Þjóðmál - 01.06.2007, Blaðsíða 35
Þjóðmál SUmAR 2007 33
Montaigne. hafði. nokkur. áhrif,. meðal.
annars. á. Nantestilskipun. Hinriks. 4 ..
Frakkakonungs. sem. gefin. var. út. árið.
1598,.en.hún.veitti.húgenottum.þegnrétt.
í. Frakklandi,. leyfi. til. að. iðka. trú. sína. og.
yfirráð. yfir. 200. víggirtum. borgum .7. Efa-
hyggjurökin..sem.hann.kynnti.í.ritgerðum.
sínum. fengu. hljómgrunn. meðal. annars.
vegna. þess. að. kaþólikkar. nýttu. þau. gegn.
mótmælendum. og. mótmælendur. gegn.
kaþólikkum ..Báðum.var.í.mun.að.vefengja.
tilkall.hinna.til.þekkingar.á.vilja.skaparans.
og. hinstu. rökum. tilverunnar .. Fyrir. þessa.
sök.lentu.rökræðutól.hinna.fornu.pyrrhon-
ista. í. vopnabúri. lærdómsmanna,. bæði. í.
hópi.kaþólikka.og.mótmælenda,.og.urðu.
hluti. af. þeirri. rökræðulist. sem. mennta-
menn. höfðu. á. hraðbergi .. Evrópumenn.
lærðu. aftur. að. efast. með. uppbyggilegum.
hætti .8
Montaigne. var. um. margt. aðdáunar-
verður. maður .. Meðan. hin. sjálfbirgu. svör.
voru. notuð. til. að. réttlæta. pyntingar. og.
meintir. trúvillingar. og. galdrakerlingar.
voru. brennd. á. báli. notaði. hann. stílsnilld.
sína.og.gáfur. í. þágu. friðar.og.mannúðar ..
Í. einni. ritgerða. sinna. segir. hann. frá. því.
þegar. hann. hitti. fanga,. gamla. konu. sem.
var. sökuð. um. galdra .. Hann. segir. að. sér.
hafi. fremur. virst. hún. vera. geðsjúklingur.
en.glæpamaður.og.rökin.fyrir.sekt.hennar.
engan. veginn. örugg .. . „Eins. og. Ágúst-
ínus. hallast. ég. að. þeirri. skoðun,“. sagði.
hann,. „að. um. efni. þar. sem. erfitt. er. að.
koma.neinum.sönnunum.við.sé.mönnum.
betra. að. ala. með. sér. efa. en. vissu .“. Síðan.
bætir.hann.við.spurningu.sem.er.kannski.
dæmigerð.fyrir.hugsun.hans.og.stíl:.„Hafa.
menn.ekki.fullmikla.trú.á.tilgátum.sínum.
ef.þeir.telja.þær.gefa.sér.rétt.til.að.brenna.
fólk.lifandi?“9
7.Popkin.2003,.bls ..47 .
8.Popkin.2003.bls ..51.o ..áf .
9.Montaigne.1987,.bls ..1169 .
Efahyggja.í.nafni.mannúðar.og.umburð-
arlyndis,. eins. og. við. kynnumst. hjá.
Montaigne,. fyrirfinnst. víða. og. hún. er.
sem.betur.fer.ennþá.til ..Henni.bregður.til.
dæmis.fyrir.í.nýlegri.samtalsbók.sem.hefur.
verið.þýdd.á. íslensku.og.heitir.Tuttugasta
öldin og lærdómar hennar .. Þar. talast. við.
japanski.búddistinn.og.heimspekingurinn.
Daisaku.Ikeda.og.Mikhail.Gorbatsjov.sem.
var.aðalritari.sovéska.kommúnistaflokksins.
og.forseti.Sovétríkjanna.á.9 ..áratug.síðustu.
aldar ..Meðal.þess.sem.þeir.tala.um.er.skoð-
anahroki. fáfræðinnar. „sem. stundum. fær.
stjórnmálamenn.til. að. framkvæma.hrylli-
lega.og.grimma.hluti .“10
Mér.sýnist.líka.kveða.við.svipaðan.tón.hjá.
norska. heimspekingnum. Arne. Næss. sem.
ritað. hefur. ágæta. bók. um. efahyggju .. Þar.
segir.hann:
„Það.má.færa.rök.að.því.að.yrði.efahyggja.
útbreidd,. jafnvel. þótt. aðeins. væri. um.
að. ræða. brotakennda. og. lítt. heimspeki-
lega. efahyggju,. þá. hefði. það. mikilvægar.
afleiðingar. fyrir. samfélagið .. Hún. mundi.
grafa. undan. lokuðum. samfélögum. sem.
gera.kröfu.um.fylgi.við.tilteknar.kenningar.
og. hafna. andmælum. gegn. þeim. með.
kerfisbundnum. hætti .. Í. samfélögum. sem.
eru.meira.eða.minna.opin.ætti.efahyggjan.
að. hjálpa. til. að. stokka. upp. pólitíska.
forgangsröð. og. eyða. rökum. sem. byggjast.
á.ósveigjanlegri.hugmyndafræði.og.eiga. sé.
enga.stoð.í.hugsunum.og.tilfinningum.sem.
kvikna.með.náttúrulegum.hætti .“11
Kokhraust. vissa. og. sjálfbirg. svör. dreifa.
stundum.hatri,.sprengjum.og.heimsku.eins.
og.Þorsteinn.frá.Hamri.segir ..Meðal.annars.
þess.vegna.er.þörf.fyrir.efasemdamenn ..En.
ég.væri.lítill.efahyggjumaður.ef.ég.léti.staðar.
numið.við.þessa.niðurstöðu ..Má.ekki. líka.
vefengja.kosti.efans?.Hefur.hann.ekki.sínar.
slæmu.hliðar,.rétt.eins.og.trúgirnin?
10.Gorbatsjov.og.Ikeda.2006,.bls ..15 .
11.Næss.1968,.bls ..74 .