Morgunblaðið - 19.09.2016, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hvað er sagtum versl-unarmenn-
ina sem hækka
vöruverð rétt fyrir
útsölu til að telja
viðskiptavinum trú
um að þeir séu að
gera kostakaup? En hvað með
stjórnmálamennina sem fjár-
svelta mikilvægan málaflokk
árum saman, en boða svo stór-
sókn og aukafjárveitingar
löngu eftir að allt er komið í
óefni og uppnám?
Borgarstjórn Reykjavíkur
hefur undanfarin ár þjarmað
svo að rekstri grunn- og leik-
skóla í borginni að skólastjórn-
endur telja sig ekki lengur
geta sinnt lögbundinni þjón-
ustu. Viðhaldi húsnæðis og
endurnýjun búnaðar er veru-
lega ábótavant. Sérkennsla og
þjónusta við nemendur hefur
verið skorin niður með ófyr-
irséðum afleiðingum fyrir
fjölda einstaklinga. Jafnvel
matur leikskólabarna stenst
ekki lengur opinber manneld-
ismarkmið.
Borgarstjórn hafði fulla
ástæðu til að setja skólamál í
algjöran forgang strax árið
2013 þegar niðurstöður PISA-
rannsóknar OECD fyrir árið
2012 lágu fyrir. PISA er al-
þjóðleg rannsókn sem metur
hæfni og getu 15 ára nemenda
um víða veröld, meðal annars í
stærðfræði og lesskilningi.
Niðurstöðurnar voru afleitar
fyrir landið í heild og var
Reykjavík þar ekki undan-
skilin. Íslenskir nemendur voru
komnir undir OECD-meðaltal í
læsi, stærðfræði og náttúruvís-
indum. Þá sýndi könnunin að
um 30% drengja gætu ekki les-
ið sér til gagns.
Um stærðfræði sagði m.a. í
skýrslunni:
,,Segja má að árið 2012 sé
stærðfræðilæsi 15 ára nemenda
á Vesturlandi og Suðurlandi
álíka því sem það var hjá jafn-
öldrum þeirra áratug áður, árið
2003. Breytingin er neikvæðari
í Reykjavík og í nágrenni
Reykjavíkur, 18 og 16 stiga
munur á meðaltölunum 2012 og
2003. Á þessum svæðum eru
2/3 allra nemenda í landinu og
því er neikvæð þróun þar mun
alvarlegri en á fámennari
svæðum fyrir landið í heild.“
Um lesskilning sagði m.a.:
,,Þróunin í lesskilningi er um
margt svipuð stærðfræðilæs-
inu. Hér dregur þó heldur á
milli Reykjavíkur og sveitarfé-
laga í nágrenni Reykjavíkur,
enda tvöfalt meira fall í með-
altölum Reykjavíkur, eða 28
stig á móti 12 stigum í ná-
grenni Reykjavíkur. Þróunin í
Reykjavík nemur hálfu skóla-
ári, við útskrift úr 10. bekk
2012 er lesskilningur grunn-
skólanemenda þar
á við það sem hann
var um miðbik 10.
bekkjar hjá nem-
endum sem út-
skrifuðust árið
2000. Á rúmum
áratug hafa grunn-
skólanemendur í Reykjavík
tapað lesskilningsfærni sem
nemur hálfu skólaári.“
Kennarasamband Íslands
sagði skýrsluna mikið áhyggju-
efni og varaði við því að ekki
væri hægt að krefjast meiri
sparnaðar og aðhalds án þess
að það kæmi niður á skólakerf-
inu.
En hver voru viðbrögð borg-
arstjórnar?
Ekki voru allir eins áhyggju-
fullir af stöðu mála og kenn-
arar. Í umræðum um PISA-
niðurstöðurnar í borgarstjórn
sló þáverandi borgarstjóri á
létta strengi og fór með gam-
anmál.
Meirihlutinn í borgarstjórn
reyndi að halda niðurstöðum
PISA-könnunarinnar fyrir
grunnskóla í Reykjavík leynd-
um fyrir almenningi. Jafnvel
foreldrafélög og fulltrúar for-
eldra í skólaráðum grunnskóla
áttu ekki að fá að sjá þær. Það
var ekki fyrr en fjórum vikum
eftir borgarstjórnarkosning-
arnar 2014 að niðurstöðurnar
fengust birtar, og það eftir að
úrskurðarnefnd um upplýs-
ingamál úrskurðaði að borginni
væri skylt að birta þær.
Samstarfshópi var falið að
leggja grunn að umbótaáætlun
í grunnskólum Reykjavíkur-
borgar. Ekki er ljóst hverju sú
vinna skilaði, en hún skilaði að
minnsta kosti ekki því að setja
skólamál í borginni í forgang.
Þrátt fyrir þá vitneskju um
stöðu skólamála í Reykjavík,
sem lá fyrir árið 2013, ákvað
meirihluti borgarstjórnar að
draga úr þjónustu og grafa enn
frekar undan rekstrargrund-
velli grunn- og leikskóla, en
beina fjármunum þess í stað í
gæluverkefni.
Sóknin mikla í skólamálum,
sem borgarstjóri kynnti í vik-
unni, er blekkingarleikur.
Langstærsti hluti þeirra 920
milljóna sem nú eru lagðar til
skólamála er til kominn vegna
óraunhæfra krafna um aðhald
og sparnað í fjárhagsáætlun.
Upphæðin sýnir ekki sókn-
arhug heldur þvert á móti hve
meirihlutinn hefur seilst langt í
niðurskurði í skólum borgar-
innar til að geta sinnt sér-
viskulegri forgangsröðun sinni.
Engar vísbendingar eru um að
þeirri forgangsröðun hafi verið
snúið við. Borgarbúar hafa því
eftir sem áður ríka ástæðu til
að óttast um viðhorf borgaryf-
irvalda til starfsins í skólum
borgarinnar.
Borgaryfirvöld hafa
forgangsraðað með
gæluverkefni í huga,
en skólarnir hafa
setið á hakanum.}
Borgarstjóri
í blekkingarleik
Í
myndum okkur að flokkur haldi prófkjör
og þar bjóða sig fram einstaklingar sem
búa yfir mismunandi reynslu, hug-
myndafræði ásamt ótal fleiri kostum
eða göllum.
Flokksmenn velja þann sem þeim þykir best-
ur í fyrsta sætið og svo koll af kolli. Valið ræðst
af því sem þeir telja mikilvægast að þingmaður
hafi til að bera þegar á hólminn er komið — það
getur verið allt frá sterkri afstöðu í mikilvægum
málum, árangur af fyrra kjörtímabili eða einfald-
lega að viðkomandi sé líklegur til stórræðanna
með bros á vör.
Niðurstöður prófkjörsins eru svo kynntar í
beinni útsendingu á sjónvarpsstöð og hljóðnem-
inn færist að formanni flokksins. Hann fagnar
niðurstöðunni, fagnar því að flokksmenn hafi lát-
ið sig varða bæði framtíð flokksins og samfélags-
ins. Hann þakkar einnig frambjóðendunum sem lögðu á sig
ómælda vinnu, tíma og þor til að taka þátt í lýðræðislegum
kosningum og óskar þeim til hamingju sem uppskáru eins
og þeir sáðu og stappar stálinu í þá sem lutu í lægra haldi.
Enginn veltir fyrir sér kyni frambjóðendanna, enginn
gerir lítið úr frambjóðendunum eða kosningunni með því að
draga þá í tvo dilka, allar konur og alla karla, líkt og aðeins
tveir frambjóðendur hefðu boðið fram krafta sína og ekkert
annað skipti máli en tegund kynfæra þeirra.
Þessi atburðarás hefur því miður ekki gerst enn. Tískan í
stjórnmálum í dag er nefnilega að telja kynfæri frambjóð-
enda í prófkjörum. En það er ekki fyrr en slík talning hættir
að loksins mætti segja að við hefðum náð fram
jafnrétti; þar sem kyn fólks skiptir ekki máli í
neinu tilliti, þar sem fólk er metið út frá eig-
inleikum sínum og fyrri málflutningi í kosninga-
baráttunni en ekki kyni.
Ef kona vill lækka skatta en karl vill hækka
skatta og konan vinnur þá er niðurstaðan ekki
sú að körlum hafi verið hafnað — skattahækk-
unum var hafnað. Stjórnmál snúast um hug-
myndir en ekki kynfæri.
Núverandi nálgun margra á jafnrétti snýst
því miður um að fólk sé látið gjalda fyrir kyn
sitt, hvort sem viðkomandi flokkar sig sem karl,
konu eða með öðrum hætti. Raunverulegt jafn-
rétti snýst ekki um að einn hópur njóti forrétt-
inda á kostnað annarra heldur að allir hafi jöfn
tækifæri til að sækja fram, elta drauma sína og
uppskera eins og þeir sá.
Það eru fáir stjórnmálaflokkar nú til dags sem hafa hug-
rekki til að leita til flokksmanna sinna og treysta þeim til að
velja sér fulltrúa til að framfylgja sameiginlegri stefnu á Al-
þingi. Í prófkjöri þurfa þingmenn nefnilega að horfast í augu
við pólitíska ábyrgð sína frá fyrra kjörtímabili og athuga
hvort flokksmenn hafi kunnað að meta framgöngu þeirra.
Það myndi því skjóta skökku við að flokkur sem kennir
sig við jafnrétti, lýðræði og frelsi einstaklingsins virti nið-
urstöðu flokksmanna sinna að vettugi með afgerandi hætti
og réðist í breytingar á efstu sætum lista sinna í tveimur
kjördæmum af fimm til þess að elta bjagaðar hugmyndir
sumra um jafnrétti. laufey@mbl.is
Laufey Rún
Ketilsdóttir
Pistill
Teljum hugmyndir, ekki kynfæri
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Guðm. Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Umræða um menningar-landslag hefur fengiðaukinn þunga hér á landií réttu hlutfalli við vax-
andi þýðingu ferðaþjónustu í ís-
lensku efnahags- og þjóðlífi.
Hefðbundin skilgreining á
menningarlandslagi er allt landslag,
sem fólk hefur breytt eða haft áhrif á
með einhverjum hætti. Þannig öðlist
landslagið merkingu og aukna dýpt.
„Allt Ísland er í raun menning-
arlandslag,“ segir Katrina Rønn-
ingen, rannsóknarprófessor við há-
skólann í Þrándheimi í Noregi, en
hún flutti erindi á ráðstefnu Samtaka
ferðaþjónustunnar og fyrirtækja og
samtaka í landbúnaði um menning-
arlandslag og samspil ferðaþjónustu
og landbúnaðar við uppbyggingu
sjálfbærrar ferðaþjónustu.
Þótt stór hluti Íslands séu
óbyggðir eru þær samofnar sögu
landsins og megi því skilgreina sem
menningarlandslag.
Rønningen segir, að á Norður-
löndum tengist hugtakið menningar-
landslag einkum landbúnaði og
tengdri starfsemi, svo sem ferða-
þjónustu. Í Noregi hafi ríkið frá tí-
unda áratug síðustu aldar mótað
stefnu og nýtt opinbert fé til að við-
halda byggð í landinu og skapa tæki-
færi til hliðar við hefðbundinn land-
búnað, hlúa að menningarlandslagi
og menningarverðmætum, ferða-
þjónustu í sveitum og matvælafram-
leiðslu heima í héraði. Slík mat-
vælaframleiðsla sé afar mikilvæg.
Vaxandi áhugi sé á matvöru sem
framleidd er í sveitum og tengist
ákveðnum stöðum. Það auki um leið
áhuga fólks á svæðunum sjálfum,
menningararfleifðinni og landslag-
inu.
Rønningen segir að sér sýnist
miklir möguleikar vera í ferðaþjón-
ustu á Íslandi, ekki aðeins á hinum
hefðbundnu ferðamannastöðum
heldur um allt land. Íslendingar
verði hins vegar sjálfir að móta eigin
stefnu um hvernig eigi að nýta þá
möguleika sem felist í menningar-
landslaginu.
Prjónað úr 130 tonnum af ull
Á ráðstefnunni sagði Hjalti Jó-
hannesson, sérfræðingur hjá Há-
skólanum á Akureyri, m.a. að ákveð-
ið menningarlandslag yrði til í
tengslum við sauðfjárbúskap sem
hefði aðdráttarafl fyrir ferðamenn.
Slík ferðaþjónusta skapaði einnig
störf á móti búskapnum og héldi
bæjum í byggð. Verðmætasköpun
við framleiðslu á minjagripum væri
einnig veruleg og þar af væri ís-
lenska lopapeysan sennilega mikil-
vægust. Vísaði Hjalti til niðurstöðu
rannsóknar, sem Jón Þorvaldur
Hreiðarsson gerði, um að árið 2014
hefðu 130 tonn af ull farið í lopapeys-
ur, húfur og vettlinga og verðmæta-
sköpun vegna prjónaskapar úr ull
hefði verið á bilinu 2-4 milljarðar
króna. Þar af hefðu um 70 tonn af
lopa verið seld til útlanda.
Sjálfur Vatnajökull
Sigurlaug Gissurardóttir, sem
er stjórnarformaður Félags ferða-
þjónustbænda og rekur bændagist-
ingu á Brunnhóli á Mýrum í Horna-
firði, rifjaði á ráðstefnunni upp
þegar hún fór á námskeið á Hvann-
eyri og var beðin að segja frá
hvað væri merkilegt fyrir
gesti hennar að sjá. „Það er
ekkert,“ sagðist hún hafa
sagt. „Það eru bara mýrar
í kringum mig.“ Þá sló
kona í öxlina á mér og
sagði: „Þú segir þetta
ekki, þú ert með sjálfan
Vatnajökul í bakgarð-
inum.“
Með Vatnajökul í
bakgarðinum
Morgunblaðið/Eggert
Fé og land Menningarlandslag tengist m.a. sauðfjárrækt.
Áhersla á fæðuöryggi hefur
farið vaxandi upp á síðkastið í
tengslum við umræðu um
áhrif loftslagsbreytinga. Land
til matvælaframleiðslu er
stöðugt að verða verðmætara,
segir Katrina Rønningen. Vís-
bendingar séu um, að mat-
vælaverð og hrávöruverð fari
hækkandi og það hafi aftur
áhrif á áhuga bæði fyrirtækja
og þjóða á að fjárfesta í rækt-
arlandi. Þannig séu dæmi um
að Kínverjar hafi keypt stór
landsvæði í Kanada. Í Noregi
eigi sér nú stað samþjöppun í
landbúnaði, búum fækkar og
þau stækka og verða
sérhæfðari. Rønningen
segir, að hert hafi
mjög á þessari þró-
un eftir að núver-
andi ríkisstjórn
mið- og hægri-
flokka tók við völd-
um fyrir þremur ár-
um.
Fjárfest í
ræktarlandi
MATVÆLAFRAMLEIÐSLA
Katrina Rønningen