Morgunblaðið - 07.09.2016, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 2016
Hafið heillar Fólk sem heimsækir Reynisfjöru heillast af náttúrufegurðinni þar og kraftmiklu hafinu, hvernig það ólmast og lætur í sér heyra. Þetta fólk kippti sér ekki upp við brimið.
Ómar
Enginn þingmaður
getur vikið sér undan
því að ganga hreint til
verks og afgreiða
breytingar á lögum
um almannatrygg-
ingar áður en efnt er
til kosninga. Stjórn-
arandstæðingar sem
áður studdu ríkis-
stjórn „norrænnar vel-
ferðar“ sem skerti
kjör eldri borgara og
öryrkja verulega, hljóta að grípa
tækifærið fegins hendi. Þingmenn
ríkisstjórnarinnar hafa undirgeng-
ist þá skyldu að láta eldri borgara
og öryrkja njóta þess uppgangs
sem er í efnahagslífinu. Þrátt fyrir
að útgjöld ríkissjóðs vegna al-
mannatrygginga hafi hækkað um-
talsvert og kaupmáttur elli- og ör-
orkulífeyris aukist mjög á kjör-
tímabilinu eru enn margir eldri
borgarar og öryrkjar sem búa við
þröng kjör.
Félagsmálaráðherra lagði fram
frumvarp til breytinga á lögum um
almannatryggingar síðastliðinn
föstudag. Þegar þetta er skrifað
hefur ekki verið mælt fyrir frum-
varpinu sem byggist að mestu á til-
lögum nefndar, sem lengi var undir
forystu Péturs heitins Blöndal.
Nefndin – oft kölluð Péturs-nefndin
– var skipuð fulltrúum helstu hags-
munasamtaka eldri borgara og ör-
yrkja, aðila vinnumarkaðarins,
sveitarfélaga og allra þingflokka.
Ég tók þátt í starfi nefndarinnar
sem fulltrúi fjármálaráðuneytisins.
Einfaldleiki vs. markmið
almannatrygginga
Það eru mikil vonbrigði að frum-
varpið virðist hafa verið eins konar
afgangsstærð hjá ráðherranum,
sem hefur haft tillögur nefndar-
innar undir höndum í hálft ár og
gott betur. Frumvarpið snýr aðeins
að eldri borgurum en ráðherra boð-
ar í greinargerð að „sérstakt frum-
varp sem lýtur að breytingum á ör-
orkulífeyri, starfs-
getumati og starfs-
endurhæfingu,“ verði
lagt fram. Í samtali við
Ríkisútvarpið síðast-
liðinn mánudag sagð-
ist ráðherra vonast til
að breytingarnar
næðu fram fyrir kosn-
ingar. Raunhæft eru
hins vegar litlar líkur
á því sem er miður.
Starfsgetumat er mik-
ið hagsmunamál fyrir
öryrkja og atvinnulífið
allt.
Reglur almannatryggingakerfis-
ins eru flóknar, ruglingslegar og
með ósanngjörnum tekjuteng-
ingum. Fáir skilja núverandi kerfi
að fullu. Frumvarp ráðherra mun
leiða til einföldunar, gera kerfið
gagnsærra og bæta hag þúsunda
eldri borgara. Í bókun sem ég lagði
fram og fylgdi tillögum Péturs-
nefndarinnar bendi ég hins vegar á
að „allar breytingar, hvort heldur
þær sem nefndin leggur til eða aðr-
ar á síðari stigum, verða að taka
mið af því að almannatrygginga-
kerfinu er fyrst og síðast ætlað að
styðja við þá sem mest þurfa á að-
stoð að halda, til lengri eða
skemmri tíma“:
„Það er rétt og skynsamlegt að
einfalda kerfið og gera það gagn-
særra, en einfaldleikinn má ekki
ganga gegn meginmarkmiði al-
mannatrygginga og verða á kostn-
að þeirra sem verst standa.“
Frítekjumark
Frumvarp félagsmálaráðherra
gerir ráð fyrir að grunnlífeyrir,
tekjutrygging og sérstök uppbót til
framfærslu, verði sameinuð í einn
bótaflokk, ellilífeyri. Fjárhæð sam-
einaðs bótaflokks verður 212.776
krónur á mánuði. Heimilisuppbót
til þeirra sem búa einir helst
óbreytt. Tekjur eldri borgara verða
meðhöndlaðar með sama hætti
óháð uppruna (atvinnutekjur, fjár-
magnstekjur og lífeyrissjóðs-
tekjur). Frítekjumörk verða afnum-
in en fjárhæð ellilífeyris skerðist
um 45% vegna tekna frá öðrum en
almannatryggingum en þó ekki
greiðslur úr séreignarlífeyrissparn-
aði.
Flestar breytingarnar eru stórt
skref í rétta átt fyrir eldri borgara.
Eftir því sem ég hef kynnst al-
mannatryggingum betur hef ég
hins vegar sannfærst um að það sé
ekki aðeins réttlætismál heldur
einnig skynsamlegt að innleiða eitt
frítekjumark ellilífeyris. Þannig er
innbyggður hvati fyrir fólk til að
bæta sinn hag án þess að vera refs-
að fyrir það. Slíkt kerfi er í anda
stefnu Sjálfstæðisflokksins og því
er nauðsynlegt að þingmenn flokks-
ins leggi fram breytingatillögu þar
sem frítekjumark er lögfest sam-
hliða öðrum breytingum. Um leið
er sleginn tónn – gefið ófrávíkjandi
fordæmi við endurskoðun laga al-
mannatrygginga er varðar öryrkja
og upptöku starfsgetumats.
Eins og sést á meðfylgjandi töflu
mun frítekjumarkið hafa veruleg
áhrif á heildartekjur eldri borgara
og, þegar þar að kemur, einnig er
varðar öryrkja. Dæmin sem tekin
eru miðast við 50 þúsund króna frí-
tekjumark á mánuði og að viðkom-
andi hafi lífeyris- eða fjármagns-
tekjur. Heildartekjur þess sem
hefur 50 þúsund á mánuði hækka
um 23,5% frá því sem nú er. Ef við-
komandi er með atvinnutekjur
nemur hækkunin tæpum 22% en
mismunurinn skýrist af því að í
gildandi reglum er gerður grein-
armunur að eðli annarra tekna en
þeirra sem koma frá almannatrygg-
ingum. Eftir því sem aðrar tekjur
eru hærri því lægri verður hlut-
fallsleg hækkun heildartekna.
Með innleiðingu frítekjumarks
verður eldri borgurum gert kleift
að bæta sinn hag verulega. Þetta
ættu þingmenn að hafa í huga þeg-
ar þeir ganga til þess verks að af-
greiða frumvarp félagsmálaráð-
herra.
Kostnaðurinn er verulegur
Kostnaður við frítekjumarkið er
verulegur en á móti er hægt að
ganga rösklegar til verka við hækk-
un eftirlaunaaldurs. Frumvarp fé-
lagsmálaráðherra gerir ráð fyrir að
eftirlaunaaldurinn hækki í áföngum
í 70 ár á næstu 24 árum og er það í
samræmi við tillögur Péturs-
nefndarinnar. Í bókun með tillög-
unum undirstrikaði ég að gengið
væri of skammt og að miklu skipti
að hækkun lífeyrisaldurs kæmi til
framkvæmda á ekki lengri tíma en
næstu 15 árum. Um leið var bent á
að stjórnvöld yrðu að meta kosti og
galla þess að setja inn í lög ákvæði
um reglubundna endurskoðun líf-
eyrisaldurs út frá lífaldri sem stöð-
ugt verður hærri. Þannig ætti eft-
irlaunaaldur að hækka um ákveðið
hlutfall af hækkun lífaldurs á 5-10
ára tímabili. Regla af þessu tagi
tryggir ekki síst fyrirsjáanleika
fyrir yngri kynslóðir.
Fyrir eldri borgara skiptir miklu
að í frumvarpinu er gert ráð fyrir
að einstaklingum sé heimilt að
fresta lífeyristöku til allt að 80 ára
aldurs en um leið sé hægt að hefja
lífeyristöku frá 65 ára aldri. Þá er
opnað á þann möguleika að taka
hálfan ellilífeyri frá lífeyrissjóði og
fresta töku hins helmingsins sem
hækki í samræmi við reglur við-
komandi lífeyrissjóðs og samhliða
verði heimilt að fá hálfan ellilífeyri
frá almannatryggingum.
Þessar breytingar gefa eldri
borgurum aukinn sveigjanleika og
eru til mikilla bóta. Verði frí-
tekjumarkið innleitt með þeim
hætti sem hér er lagt til, má full-
yrða að um sé að ræða mestu kjara-
bót eldri borgara í áratugi. Þeir
sem lokið hafa góðu dagsverki eiga
það inni hjá okkur sem erum yngri
að tryggja að breytingarnar nái
fram að ganga og að lögin taki gildi
1. janúar næstkomandi. Og því
verður ekki trúað að mikil andstaða
verði á þingi við að bæta hag þús-
unda eldri borgara og marka um
leið stefnuna við innleiðingu starfs-
getumats.
Eftir Óla Björn
Kárason
» Verði frítekjumarkið
innleitt með þeim
hætti sem hér er lagt til,
má fullyrða um sé að
ræða mestu kjarabót
eldri borgara í áratugi.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Frítekjumark er réttlætismál
Frítekjumark er raunveruleg kjarabót
Lífeyris- Greiðslur Heildar Greiðslur Heildar Greiðslur Heildar Breyting frá
greiðslur frá TR tekjur frá TR tekjur frá TR tekjur núverandi kerfi
50.000 162.776 212.776 190.276 240.276 212.776 262.776 23,5%
100.000 137.813 237.813 167.776 267.776 190.276 290.276 22,1%
150.000 118.638 268.638 145.276 295.276 167.776 317.776 18,3%
Núverandi kerfi Samkvæmt frumvarpi Með 50 þúsund kr. frítekjumarki