossins í Reykjavík og Hjálp­
arstarfs kirkjunnar þar sem bent var
á mikilvægi þess að viðurkenna lág­
marksframfærslu í landinu. Bjarni
var einn skýrsluhöfunda.
„Gert verði samkomu­
lag um skilgreind
grunnfram­
færsluviðmið
sem tryggir
að enginn
einstakling­
ur eða fjöl­
skylda búi
við slíkan
skort að
varan­
legur
skaði
hljót­
ist af,“
segir í
skýrslunni. Eins og staðan er núna
er enn djúp gjá á milli lægstu launa í
samfélaginu og neysluviðmiða.
„Kannski væri ráð að byrja á því
að viðurkenna lágmarksfram færslu
í landinu og horfast í augu við
helstu fátæktargildrurnar sem blasa
við þannig að sárasta ranglætinu
væri aflétt,“ segir Bjarni.
„Svo þurfum við að
byrja að fikra okkur út
úr Morfís­menn­
ingunni sem
allt ætlar að
drepa hérna
en hefja
rökræðu
til vegs
ásamt list­
um og
skap­
andi
grein­
um. Við
þurfum
líka að
tileinka
okkur
alvöru
fjölmenn­
ingu í stað
pólitíska
rétttrúnað­
arins sem
gerir samfélagið svo grunnt og van­
máttugt,“ segir Bjarni.
„Eitt besta dæmið sem afsann­
ar hugmyndina um óhjákvæmileika
fátæktarinnar eru þúsaldarmark­
mið Sameinuðu þjóðanna sem
sett voru um aldamótin. Þótt enn
sé langt í land hefur mikill árangur
náðst á heimsvísu í baráttunni gegn
fátækt. Fyrst unnt var að
fækka sveltandi jarðar­
búum um helming á
15 árum er hægt
að útrýma fá­
tækt á Íslandi
með mark­
vissu sam­
tali og að­
gerðum.“ n
Viljum
ekki eyða
Bjarni Karlsson prestur segir skort á pólitískum vilja almennings valda íslenskri fátækt
fátækt
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
„Fyrst unnt var að
fækka sveltandi
jarðarbúum um helming
á 15 árum er hægt að
útrýma fátækt á Íslandi.
Þurfum
breytingar „Við
höfum lengi verið
samtaka hér í þeirri
trú að fátækt sé
náttúrulögmál og
það hljóti alltaf að
vera til fátækt fólk,“
segir Bjarni.
Mynd Sigtryggur Ari
„Við gefum mat í poka eða
aðrar nauðsynjar en ræn-
um fólk reisn sinni í leiðinni