Fréttablaðið - 20.10.2016, Side 17

Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Ekki alls fyrir löngu rúmuðu báðir flokkarnir á Banda-ríkjaþingi margar vistarverur.
Frjálslyndir menn áttu samherja í
báðum flokkum og það áttu einnig
íhaldsmenn. Sumir sögðu flokkana
tvo vera alveg eins.
Flokkakerfið vestra spratt
upp úr jarðvegi sjálfstæðisyfir-
lýsingar Bandaríkjamanna 1776 og
stjórnarskrárinnar 1787 sem var
ætlað að sætta tvö höfuðsjónarmið.
Annað sjónarmiðið var sú skoðun
sambandssinna að landinu yrði því
aðeins haldið saman til langframa
að fyrir því færi sterk alríkisstjórn.
Þetta var skoðun Alexanders
Hamilton, fyrsta fjármálaráðherra
landsins, sem hélt einnig fram
kostum framþróunar og iðn-
væðingar. Hitt sjónarmiðið var sú
skoðun fylkissinna að friður myndi
því aðeins haldast til lengdar að
fylkin fengju hvert fyrir sig að hafa
umtalsverða sjálfsstjórn. Þetta var
skoðun Tómasar Jefferson, fyrsta
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
sem hélt einnig fram kostum
landsins og landbúnaðar. Hamil-
ton og sambandssinnar höfðu sigur
á stjórnlagaþinginu í Fíladelfíu
1787 þótt ríkt tillit væri tekið til
skoðunar Jeffersons og fylkissinna.
Jefferson sat ekki stjórnlagaþingið
þar eð hann var þá sendiherra í
París. Flokkur sambandssinna varð
með tímanum að flokki demó-
krata og flokkur fylkissinna varð að
flokki repúblikana.
Boðið upp í dans
Flokkarnir breyttust með tím-
anum. Þrælahald í suðurríkjunum
var undir verndarvæng demókrata.
Repúblikanar í norðurríkjunum
undir forustu Abrahams Lincoln
forseta börðu þrælahaldið niður
að loknu borgarastríði 1861-
1865. Það tók önnur hundrað ár
að veita afkomendum þræla full
mannréttindi eða þar um bil að
lögum. Mannréttindalöggjöfin
sem demókratar undir forustu
Lyndons Johnson forseta settu
1964-1965 varð ásamt öðru til þess
að afkomendur þrælahaldara í
suðurríkjunum fluttu sig úr röðum
demókrata yfir til repúblikana sem
hafa jafnan síðan ráðið lögum og
lofum í suðuríkjunum. Flokkur
Lincolns var orðinn að flokki
þeirra sem streittust helzt gegn
réttindabaráttu blökkumanna. Og
þá gat þess ekki orðið langt að bíða
að repúblikanar byðu öðru rang-
læti einnig upp í dans.
Þetta gerðist smám saman. Sumir
rekja upphaf vandans til lögbrota
Nixons forseta og auðmýkjandi
afsagnar hans 1974. Aðrir rekja
vandann til Reagans forseta 1980-
1988 sem margir demókratar töldu
öfgamann þrátt fyrir prútt og frjáls-
legt fas. Enn aðrir rekja vandann
til ársins 2000 þegar Hæstiréttur
Þing gegn þjóð: Taka tvö
Bandaríkjanna stöðvaði atkvæða-
talningu í Flórída og afhenti George
W. Bush forsetaembættið með
fimm atkvæðum gegn fjórum eftir
flokkslínum. Úlfúðin milli repúbl-
ikana og demókrata magnaðist stig
af stigi og er nú orðin slík að for-
ustumenn flokkanna og óbreyttir
flokksmenn skiptast helzt ekki
á öðru en ókvæðisorðum. Sumir
demókratar draga repúblikana
sundur og saman í hárbeittu háði.
Andrúm þingsins berst út í þjóð-
lífið. „Lokum hana inni!“ hrópa
stuðningsmenn Donalds Trump á
fundum.
Þegar Hæstiréttur bregst
Í þessu ljósi sögunnar þarf að
skoða framgöngu Trumps í kosn-
ingabaráttunni nú. Höfuðröksemd
repúblikana fyrir kjöri Trumps er
að þeir verði að ná að skipa odda-
manninn í Hæstarétt, en þar er
staðan nú jöfn, fjórir gegn fjórum.
Trump sér fram á ósigur og stað-
hæfir að kosningunum verði stolið
og reynir þannig að sá tortryggni
í garð lýðræðis meðal stuðnings-
manna sinna. Þessi boðskapur
Trumps á greiða leið að mörgum
kjósendum m.a. vegna þess að
Hæstiréttur Bandaríkjanna lét sig
hafa það að stela forsetakosning-
unum 2000 eins og lýst hefur verið
í lærðum bókum og einn hæsta-
réttardómarinn, John Paul Stevens,
hefur staðfest. Freedom House,
sem fylgist með þróun lýðræðis um
allan heim, gefur Bandaríkjunum
ekki lengur fullt hús stiga fyrir
frelsi og lýðræði. Því veldur m.a.
nýleg ákvörðun Hæstaréttar um
að það sé hluti af mannréttindum
auðmanna að mega dæla ómældu
fé í stjórnmálamenn og flokka.
Aðeins þriðji hver Bandaríkja-
maður treystir Hæstarétti og tíundi
hver kjósandi treystir þinginu í
Washington skv. nýlegri skýrslu
Gallups.
Brestirnir í bandarísku lýðræði
berast út. Ætli sumum dómurum
í Hæstarétti Íslands þyki það þá
e.t.v. léttbærara en ella væri að hafa
stolið kvótanum handa Panama-
flokkunum með Vatneyrardómi
sínum árið 2000 og hafa síðan
stolið stjórnlagaþingskosningunni
handa sömu flokkum 2011? Þið
munið hann Jörund. Hæstiréttur
dæmdi fiskveiðistjórnarkerfið
ólöglegt 1998 þar eð mismununin
sem í því felst bryti gegn stjórnar-
skránni. Ráðherrar brugðust
ókvæða við. Hæstiréttur lagði þá
niður skottið og felldi þveröfugan
dóm í hliðstæðu máli 2000 og sá þá
ekkert athugavert við mismunun
í úthlutun veiðiréttinda. Sjö af
hverjum tíu prófessorum í Háskóla
Íslands birtu sameiginlega yfir-
lýsingu til varnar sjálfstæði Hæsta-
réttar. Enginn lagaprófessor – ekki
einn! – treysti sér til að undirrita
yfirlýsinguna. Mannréttinda-
nefnd Sameinuðu þjóðanna birti
álit 2007 efnislega samhljóða
dómi Hæstaréttar frá 1998 og gaf
Alþingi bindandi fyrirmæli um
að nema mismununina burt úr
fiskveiðistjórninni. Ríkisstjórnin
sagðist þá mundu gera það með
nýrri stjórnarskrá með ákvæði um
auðlindir í þjóðareigu. Alþingi er
enn að reyna að koma sér undan
að staðfesta nýju stjórnarskrána.
Ógilding Hæstaréttar á stjórn-
lagaþingskosningunni 2011 var
sama marki brennd. Þrír sjálf-
stæðismenn lögðu fram kærur
vegna meintra galla á framkvæmd
kosningarinnar. Sex hæstaréttar-
dómarar, þar af fimm skipaðir af
dómsmálaráðherra Sjálfstæðis-
flokksins, ógiltu kosninguna
einum rómi. Ákvörðunin var
ekki bara illa grunduð í skilningi
laganna, þ.e. röng, eins og Reynir
Axelsson dósent í stærðfræði
færði gild rök að, heldur bein-
línis ólögleg þar eð lög heimila
ekki ógildingu kosningar í heilu
lagi nema sýnt þyki að brögð hafi
verið í tafli. Hæstiréttur viður-
kenndi villu sína í reynd ári síðar
þegar hann vísaði frá hliðstæðri
kæru vegna forsetakjörs 2012 á
þeim grunni að meintir gallar á
framkvæmdinni hefðu ekki getað
haft áhrif á úrslitin. Kæran var
lögð fram til að afhjúpa Hæstarétt.
Það tókst.
Sjö af hverjum tíu prófess-
orum í Háskóla Íslands birtu
sameiginlega yfirlýsingu til
varnar sjálfstæði Hæstaréttar.
Enginn lagaprófessor – ekki
einn! – treysti sér til að undir-
rita yfirlýsinguna.

Volkswagen Cross Polo er með meiri veghæð, stærri felgur og íslenskt leiðsögukerfi sem staðalbúnað.
Þegar þú vilt fara aðeins lengra og sækja í ævintýrin er Volkswagen Cross Polo bíllinn fyrir þig.
www.volkswagen.is
HEKLA · Laugavegi 170-174 · Reykjavík · Sími 590 5000 · hekla.is
Höldur Akureyri · Bílasala Selfoss · Bílás Akranesi · HEKLA Reykjanesbæ
Cross Polo frá:
3.480.000 kr.
Cross Polo fyrir lengra komna. Og ævintýraþyrsta.
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 17F i M M T u d a g u R 2 0 . o k T ó B e R 2 0 1 6
2
0
-1
0
-2
0
1
6
0
4
:2
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
0
0
-6
2
6
0
1
B
0
0
-6
1
2
4
1
B
0
0
-5
F
E
8
1
B
0
0
-5
E
A
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
6
4
s
_
1
9
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K