Þjóðmál - 01.06.2007, Blaðsíða 63
Þjóðmál SUmAR 2007 6
347.f ..Kr .) ..Þessi.rit.platóninga.urðu.Ágúst-
ínusi. sem. opinberun .. Hann. áttaði. sig. nú.
á. því,. að. guð. gat. ekki. með. nokkru. móti.
verið.efnislegur,.heldur.var.hann.andlegur,.
upphaf.og.endir.alls.og.þó.sjálfur.án.upphafs.
og.endis ..Guð.var.ekki.aðeins.góður.heldur.
,,góðleikinn.sjálfur“.(s ..228) .
En.hvernig.getum.við.vitað,.að.þessi.guð.
sé. til. í. raun. og. veru?. Ágústínus. teflir. hér.
fram.tvenns.konar.rökum.fyrir.tilvist.guðs ..
Önnur.mætti.ef.til.vill.nefna.,,skynsamlegt.
innsæi“ ..Fræg.er.setning.Descartes.(1596–
1650):. ,,Ég. hugsa,. þess. vegna. er. ég. til“.
(Cogito,. ergo. sum) .. Af. þessari. setningu.
leiddi.Descartes.síðan.rök,.reyndar.umdeild,.
fyrir. tilvist.guðs .7. Í. inngangi. (s ..31).vekur.
Eyjólfur. Kjalar. Emilsson. athygli. á. því,.
að. Ágústínus. fari. býsna. nærri. setningu.
Descartes. í. síðari. ritum. sínum,. þar. sem.
hann. segir:. ,,Því. ef.mér. skjátlast,. þá. er. ég.
til .“. En. jafnvel. í. Játningum. má. rekast. á.
setningar,. sem. fela. í. sér. sömu.eða. svipaða.
hugsun:. ,,Þegar. ég. vildi. eitthvað. eða. vildi.
ekki,.var.mér.fullkomlega.ótvírætt,.að.það.
var.enginn.annar.en.ég,. sem.vildi.og.vildi.
ekki,. og. mér. varð. æ. ljósara,. að. hér. væri.
fólgin.orsök.syndar.minnar“.(s ..228) ..Með.
hliðsjón. af. setningu. Descartes. mætti. orða.
hugsunina. í.þessari.málsgrein. svo:. ,,Ég.vil.
(eða. vil. ekki),. þess. vegna. er. ég. til“. (Volo.
(nolo),.ergo.sum) ..Frá.þessari.frumforsendu.
er. stutt. yfir. í. ,,innsæisrökin“. fyrir. tilvist.
guðs:
Og. þegar. ég. gerði. eitthvað. gegn. vilja.
mínum,.virtist.mér.það.fremur.á.mig.lagt.
en.af.mér.gjört,.og.slíkt.fannst.mér.ekki.
sök,.heldur.refsing,.er.eigi.væri.ranglega.á.
lögð.—.það.viðurkenndi.ég.fljótt,.þegar.
ég. hugsaði. út. í,. að. þú. ert. réttlátur .. [S ..
228 .]
7.Sbr ..René.Descartes,.Hugleiðingar um frumspeki ..Íslensk.
þýðing.eftir.Þorstein.Gylfason.sem.einnig.ritar.inngang.og.
skýringar.(Reykjavík,.Hið.íslenzka.bókmenntafélag,.2001),.
s ..155–177 .
Hin.rökin.fyrir.tilvist.guðs.er.heimssmíðin.
sjálf,.sem.blasti.við.augum.sérhvers.manns ..
,,Hver.skapaði.mig?“.spyr.Ágústínus ..Ein-
hver.hlaut.smiðurinn.að.vera ..Öll.sköpunin.
bar. skapara. sínum. vitni. (s .. 246–247,.
254,. 316–317,. 508–509) .. Tilvistarrökum.
af. þessum. toga. var. síðar. andmælt. með.
eftirminnilegum. hætti. í. riti. skoska. heim-
spekingsins. Davids. Hume. (1711–1776),.
Samræðum um trúarbrögðin .8
Annað.erfitt.úrlausnarefni,.sem.Ágústínus.
glímdi. við,. var. þetta:. Hvaðan. er. hið. illa.
sprottið,.úr.því.að.góður.guð.hefur.skapað.
allt,.og.allt. er.gott,. sem.gjörði.hann?.Enn.
voru. það. rit. platóninga,. sem. komu. til.
hjálpar .9. Allir. hlutir. eru. góðir. frá. hendi.
guðs ..En.það.sem.er.gott,.er.þeim.eiginleika.
búið. að. geta. spillst. (nema. að. sjálfsögðu.
hið.æðsta.góða,.góðleikinn.sjálfur) ..Af.því.
leiðir,.að.hið. illa.er.ekki. raunvera,.eins.og.
maníkear. höfðu. sagt .. Ef. hið. illa. væri. til.
sem. sjálfstæður. veruleiki,. gæti. það. ekki.
spillst;. það. væri.þegar. spillt. í. sjálfu. sér.og.
þess. vegna. ekki. til .. Ágústínus. virðist. ekki.
hafa.gert.ráð.fyrir.því,.að.það,.sem.gott.er,.
geti.spillst.svo.mjög,.að.það.verði.að.lokum.
gjörspillt.og.haldið.samt.áfram.að.vera.til .10.
Sama.átti.einnig.við.um.hugarfarið:.,,Illvirki.
eru. framin,.þegar. athafnahvöt.hugarins. er.
spillt.og.æðir.án.aðhalds.og.hemla“.(s ..154) ..
Ágústínus.veltir.því.hins.vegar.ekki.fyrir.sér.
í. þessu. samhengi,. hvað.það. er,. sem. spillir.
hinu.góða,.og.hvers.vegna,.nema.hann.eigi.
við,. að. ,,frjáls. viljaákvörðun“. mannsins. sé.
ekki.aðeins.orsök.þess,.að.hann.fremur.illt,.
heldur.alls.þess,.sem.aflaga.fer.og.farið.hefur.
í. sköpunarverkinu .. Guð. ber. þannig. enga.
8.Samræður um trúarbrögðin..Íslensk.þýðing.eftir.Gunnar.
Ragnarsson.með.inngangi.eftir.Pál.S ..Árdal.(Reykjavík,.
Hið.íslenzka.bókmenntafélag,.1972) .
9.Sbr ..Anne-Marie.Bowery,.,,Plotinus,.The.Enneads“,.
Augustine through the Ages. An Encyclopedia..Ritstj ..Allan.
D ..Fitzgerald,.O .S .A ..(Grand.Rapids/Cambridge.1999),.
s ..656 .
10.Sbr ..athyglisverðar.hugleiðingar.Eyjólfs.Kjalars.
Emilssonar.um.þetta.efni.í.inngangi.(s ..34–36) ..