Iðjuþjálfinn - 01.12.2000, Side 9

mæti og hugtakaréttmæti með því að
bera gildin saman við niðurstöður frá
öðrum matstækjum og listum. Niður-
stöðurnar bentu til þess að listarnir hefðu
viðmiðsbundið réttmæti við eitt þessara
matstækja og betri útkoma fékkst hjá
uppkomnu börnunum heldur en foreldr-
unum. Niðurstöður fyrir hugtakarétt-
mæti bentu í rétta átt (Cicirelli, 1989).
Einnig var athugað hvaða áhrif aldur og
menntun hefðu á virðingu fyrir sjálfræði
og trú á forræði. Tilhneiging til forræðis-
hyggju virtist fylgja hækkandi aldri,
þeim mun eldri sem uppkomin börn
voru því meiri trú höfðu þau á forræðis-
hyggju. Aftur á mótu virtust þeir sem
höfðu lengri skólagöngu að baki vera
andvígari forræðishyggju (Cicirelli,
1989).
í rannsókn minni var leitað svara við
eftirfarandi spurningu:
Hver eru viðhorf og afstaða iðjuþjálfa á
íslandi til sjálfræðis og forræðis í umönn-
un aldraðra?
Efniviður - þátttakendur
Könnunin var send til 83 iðjuþjálfa, sem
voru á íslandi 1. janúar, 1998 og tengdust
hvorki þessari né svipaðri rannsókn.
Samkvæmt símaskrá Iðjuþjálfafélags
Islands á þessum tíma voru 87 iðjuþjálfar
á Islandi, þar af 85 konur og 2 karlar. Alls
76 svöruðu könnuninni sem er 91,6%
svarhlutfall. Þessi háa svarprósenta
gefur til kynna mikinn áhuga á þróun
iðjuþjálfunar og stuðning við
rannsóknir sem geta aukið
þekkingargrundvöll iðjuþjálfunar á
Islandi. Niðurstöður voru reiknaðar út
frá 74 könnunum þar sem tvær kannanir
reyndust ógildar.
Aðferðir
Spumingalistar Cicirellis (1989) voru
notaðir til þess að lýsa viðhorfum iðju-
þjálfa á íslandi til sjálfræðis og forræðis í
umönnun aldraðra. Til þess að hægt væri
að nota spumingalistana á Islandi var
gengið úr skugga um það að hugtökin
sjálfræði og forræði væru sambærileg á
Islandi og í Bandaríkjunum með því að fá
álit íslenskra sérfræðingar á mismunandi
sviðum. Spurningalistarnir voru síðan
þýddir úr ensku yfir á íslensku og aftur
yfir á ensku. Enska þýðingin var borin
saman við upprunalegu spurningalistana
og íslensku þýðingunni breytt ef munur
á túlkun kom í ljós. Einnig var þýðingin
löguð að íslenskum aðstæðum eins og
kostur var. Forkönnun var gerð með því
að leggja þá fyrir 6 einstaklinga og þá
kom í ljós að breyta þurfti orðalagi
Likert-kvarðans og laga hann að því sem
íslendingar eiga að venjast, svo auðveld-
ara væri að velja það sem best sagði til
um viðhorf viðkomandi.
Hvor spurningalisti inniheldur 30 full-
yrðingar sem fjalla um samskipti og
ákvarðanatöku aldraðs foreldris og upp-
komins barns í aðstæðum sem snerta fjár-
mál, heilsufar og daglegt líf. Svarað er
með því að merkja við á Likert-kvarða frá
einum til fimm eftir því hversu ósam-
mála eða sammála svarendur eru fullyrð-
ingunum. Islenska útgáfa spurninga-
listanna inniheldur eftirfarandi kvarða:
l=mjög ósammála, 2=frekar ósammála,
3=hlutlaus, 4=frekar sammála og 5=mjög
sammála.
Annar spurningalistinn fjallar um virð-
ingu fyrir sjálfræði og þar eru könnuð
viðhorf til fimm undirflokka sjálfræðis.
Tveir þessara flokka, algjört sjálfræði og
samráðs-sjálfræði, falla undir óskipt sjálf-
ræði og hinir þrír, sameiginlegt sjálfræði,
framselt sjálfræði og staðgengils-sjálfræði
undir skipt sjálfræði (sjá skilgreiningar).
Því hærri stig sem gefin eru þeim mun
meiri virðing er borin fyrir sjálfræði.
Hinn spurningalistinn kannar viðhorf til
Niðurstöður benda til þess að iðjuþjálfar á
íslandi séu frekar andvígir forræðishyggju í
tengslum við umönnun aldraðra.
forræðis og skiptist í sex undirflokka:
sterkt forræði, dulið forræði, velvildar-
forræði, forvarnar-forræði, veikt forræði
og fjarvistar-forræði (sjá skilgreiningar).
Hærri stig gefa til kynna meiri stuðning
við forræði. Einnig var spurt um lýðein-
kenni þátttakenda svo sem aldur, hjú-
skaparstöðu, menntun, starf, starfs-
reynslu o.fl. Gert var ráð fyrir að þátttak-
endur svöruðu eftir bestu sannfæringu
og svör þeirra endurspegli afstöðu þeirra
til sjálfræðis og forræðis í tengslum við
umönnun aldraðra.
Gætt var nafnleyndar og niðurstöður að-
eins birtar fyrir allan hópinn. Á íslandi
gaf tölvunefnd samþykki sitt fyrir að
könnunin væri gerð að uppfylltum
ákveðnum skilyrðum og einnig var feng-
ið samþykki rannsóknarnefndar Florida
International University. Fylgibréf var
sent með könnuninni þar sem markmið
og mikilvægi rannsóknarinnar var út-
skýrt fyrir þátttakendum.
Tölfræðiforritið SPSS var notað til út-
reikninga á niðurstöðum. Prósentutölur
lýsa lýðeinkennum þátttakenda. Meðal-
töl og staðalfrávik lýsa viðhorfum þátt-
takenda til sjálfræðis og forræðis. T-próf
og dreifigreining (ANOVA) gefa til
kynna hvort marktækur munur er á við-
horfum ákveðinna hópa. Niðurstöður úr
samanburði milli hópa voru marktækar
þegar p-gildi var jafnt og eða minna en
0,05. Kí-kvaðratspróf voru notuð til að
reikna út hvort tengsl ákveðinna breyta
væru marktæk.
Niðurstöður
Lýðeinkenni þátttakenda
Meðalaldur þeirra iðjuþjálfa sem svör-
uðu var 37,7 ár (SF=5,93). Alls 42 (56,8%)
höfðu hlotið menntun sína í Danmörku,
14 (18,9%) í Svíþjóð, 7 (9,5%) í Noregi, 5
(6,8%) annars staðar í Evrópu og 6 (8,2%)
í Bandaríkjunum eða Kanada. Sextíu og
fjórir (87,7%) voru með starfsréttindapróf
á háskólastigi (Diploma), 9 (12,3%) með
BS-gráðu í iðjuþjálfun og 4 (5%) með
meistaragráðu. Starfsreynsla var að með-
altali 10,4 ár (SF=6,38) og spannaði allt
frá 2 vikum upp í 31 ár. Stór hluti
iðjuþjálfanna starfaði á endurhæfingar-
stöðvum eða 20 (27%) og 19 (25,7%) á
sjúkrahúsum, 8 (10,8%) störfuðu á veg-
um sveitarfélaga, 7 (9,5%) störfuðu við
mat eða þjálfun utan sjúkrahúss, 5
(6,8%) störfuðu á hjálpartækjamiðstöðv-
um, 2 (2,7%) voru með eigin rekstur og
13 (17,6%) störfuðu við annað s.s. há-
skóla, heilsugæslu og hjúkrunarheimili.
Þrjátíu og fimm (47,3%) voru í fullu
starfi, 31 (41,9%) í hlutastarfi, 6 (8,1%)
voru í námi og hlutastarfi og 3 (4%) voru
í öðru. Þrjátíu og fjórir (45,9 %) töldu sig
hafa mesta reynslu í þjálfun fullorðinna,
25 (33,8%) töldu sig hafa mesta reynslu í
þjálfun aldraðra, 16 (22,9%) höfðu mesta
reynslu í þjálfun barna og unglinga.
Starfsreynsla iðjuþjálfanna af þjónustu
við þessa þrjá hópa var mjög áþekk, að
meðaltali rúmlega átta ár.
Mjög margir eða 53 (72,6%) sögðust
hafa einhverja endurmenntun er tengdist
öldrun, þar af höfðu flestir eða 36 (49,3%)
hlýtt á einstaka fyrirlestra, 27 (37%)
IÐJUÞJÁLFINN 2/2000 9