Morgunblaðið - 19.09.2016, Blaðsíða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2016
Guðrún Guðlaugsdóttir
gudrunsg@gmail.com
Well we all have a face
That we hide away forever
And we take them out and show
ourselves
When everyone has gone…
(Billy Joel/The Stranger)
Ósk, nýútkomin skáldsaga Páls
Kristins Pálssonar, er allrar at-
hygli verð. Í henni er fjallað bæði
um nútíma og fortíð manns sem
stendur vægast sagt á krossgötum
í lífi sínu. Hann bregst við með því
að skrifa í stílabækur sína ytri og
innri sögu.
Þessi ellefta bók Páls Kristins
hefst á dramatískan hátt:
„Á þessu dýpi er sólin bara eins
og hugmynd sem tilheyrir öðrum
heimi. Ég verð að taka á öllu mínu
til að missa ekki glitrandi sporð
hafmeyjunnar út úr geisla ennis-
luktarinnar þegar við smjúgum
gegnum fölgrænan þaraskóg sem
hefur aldrei séð dagsins ljós.“
Hvað skyldi hafa orðið til þess
að Páll ákvað að skrifa þessa bók
eftir að hafa gefið sér tíu ára hlé
frá skáldsagnagerð?
„Í raun og veru hefur þessi saga
verið í smíðum í sautján ár. Hug-
myndin kviknaði á brautarpalli í
strandbænum Sitges, skammt frá
Barcelona á Spáni síðsumars 1999
þegar ég var nýbúinn að skila af
mér handriti að smásagnasafninu
Burðargjald greitt sem kom út þá
um jólin. Þá var ég alvarlega að
hugsa um hvað ég ætti að taka
mér næst fyrir hendur.
Megináhugasvið mitt sem rithöf-
undar er það sem mætti kalla
mannlegt hlutskipti. Skömmu áður
hafði ég frétt af gömlum kunn-
ingja mínum sem var að hefja kyn-
leiðréttingarferli. Þarna á braut-
arpallinum fór þetta hlutskipti
kunningja míns að sækja á mig og
mér fannst þetta hlyti að vera eitt
hið erfiðasta sem einstaklingur
þarf að glíma við. Það er til dæmis
að mínum dómi miklu flóknara og
erfiðara heldur en að „koma út úr
skápnum“ sem hommi eða lesbía.
Samkynhneigðir þurfa ekki að
breyta líkama sínum. Þeir halda
áfram að búa í sínum líkama eins
og hann hefur alltaf verið. Þeir
sem finna sig í röngum líkama eru
knúnir til að breyta líkama sínum
á mjög afgerandi hátt. Þetta er
kveikjan að sögunni – viðfangsefni
sem mér þótt gífurlega spenn-
andi.“
Kristin trú er áberandi leiðar-
stef í bókinni – ertu trúaður mað-
ur?
„Nei, ég er mikill efasemdamað-
ur og hef alla tíð verið. Faðir minn
var organisti í Hafnarfjarðarkirkju
og mamma og afi sungu í kirkju-
kórnum um áratuga skeið. Þannig
að ég var í KFUM sem strákur og
fór í sumarbúðir í Kaldárseli sem
sá félagsskapur rak. Ég valdi að
hafa Óskar, aðalpersónuna, í mjög
trúaðri fjölskyldu í hverfi sem er
ótilgreint en í Reykjavík. Ég gerði
þetta til að skapa ákveðna tog-
streitu milli trúarinnar og hlut-
skiptis Óskars. Á þeim tíma sem
sagan gerist er kynleiðrétting al-
gjört tabú. Ein persóna sögunnar,
legufélagi á sjúkrahúsi, segir ein-
mitt í sögunni að maður eigi að
sætta sig við þann líkama sem guð
hefur gefið manni.“
Ekki skáldævisaga
Er þetta skáldævisaga að ein-
hverju leyti?
„Nei, alls ekki. Ég leitaði víða
fanga við samningu bókarinnar.
Ég talaði ekki aðeins við þennan
kunningja minn, sem var að hefja
kynleiðréttingu, heldur fleiri sem
hafa gengið í gegnum slíkt og las
ótal bækur og greinar um þetta
efni. Óskar er samansettur úr öll-
um þessum einstaklingum sem ég
ræddi við og örugglega að ein-
hverju leyti mér sjálfum – höfund-
urinn getur aldrei komist undan
sjálfum sér. Ég get ekki sundur-
greint þetta, sagan skapar sig svo
mikið sjálf. Það er, að í sjálfum
skriftunum gerast hlutir sem mað-
ur hafði ekki skipulagt fyrir fram
en sagan kallar fram. Ég reyndi
að búa til persónu sem er bæði
dæmigerð fyrir fólk sem glímir við
umrætt hlutskipti og einstök.“
Ertu heilsugóður maður?
„Hingað til má segja að svo hafi
verið. En minn blaðamannsferill
hefur æxlast þannig að ég hef
fjallað mikið um sjúkdóma. Ég rit-
stýri blaði MS-félags Íslands og
einnig blaði SÍBS-samtakanna og
loks blaðinu Neistanum, sem
styrktarfélag hjartveikra barna
gefur út. Í yfir tuttugu ár hef ég
verið að skrifa um sjúkdóma og í
rúman áratug hef ég verið að búa
til fræðslu- og heimildarmyndir
fyrir sjónvarp um ýmsa sjúkdóma.
Núna eru þessar myndir orðnar
yfir tuttugu talsins. Sjúkdómar
eru því óhjákvæmilega mikill hluti
af mínu lífi og hafa vissulega áhrif
á skáldskap minn. Við getum tekið
sem dæmi að þegar ég skrifaði
handritið að bíómyndinni Desem-
ber, sem Hilmar Oddsson leik-
stýrði og var frumsýnd árið 2009,
þjáist faðir aðalpersónunnar af
langvinnri lungnateppu. Einmitt
þegar ég hóf að semja það handrit
hafði ég nýlega lokið við gerð
fræðslumyndar um þann sjúk-
dóm.“
Hvaða boðskap ertu að beina til
lesanda?
„Minn boðskapur, ef einhver er,
má segja að sé sá að skapa aukinn
skilning fólks á viðfangsefninu.
Fyrir mér er þetta samt sem áður
svo að bókin er mun víðtækari
þroskasaga en það sem snýr að
þessu tiltekna hlutskipti.
Hverjar eru Vera, Anna og allar
hinar stelpurnar sem bókin er til-
einkuð?
„Það hlýtur að segja sig sjálft,“
segir Páll og brosir tvíræðu brosi.
Á þar vafalaust við alla einstak-
lingana sem hann talaði við fyrir
gerð bókarinnar.
Áherslan nánast öll á
metsölubækur
Hver er skoðun þín á stöðu
skáldsögunnar núna?
„Hún er bæði góð og slæm. Það
er mikil gróska í bókmenntunum,
ekki síst hér á landi og útgáfu-
formin hafa aldrei verið jafn mörg,
það er að segja prentaðar bækur,
hljóðbækur og rafbækur. Hins
vegar virðist mér bóksala almennt
hafa dregist saman, — ekki síst á
þetta við um fagurbókmenntir. En
áherslan er nánast öll á met-
sölubækur. Það setja margir
samasemmerki milli sölu bókar og
gæða hennar. Ef bók selst vel þá
er hún álitin góð bók – ef hún
selst illa er hún slæm. Oft á tíðum
er þessu hins vegar þveröfugt far-
ið.“
Eru ritstörf fýsilegur kostur
sem ævistarf?
„Já, að því leyti að þá er maður
að fást við eitthvað sem maður
hefur virkilegan áhuga á. Ástríðan
fyrir hinu ritaða orði er það sem
rekur flesta rithöfunda áfram. Á
hinn bóginn eru starfsaðstæður og
launakjör vægast sagt afleit.“
Hvenær byrjaðir þú að skrifa?
„Ég byrjaði að skrifa um 1980
og fyrsta bókin mín, Hallærisplan-
ið, kom út árið 1982. Hefðu að-
stæður og launakjör verið betri
væru bækurnar mínar orðnar
miklu fleiri en raun ber vitni, ég
hef skrifað ellefu bækur en þar af
eru tvær þeirra í samvinnu við
Árna Þórarinsson. Á þeim tíma
sem ég byrjaði að skrifa var Hem-
ingway stór fyrirmynd ungra rit-
höfunda, hann fór í blaðamennsku
til þess að verða rithöfundur.
Þannig var það líka með mig. Ég
byrjaði að vinna á helgarblaði Vís-
is 1977 og þar kynntumst við Árni
Þórarinsson, sem var umsjónar-
maður helgarblaðsins. Síðan höf-
um við verið miklir vinir og unnið
töluvert saman, bæði við blaða-
mennsku og skáldskaparskrif. Auk
spennusagnanna tveggja sem við
unnum saman, Í upphafi var morð-
ið og Farþeginn, þá skrifuðum við
í sameiningu handrit að tveimur
sjónvarpsseríum fyrir Ríkis-
útvarpið, önnur heitir Dagurinn í
gær sem Hilmar Oddsson leik-
stýrði. Hin heitir 20/20 sem Óskar
Jónasson stýrði. Báðar þessar
seríur voru sýndar í RÚV.“
Hvað er næst á dagskrá?
„Það er bara að halda áfram að
skrifa. Margt er í pípunum og tím-
inn verður að leiða í ljós hvað
kemur út úr þeim og hvenær.“
Einsemd leyndarmálsins
 Ósk 11. skáldsaga Páls Kristins Pálssonar  Hugmyndin kviknaði á brautarpalli í
strandbænum Sitges á Spáni 1999  Frétti af gömlum vini sem fór í kynleiðréttingarferli
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Samsettur „Óskar er samansettur úr öllum þessum einstaklingum sem ég ræddi við og örugglega að einhverju leyti mér sjálfum – höfundurinn getur aldr-
ei komist undan sjálfum sér,“ segir Páll Kristinn Pálsson um aðalpersónu nýjustu skáldsögu sinnar.
Upplifðu haustið á hálendi Íslands
Gistihúsið Hrauneyjar og Hótel Háland eru aðeins
í 150km fjarlægð frá Reykjavík
50% afsláttur af gistingu allar helgar í september