Skólavarðan - 01.04.2009, Blaðsíða 20

20
SKÓLAVARÐAN 3.TBL. 9. ÁRG. 2009
RITDóMUR
Þessi bók er samsett af fimmtán grein-
um eftir ýmsa höfunda sem eiga það flestir
sameiginlegt að vera háskólaprófessorar
í kennslu-, uppeldis-, menntunar- og tóm-
stundafræðum. Í upphafi tala ritstjórar
meðal annars um áhyggjur sínar af því að
börn í nútíma samfélagi hafi glatað tengsl-
um við náttúruna og kunni ekki lengur
að nota hana sem uppsprettu leiks. Þar
af leiðandi kunni þau ekki að meta gildi
hennar og bera virðingu fyrir henni. Bókinni
er ætlað að hjálpa kennurum og öðrum
sem vinna með börnum að skilja af hverju
leikur utandyra er þeim mikilvægur. Einnig
að benda á leiðir til að útfæra nám og leik
utandyra á árangursríkan hátt.
Bókin er í þremur hlutum og er hver
þeirra fimm kaflar. Fyrsti hlutinn fjallar
um leik og aðstæður til leiks frá sögulegu
sjónarhorni. Gerð er grein fyrir mismunandi
aðstæðum til leiks utandyra og hvernig þar
er hægt að taka tillit til einstaklinga með
sérþarfir. Þá er talað um gildi frjáls útileiks
fyrir víðtækan þroska barna, það er félags-,
vitsmuna-, tilfinninga- og líkamsþroska, og
komið með dæmi um hvernig hann eflir
hvern þroskaþátt fyrir sig. Í öðrum hluta
er fjallað um hvernig frjáls leikur og útivera
skapa tækifæri fyrir börn til að þjálfa nýja
þroskaþætti og prófa sig áfram í því sem
þau hafa þegar lært. Lögð er áhersla á
mikilvægi frímínútna í skóla í ljósi þess að
í Bandaríkjunum er algengt að sá tími hafi
verið styttur til muna eða alveg tekinn af.
Því er haldið fram að frjáls útileikur geti
jafnvel aukið námsárangur þar sem börn fá
þar útrás fyrir streitu auk þess sem hann
eflir hina ýmsu þroskaþætti þeirra. Í þriðja
hluta er fjallað um hvernig hægt er að nota
útiveru og náttúru til náms í frjálsum leik
og skipulögðu námi. Fjallað er sérstaklega
um vísindi, félagsfræði, listir og landafræði
og komið inn á ýmsa möguleika til að nota
náttúru og útiveru sem efnivið í þessum
námsgreinum.
Umfjöllunarefni bókarinnar er ekki nýtt
af nálinni. Hins vegar koma höfundar með
áhugaverð sjónarhorn á mikilvægi leiks
í ljósi breyttra tíma í leik barna. Þeir tala
um að aðstæður barna til leiks séu að
breytast meðal annars vegna aukinnar
inniveru, tölvuleikjanotkunar og meiri
hræðslu foreldra við umhverfið. Einnig að
þátttaka barna í skipulögðu íþrótta- og tóm-
stundastarfi hafi aukist mikið á kostnað
frjálsa leiksins. Þetta geri að verkum að
börn séu minna úti en áður tíðkaðist og
fái færri tækifæri til frjáls leiks. Þannig
rökstyðja höfundar mikilvægi útiveru sem
hluta af skóladagskrá þar sem ekki sé hægt
að ganga að því vísu að börn njóti útivistar
heima fyrir. Þrátt fyrir að umhverfið á
Íslandi sé vissulega öruggara til útileiks en í
Bandaríkjunum teljum við að þessi umræða
eigi engu að síður vel við hérlendis þar sem
þróunin hefur verið með svipuðu móti og
þar. Útinám hefur einnig verið að ryðja sér
til rúms í íslensku skólakerfi þar sem sífellt
fleiri skólar og leikskólar eru að innleiða það
sem hluta af námsskrá. Málefni bókarinnar
gæti því átt upp á pallborðið hjá þeim
aðilum sem vinna að útikennslu á Íslandi.
Þrátt fyrir að bókin sé skrifuð af nokkrum
höfundum tekst að mynda eina heild með
góðu flæði. Kaflarnir koma í eðlilegri röð
og mynda þannig söguþráð í gegnum alla
bókina. Að okkar mati kemst mikilvægi
leiks utandyra vel skila. Í því samhengi
er vitnað í þekkta kennismiði á borð við
Piaget, Vygotsky og Rousseau sem allir tala
um mikilvægi leiks fyrir þroska barnsins.
Auk þess er komið með góð rök fyrir því að
náttúran sé ákjósanlegri staður til leiks en
aðstæður innanhúss þar sem hún bjóði upp
á meira rými og ótakmarkaðan efnivið sem
hægt er að nýta til leiks og náms. Þannig
sé náttúran góð viðbót við hina hefðbundnu
kennslustofu. Einnig teljum við að margar
þær hugmyndir sem höfundar nefna til að
innleiða frjálsan leik og skipulögð verkefni
utandyra í hefðbundnar námsgreinar séu
áhugaverðar. Að okkar mati eru sumar
þeirra þó ekki nægilega hagnýtar til að
auðvelt sé að útfæra þær. Auk þess mætti
gera betri greinarmun á hvenær rætt er
um frjálsan leik eða skipulagða kennslu.
Heimildanotkun er mismunandi eftir höf-
undum og köflum. Enginn kafli byggist
á frumrannsóknum en þó vitna margir
höfunda í rannsóknir annarra máli sínu
til stuðnings. Að okkar mati mætti vitna
meira í rannsóknir á sviðinu til að auka
trúverðugleika umræðunnar en ef til vill
skortir slíkar rannsóknir.
Á heildina litið teljum við bókina góða og
að efninu sé komið vel til skila. Eftir lestur
bókarinnar sannfærðumst við um að leikur
er grundvallarmannréttindi barna og verður
að varðveita þann rétt. Náttúran býður upp
á ótakmarkaða möguleika til leiks þar sem
börn fá að njóta þessara mannréttinda
og því kjörið að nota leik og útiveru til
kennslu.
Ingunn Heiða Kjartansdóttir og
Ína Björg Árnadóttir.
Höfundar eru nemendur í uppeldis- og
menntunarfræði við HÍ
������������������������������������������������������������
�������������������������������� ����������
����������������������
Leikur er grundvallar-
mannréttindi barna og
verður að varðveita þann rétt.
Outdoor Education, Learning
and Play: Ages 8 - 12
Burriss, K. G. og Boyd, B. F. (Ritstj.) (2005). Outdoor education learning and play:
Ages 8-12. Olney MD: Association for Childhood Education International.
Ína Björg Árnadóttir og Ingunn Heiða
Kjartansdóttir