Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2014, Blaðsíða 36

Vikublað 16.–18. desember 20144 Bækur
Útistöður
Höfundur: Margrét
Tryggvadóttir
Útgefandi: Hansen og synir
530 bls.
Heldurðu að
þú vitir betur?
3.000 spurningar samdar og stað-
færðar fyrir íslenskan markað. Fyrir
2 eða fleiri leikmenn, 15 ára og eldri.
Útsölustaðir: sjá bezzerwizzer.is
Vinsælasta spurningaspil Skandínavíu, nú í íslenskri útgáfu!
Reiðustu
börn
bylting-
arinnar
Útistöður, eftir Margréti Tryggva-
dóttur, er merkileg heimild um
veikleika nýstofnaðra hreyfinga.
Bókin lýsir hreint út sagt ótrúleg-
um átökum og persónulegri óvild
meðal þeirra sem þó ætluðu sér að
breyta stjórnmálunum eftir hrun.
Margrét Tryggvadóttir segir hér
sína sögu. Útistöðum er gjarnan
lýst sem sögu Borgarahreyfingar-
innar og annarra framboða sem
sækja uppruna sinn í búsáhalda-
byltinguna. Vissulega er margt til
í því en ég ætla að fara varlega í að
lýsa bókinni þannig. Hún er mik-
ilvæg heimild um átökin innan
flokksins og á Alþingi en allsherj-
ar saga byltingarhreyfinga er bókin
varla. Höfundur gerir enda enga
kröfu til þess og er heiðarleg hvað
varðar að hér sé hennar hlið sögð.
Margrét óx mjög sem þing-
kona. Bókin ber þess merki. Frá-
sögnin er samt örlítið flöt á tíðum.
Ég hefði gjarnan viljað sjá höfund
staldra við einstaka atriði og lýsa
betur og í meiri smáatriðum en
gert er. Margrét hefði líka mátt
vera aðeins harðari við sjálfa sig.
Það á sérstaklega við um samskipti
hennar og Þráins Bertelssonar.
Þar er eins og það vanti ýmislegt í
söguna. Styrkur bókarinnar er um
leið höfundurinn. Ég trúi því að
Margrét vilji að hér sé heiðarlegt
uppgjör af hennar hálfu. Auðvit-
að skiptir það máli við lestur bók-
arinnar.
Sögur af stemmingunni á Al-
þingi eru bestu kaflar bókarinnar.
Þáttur þingforseta í því að ekkert
varð úr stjórnarskrárbreytingum
er að mínu mati eitthvað sem ekki
hefur verið fjallað nægilega um.
Lýsing Margrétar á forsætisnefnd
og dútlinu þar eru stórkostlegar.
Þvílíkt teboð!
Útistöður er líka lærdómur í
þolinmæði fyrir þá sem mest vilja
berjast fyrir bættum heimi. Úti-
stöður er nefnilega handrit sem
skrifað hefur verið áður. Reiðu
börnin kenna öðrum iðulega um
byltingar sem fjarar undan. Við
lestur bókarinnar birtist aðeins
flóknari mynd.
Atli Þór Fanndal
atli@thorfanndal.com
Dómur
S
ögupersónan Humbert
Humbert tileinkar bók sína
um Lolitu ímynduðum les-
anda á fyrstu áratugum 21.
aldar, þegar Lolita (fædd
1935) er um áttrætt eða nírætt. Því
er tímabært að bókin komi loks út,
að minnsta kosti á íslensku, og les-
andinn tekur þátt í leik þessum með
að vera einmitt sá sem bókin er stíl-
uð á.
Einn mest heillandi skúrkur
bókmenntasögunnar
Lolita hefur staðist tímans tönn, á
fleiri hátt en einn. Ekki á þetta að-
eins við um stílsnilld Nabokovs, sem
er í senn klassísk og sjokkerandi og
mun lifa svo lengi sem fólk heill-
ast af orðum, eða allt þar til við snú-
um aftur í hellana. Viðfangsefnið á
einnig við á okkar óttaslegnu tím-
um. Líklega er flestum í dag sama
þó húsþjónar hans lesi um elskhuga
lafði Chatterley, en Lolita hefur enn
mátt til að stugga við. Enda er sögu-
persóna hennar helsti vargur sam-
tímans, sjálfur barnaníðingurinn.
Og vel má vera að einhver ótt-
ist að eyða 330 blaðsíðum í slíkum
selskap, en á móti kemur að Hum-
bert Humbert er einn mest heillandi
skúrkur bókmenntasögunnar, hér er
skálkasagan til að binda enda á þær
allar. Kynferðisafbrot eru ekki óþekkt
minni, síst af öllu í íslenskum sam-
tímabókmenntum en fæstir eru svo
hugrakkir að skoða söguna algerlega
frá sjónarhóli brotamanns og nánast
neyða mann, með skrúðmælgi sinni,
til að hafa samúð með honum. En
ekki heldur er lesandanum sleppt
svo auðveldlega, því í bakgrunnin-
um situr Lolita og snöktir.
Bandaríkin glata sakleysinu
Í dag skal öllu tekið bókstaflega
og með hneykslunartón, en Lolita
gengur ekki síður upp sem allegóría.
Nabokov flúði rússnesku byltinguna
og bjó í Cambridge, Berlín og París,
nam franskar bókmenntir og skrif-
aði á bæði rússnesku og ensku. Er
hann því samevrópskur í húð og hár,
löngu áður en stál- og kol bandalag-
ið var fundið upp. Árið 1940, þegar
heimaálfan var upptekin við að
fremja sjálfsmorð eina ferðina enn,
flutti hann til Bandaríkjanna. Og
hinn nýi heimur er alls staðar í bak-
grunni sögunnar ásamt hinu snökt-
andi stúlkubarni.
Sú var tíð, eins undarlega og
það hljómar, að Bandaríkin þóttu
saklaus við hlið hinnar siðspilltu
Evrópu, sem þó var óþarflega ströng
inn á milli. Í stúlknaskólanum þyk-
ir Humbert í pabbahlutverki íhalds-
samur meginlandsmaður sem leyfir
dótturinni ekki að leika við hlið
frjálsra amerískra ungmenna, enda
Reagan þegar hér er komið sögu að-
eins forseti félags kvikmyndaleikara.
Ferðast er vítt og breytt um Banda-
ríkin fram og aftur á gullöld bílsins
og margt er reynt til að leiða huga
Lolitu frá misnotkuninni. Táningur-
inn er hér að verða til bæði sem
neytandi og neysluvara, og margt
sem Humbert leiðist gleður Lolitu,
svo sem kvikmyndastjörnur og
tyggjógúmmí, og jafnvel fjandmað-
urinn deyr blásandi blóðugri kúlu.
„Lolita, ljós lífs míns, eldur
klofs míns.“
Nabokov flúði til hins hlutlausa Sviss
um leið og hann komast á eftirlaun,
en skilur eftir sig minnisvarða þenn-
an um vegi Ameríku. Kannski tókst
nýju álfunni, eins og Lolitu litlu,
aldrei fyllilega að verða fullorðin.
Rænd æsku sinni þegar hún tók
þátt í hryllingi seinni heimsstyrjald-
ar, bæði sem þolandi og gerandi, er
Ameríka enn föst í táningsdraum-
um á meðan hún fremur hvert voða-
verkið á fætur öðru, frá Víetnam og
fram á okkar daga. Jafnvel hinn daufi
Charlie Holmes, sem fyrstur manna
tók meydóm Lolitu, er drepinn í
Kóreu. Því er rétt að rifja upp kynn-
in nú, þegar Lolita er að nálgast ní-
rætt (og bókin sjálf rétt um sjötugt),
og tekið er að kvölda í þessari miklu
álfu sakleysisins.
En hvernig tekst svo upp á okk-
ar forna og þungt skattlagða máli?
Það er vissulega hetjudáð að ráð-
ast í texta þennan, enginn hefur
áður þorað og strax í fyrstu setn-
ingu kemur í ljós hvers vegna.
Humbert Humbert byrjar að tala
um klof, galdur alþjóðlega gáfu-
mannsins er rofinn og við erum
stödd í klunnalegu kommenta-
kerfi hins alþýðuvædda víkinga-
máls. Ekki svo að skilja að Árni Ósk-
ars hefði endilega getað gert betur,
verk hans er óvinnandi. Enda sýn-
ir hinn margtyngdi Nabokov fram á
að töfrar sögu felast fyrst og fremst
í málinu. En sagan er eigi að síður
þess virði að rifja upp, og skugginn
af snilld Nabokovs ornar betur en
margt bálið í hellinum. n
Töfrarnir felast
í tungumálinu
Lolita eftir Vladmir Nabokov, eitt af stórverkum heimsbókmenntanna, loksins á íslensku
Lolita
Höfundur: Vladimir
Nabokov
Þýðandi: Árni Óskarsson
Eftirmáli: Hallgrímur
Helgason
Útgefandi: Dimma
Valur Gunnarsson
valurgunnars@gmail.com
Dómur
„Það er vissu-
lega hetjudáð að
ráðast í texta þennan,
enginn hefur áður þorað
og strax í fyrstu setningu
kemur í ljós hvers vegna.
Nabokov Lolita, eftir rússnesk-ameríska rithöfundinn Vladimir Nabokov, er ein mikilvægasta skáldsaga 20. aldarinnar.