Skólavarðan - 01.04.2009, Blaðsíða 6

6
SKÓLAVARÐAN 3.TBL. 9. ÁRG. 2009
GESTASKRIF: DAvíÐ A. STEFÁNSSON
við það sama í grunnskólakerfinu og
þegar ég stundaði þar nám. Þar tíðkaðist
páfagaukalærdómur af gamla skólanum
sem fólst aðallega í því að læra utanbókar
mjög mörg og óspennandi ljóð eftir gamla
kalla með barta, engin tilraun var gerð
til að vekja áhuga okkar á ljóðum, okkur
voru ekki færð nein tól til að grafa inn í
merkingarheim ljóðanna til að skilja þau
betur. Námið snerist að öllu leyti um ytra
byrði ljóðanna en að engu leyti um innihald
þeirra eða tungumálið sjálft. Útkoman er
sú að ég kann enn utanbókar Fyrr var oft
í koti kátt og Hafið bláa hafið, sem er gott
og blessað en ekki sérlega fullnægjandi,
svona á venjulegum degi. Allt sem ég lærði
um áhrifamátt tungumálsins, undirtexta,
ljóðrænar víddir, hugrenningatengsl – allt
þetta lærði ég ekki fyrr en í háskólanáminu,
farinn að nálgast þrítugsaldurinn.
Ég trúi á hugvekjur, kveikta forvitni,
innleiðingu, vakningu. Ég trúi því að allar
manneskjur geti bæði skapað, skilið og
skynjað listir og bókmenntir. Allar mann-
eskjur, engar undantekningar. Við fæðumst
öll með frumþörfina – ALLIR fara í gegnum
einhvers konar skapandi tímabil á lífsleiðinni
þar sem þörfin til að raða saman orðum á
blað eða strjúka pensli á striga er svo sterk
að þeirri köllun verður að fylgja. Oftast nær
gerist þetta á unglingsárunum, enda er
einstaklingurinn á því tímabili eins og jörð
sem opnast undan þrýstingi úr iðrum sínum,
þá er allt opið, allt vellandi og kvikt, ýkt og
óendanlegt. Þannig eru unglingsárin. Og
að þeim yfirstöðnum stendur eftir einhvers
konar landslag, lítill hraunbreiða, hóll, fjall.
Stundum gígur. Á þessum árum mótast
nánast allt, en mótunin er óútreiknanleg,
ófyrirsjáanleg.
Og kannski af þessum sökum reynir
skólakerfið að hafa hemil á náttúruhamförum
unglingsáranna. Í stað þess að virkja kraftinn
og fagna fæðingu hins nýja landslags bregst
skólakerfið við með páfagaukalærdómi og
mötun. Stífum ramma. Prófum þar sem
„rétt“ túlkun á ljóði gefur háa einkunn, rétt
eins og til sé rétt túlkun á ljóði, eins og ekkert
sé sjálfsagðara. Er til rétt túlkun á hafi? Rétt
túlkun á mosa? Kennum við börnunum okkar
að meta náttúruna í gegnum náttúrufræði?
Hvað hefur skapandi unglingur að gera með
að læra ljóð utanbókar? Hvaða skilaboð
senda svona viðhorf honum um ljóð? Eru
þau hvetjandi?
Það vill þannig til að í kvöld er ég að
fara í tuttugu ára útskriftarafmæli með
skólafélögum úr Hólabrekkuskóla. Það vill
bara þannig til. Við ætlum að hittast í gamla
skólanum, rölta um stofurnar, hitta nokkra
kennara, rifja upp gamlar og góðar (og
óþægilegar og hallærislegar) minningar og
fara svo og skemmta okkur saman. Það eru
sem sagt tuttugu ár síðan ég stundaði nám í
grunnskóla og hér er ágætt að taka fram að
ofangreind lýsing er auðvitað byggð á minni
eigin reynslu og sennilega hefur skólakerfið
tekið jákvæðum breytingum síðan þá.
Þó er ég viss um að betur má ef duga
skal. Þeir kennarar sem ég hef rætt við
staðfesta að lítið sé um mjög safaríkt efni
þegar kemur að ljóðum, bókmenntum,
tungumáli og allra síst þegar kemur að
neyslulæsi eða menningarlæsi. Þegar efna-
hagstískan reið sem harðast yfir þjóðina
var mikið rætt um átak í kennslu á fjár-
málalæsi og rökin voru þau að fjármál og
fjármálaumræða væri svo fyrirferðarmikil og
ríkjandi í nútíma samfélagi. Það er gott og
blessað. Á sama hátt langar mig óskaplega
mikið til að koma þeirri hugmynd inn í
skólakerfið að við þurfum að brynja okkur
fyrir neysluskilaboðum. Þetta byggist á
sömu lögmálum – unglingur þarf að þekkja
muninn á vaxtakjörum til að láta ekki plata
sig í viðskiptum, hann þarf að kunna skil á
vissum hugtökum og með því verður hann
að betri borgara. Líkurnar á persónulegum
peningavandræðum minnka.
Að nákvæmlega sama skapi þarf unglingur
að þekkja muninn á góðum skilaboðum og
slæmum, hann þarf að brýna augun, skerpa
hugsunina og þora að standa með sjálfum
sér en ekki tískustraumum í neyslu. Þetta
snýst um þjónkun við ríkjandi viðhorf og
tísku – við, bæði sem einstaklingar, þjóð
og heimur, þurfum meira á því að halda en
nokkru sinni fyrr að samfélagið sé uppfullt
af skapandi og vel dugandi einstaklingum.
Til að það gerist þarf íkveikja að verða
grunnurinn í menntakerfinu – sú hugsun að
börn og unglingar séu eldiviður, að í þeim búi
allur heimurinn og meira til, og að okkur beri
skylda til að kveikja í þeim áhuga, metnað
og skapandi hugsun. Hugmyndafræðileg
íkveikja, ekki óþreyjufull mótun eða mötun.
Núna, á þrítugasta og sjötta aldursári, er
ég að uppgötva að líklega ætlaði ég alltaf
að verða kennari. Hugsunin um kennaranám
er því farin að láta á sér kræla og kannski
maður skelli sér með haustinu. Þetta kemur
víst allt með kalda vatninu, sagði maðurinn
og sótti sér vatn í lækinn – kannski rætist
loksins þessi leyndi kennaradraumur. Ég
hef að minnsta kosti fengið forsmekkinn af
því að kenna upp úr bókinni minni, að nota
bókina mína til íkveikju. Og það eru alvöru
forréttindi að fá að beita eigin hugsunum á
raunverulegar manneskjur, forréttindi sem
mig langar til að upplifa fyrir alvöru.
Davíð A. Stefánsson
Höfundur er bókmenntafræðingur.
Er til rétt túlkun á hafi?
Rétt túlkun á mosa?
Þannig eru unglingsárin. Og að þeim yfirstöðnum
stendur eftir einhvers konar landslag, lítill hraunbreiða,
hóll, fjall. Stundum gígur.
Lj
ós
m
yn
d
:
V
il
hj
ál
m
ur
I
ng
i
V
il
hj
ál
m
ss
on