Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2014, Blaðsíða 24

24 Menning Vikublað 16.–18. desember 2014
B
orgirnar eru stórkostlegasta
sköpunarverk mannsins.
Það þarf ekki að fletta glæsi-
legri bók Bjarna Reynarsson-
ar, Borgir og borgarskipulag,
lengi til að fá það staðfest einu sinni
enn. Bókin er í stóru broti og ríkulega
skreytt myndum af gömlum og nýj-
um borgum og skipulagsuppdrátt-
um og teikningum. Catal Huyuk, níu
þúsund ára gömul borg í Tyrklandi,
eins og menn sjá hana fyrir sér, borgir
Grikkja og Rómverja, miðaldaborgir,
endurreisnarborgir, stjörnuborgir,
iðnaðarborgir, garðaborgir, nútíma-
borgir, bílaborgir, vistvænar borgir.
Það er ekki hægt annað en að heillast
af öllum þessum strúktúrum og sam-
þjappaða lífsrými. Maður mátar sjálf-
an sig sem íbúa eða ferðamann í öll-
um þessum rýmum. Hvernig ætli sé
að búa þarna?
Bókin skiptist í þrjá kafla. Sá fyrsti
spannar sögu vestrænna borga frá
upphafi til okkar daga. Annar kafli
rekur þróunarsögu hinnar gömlu
höfuðborgar okkar Íslendinga, Kaup-
mannahafnar. Þriðji kaflinn fjall-
ar um sögu byggðarþróunar og
skipulags Reykjavíkur.
Bjarni Reynarsson er einn reynd-
asti skipulagsfræðingur landsins.
Hann er með doktorsgráðu í borg-
arlandfræði og skipulagsfræði frá
Bandaríkjunum og starfaði um árabil
á Borgarskipulagi Reykjavíkur og síð-
an á þróunarsviði ráðhússins.
Hagstætt búsetuform
Bjarni rekur hvernig borgirn-
ar urðu til sem hagstætt búsetu-
form á flæðilendum við stóru árnar í
Mesópótamíu, í Egyptalandi og Kína
fyrir þrjú til fjögur þúsund árum. Það
búsetuform kallaði á sérhæfingu og
lagskiptingu samfélagsins, stjórn-
kerfi, ritmál, stærðfræðiþekkingu og
tímatal. Segja má að í frumborgunum
hafi verið lögð undirstaðan að vísind-
um og tækni, stjórnsýslu og listum.
Lífsskilyrðin og menningin móta
borgirnar hverju sinni. Forngrikkir
voru brautryðjendur í borgar-
skipulagi, skrifar Bjarni. Þeir skipu-
lögðu stofnanir og markaðstorg í
þungamiðju borganna. Frá þeim
höfum við lýðræðisfyrirkomulagið
og pólitíkina. Borgarskipulag Róm-
verja laut aftur á móti herdeildar-
fyrirkomulagi. Borgir miðalda voru
fámennar og bundnar lénsfyrir-
komulaginu. En svo fylgdu landa-
fundir, endurreisnarstefnan, efling
borgarastéttar og iðnbylting. Segja
má að borgirnar hafi verið í sókn síð-
an, þótt ekki séu nema nokkur ár síð-
an að meira en helmingur mannkyns
fór að búa í borgum. Ástæðan fyr-
ir vinsældum borganna nú á dögum
er áreiðanlega sú að á tímum hnatt-
væðingar reynast þær vera hagkvæm
efnahagsleg og pólitísk eining.
Bjarni Reynarsson gerir þessari
merkilegu skipulagssögu borganna
góð skil og það er áhugavert hvern-
ig hann tengir samfélagsþróun á
20. öldinni við strauma og stefnur í
borgarskipulaginu. Í lok kaflans seg-
ir Bjarni frá því hvernig áherslan í
skipulagi borganna síðustu tvo ára-
tugina hefur snúist æ meira um lífs-
gæði og vistvænni lífshætti. Athyglin
beinist nú að sjálfum borgarrýmun-
um; götum, torgum, görðum og
útivistarsvæðum. Auk þess er nú
mun meiri áhersla lögð á samráð
og íbúalýðræði en áður var gert.
Borgir eru fyrir fólk, þannig
gæti leiðarstef þessarar nýju borg-
arstefnu hljómað. Það þarf ekki
að vera flókið. Bjarni vitnar í einn
helsta hugmyndafræðing borg-
arstefnunnar, danska arkitekt-
inn Jan Gehl. Hann var spurð-
ur í blaðaviðtali hvað helst beri
að hafa í huga til að gera borgir
21. aldarinnar betri til búsetu.
Svarið var stutt og laggott: Borg-
irnar eiga að vera „líflegar, ör-
uggar, vistvænar og heilnæmar“.
Bjarni bætir við að öllum þess-
um markmiðum megi ná fram
með markvissri stefnumörkun í
skipulagsmálum.
Kaupmannahöfn
Kaflinn um þróun og skipulag Kaup-
mannahafnar er ekki síður áhuga-
verður. Bjarni notar borgina sem
dæmi um þróun evrópskrar borg-
ar frá upphafi til öndverðrar 21.
aldarinnar. Hann lýsir því hvern-
ig síldveiðibær og ferjustaður verð-
ur biskupsbær á 13. og 14 öld. Kaup-
mannahöfn varð ekki „kóngsins
Kaupmannahöfn“ fyrr en lúters-
trúarmenn höfðu rekið biskupana af
valdastóli og hinn fjölmenntaði kon-
ungur Kristján 4. breytti „miðaldabæ
í endurreisnarborg“ á 17. öld.
Vöxtur Kaupmannahafnar var
gríðarmikill á fyrstu áratugum 20.
aldar og mikið kapp lagt á að koma
upp vatnsveitu, og rafveitu og nú-
tímalegri fráveitu. Bjarni bendir á
að fyrstu íslensku verkfræðingarn-
ir og arkitektarnir lærðu á þessum
tíma í Kaupmannahöfn: Rögnvald-
ur Ólafsson, Guðjón Samúelsson,
Jón Þorláksson og læknirinn og
skipulagshugsuðurinn Guðmundur
Hannesson. Raunar mun stór hluti
íslenskra verkfræðinga og arkitekta
hafa lært í Kaupmannahöfn langt
fram yfir miðja 20. öld.
Það segir sig sjálft að stefn-
ur og straumar í Kaupmannahöfn
höfðu og hafa líklega enn mik-
il áhrif á skipulagsáætlanir í Reykja-
vík. Áhersla á lýðheilsumál í borg-
arskipulaginu snemma á öldinni er
dæmi um það og hið merka Reykja-
víkurskipulag Guðjóns Samúelsson-
ar og Guðmundar Hannesarsonar
frá 1927 dregur dám af þéttri rand-
byggð í Kaupmannahöfn.
Bjarni segir frá fyrsta svæðis-
Borg mín Borg
Hjálmar Sveinsson rýnir í tvær nýjar íslenskar bæk­
ur um borgir og borgarskipulag: Borgir og borgar­
skipulag eftir Bjarna Reynarsson og Reykjavík sem
ekki varð eftir Önnu Dröfn Ágústsdóttur og Guðna
Valberg
Háborgin á Skólavörðuholti Á vatnslitateikningu
Guðjóns Samúelssonar frá 1924 má sjá háskólabyggingar,
stúdentagarða, safnahús og „listvinafjelagshús“ ramma
inn stórt torg og á miðju torgi stendur kirkja þar sem
Hallgrímskirkja stendur nú. Mynd Guðni ValberG oG anna dröfn
bernharðstorfan horfin Hópur reykvískra borgara barðist kom í veg fyrir að módernískt
stjórnarráðshús yrði byggt á Bernharðstorfunni. Mynd Guðni ValberG oG anna dröfn
Veitingastaðurinn opinn frá 12-22 alla daga
Happy Hour frá 16-19 alla daga
stella er alltaf á barnum
radisson blu 1919 Hotel, pósthússtræti 2