Þjóðmál - 01.06.2008, Side 66

64 Þjóðmál SUmAR 2008
kosningarétt. ójafnan. eins. og. gert. er ..
Væntanlega.er.það.gert.hér.til.að.sýna.fram.
á.misjöfn.völd.og.áhrif.en.það.er.hins.vegar.
ekki.sjálfgefið.að.þeir.sem.eigi.meiri.pening.
hafi.meiri.völd.og.áhrif.en.aðrir.þó.eflaust.
megi.finna.mörg.dæmi.um.það ..
Leikurinn. felur. ekki. í. sér. tekjuöflun ..
Keppendur.geta.því.ekki.unnið.sér.inn.tekjur.
og.safnað.auðæfum.með.vinnuframlagi.sínu.
og. hugviti,. heldur. verða. þeir. aðeins. ríkir.
með.því.að.taka.eða.þiggja.frá.öðrum ..Allur.
er. leikurinn. gegnsýrður. af. þeirri. hugsun.
að. misskipting. og. misjafn. auður. feli. í. sér.
óréttlæti .
Einhverjir.kunna.eflaust.að. líta. svo.á.að.
þetta. eigi. líka. við. um. tekjudreifingu,. þ .e ..
að. tekjudreifing.kunni. einnig. að. fela. í. sér.
óréttlæti,. sbr .. áður. tilfærð.orð.um.að. allir.
njóti.ekki.góðs.af.velgengni.fyrirtækja.sem.
skila.miklum.hagnaði ..
Þessar. hugmyndir. eru. á. vissan. hátt. í.takt.við.hugmyndir.John.Rawls ..Hann.
gerir.ráð.fyrir.því.að.í.upphafi.sé.eitthvað.til.
skiptanna.og.menn.verði.að.finna.sanngjarna.
leið.til.að.skipta.auðnum ..Hann.gerir.ekki.
ráð. fyrir.því,. frekar. en. í. leiknum,.að. fyrst.
þurfi.að. skapa. auðinn.heldur.virðist.hann.
þegar.vera.til.(bara.þó.í.ákveðnu.magni).og.
nauðsynlegt.sé.að.skipta.honum ..
Rawls.telur,.líkt.og.höfundur.leiksins,.að.
réttlætið. feli.það. í. sér.að.auðnum.sé. skipt.
nokkuð.jafnt.á.milli.manna ..Rawls.telur.að.
hámarka.þurfi.kjör.þeirra.sem.verst.eru.settir.
og. það. á. kostnað. allra. hinna .. Hann. gerir.
sér.grein.fyrir.því.að.algjör.jöfnuður.er.ekki.
til.en.að.dreifing.auðsins.eigi.aftur.á.móti.
að.vera.með.jöfnu.móti ..Enginn.hafi.rétt.á.
því. að.njóta. einsamall. góðs. af. hæfileikum.
sínum.heldur.séu.hæfileikarnir,.hverjir.sem.
þeir.kunni.að.vera,.sameign.alls.mannkyns.
og.því.beri.að.nýta.þá.sem.slíka .
Robert.Nozick.telur.hins.vegar.að.menn.
eigi. að. njóta. góðs. af. eigin. hæfileikum. og.
fá.tækifæri.til.að.búa.til.verðmæti.úr.þeim ..
Hann.lítur.ekki.svo.á.að.þó.að.einn.búi.sér.
til. verðmæti.úr. einhverju. sé.hann. að. taka.
þau. frá. öðrum. nema. þá. með. því. að. aðrir.
greiði. honum. af. fúsum. og. frjálsum. vilja,.
t .d ..ef. fólk.borgar.sig. inn.á.tónleika.til.að.
heyra. mann. syngja .. Þá. hefur. söngvarinn.
væntanlega.hagnast.á.kostnað.annarra.en.það.
kemur.til.af.frjálsu.vali,.ekki.óréttlæti .11
En.er.misskipting.þá.óréttlæti?.Nú.þarf.að.
gera.greinarmun.á.óréttlæti.og.ósanngirni ..
Lífið. er. langt. frá. því. að. vera. sanngjarnt ..
Vissulega.er.engin.sanngirni.fólgin.í.því.að.
börn. skuli. svelta. í. heiminum,. hvort. sem.
það.er.í.Afríku.eða.vestrænum.ríkjum ..Það.
er.heldur.engin.sanngirni.í.því.að.einhverjir.
kunni. að. vera. heftir. að. einhverju. leyti. og.
hafi.því.ekki.tök.á.því.að.mynda.sér.auðæfi.
hvað. sem. þeir. reyna .. Heimurinn. og. lífið.
sjálft. er.ósanngjarnt.hvað.þetta.varðar ..En.
þar.með.er.ekki. sagt.að.einhver. sé.beittur.
óréttlæti.af.öðrum ..
Til.að.vera.beittur.óréttlæti.eða.ranglæti.
þarf. geranda .. Ef. ekki. er. verið. að. svindla.
eða.brjóta.á. fólki.er.ekki.hægt.að. tala.um.
óréttlæti .. Þannig. þarf. ójöfn. tekjuskipting.
ekki. að. vera. óréttlát. í. orðsins. fyllstu.
merkingu ..
Hér.var.áður.minnst.á. svokallaða.ójafn-
aðarmenn. úr. fornbókmenntum .. Eins.
og. fyrr. segir. voru. það. menn. sem. beittu.
óheiðarleika.eða.ofbeldi.til.að.ná.sínu.fram.
og.því. verður. að. gera. ráð. fyrir. að. einhver.
sé. fórnarlamb. þeirra .. Þegar. ójöfnuði. er.
beitt.með. einhverjum.hætti. er. gert. á. hlut.
einhvers .
Hér.hefur.verið.til.umræðu.hvort.leggja.megi. að. jöfnu. ójöfnuð. og. óréttlæti ..
Tilefnið. er. umræða. á. Íslandi. þar. sem.
jafnan. er. gert. ráð. fyrir. að.ójöfnuður. feli. í.
sér. óréttlæti,. svo. sem. þegar. talið. berst. að.
ójafnri.tekjuskiptingu .
11.Hannes.H ..Gissurarson,.bls ..182–190 .