Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.2015, Blaðsíða 47

Helgarblað 16.–19. október 2015 Menning 39
Hamrahlíð 17, 105 Reykjavík / Hús Blindrafélagsins / Sími 552-2002
Sama veRð í 7áR!
Linsur fyrir
öll tækifæri
2500 kr.

Fæðing og dauði
Norðmaðurinn Jon Fosse er höf-
undur bókarinnar Morgunn og
kvöld. Fosse er einn kunnasti
samtímahöfundur Norðmanna
og þekktastur fyrir leikverk sín.
Bókin segir frá fæðingu barns
og dauða gamals manns. Hjalti
Rögnvaldsson íslenskaði.
Ljóðaúrval
Gyrðis
Ljóðaúrval Gyrðis Elíassonar
1983–2012 er komið út. Þetta
er úrval ljóða hans frá 30 ára
tímabili, allt frá Svarthvítum
axlaböndum til Hér vex enginn
sítrónuviður. Bók sem ástæða er
til að mæla með, enda er Gyrðir
afburðaskáld.
Nýjar bækur
Valur Gunnarsson
valurgunnars@gmail.com
Kvikmyndir
The Martian
IMDb 8,3
Leikstjóri: Ridley Scott
Aðalhlutverk: Matt Damon, Jessica
Chastain og Jeff Daniels.
144 mínútur
Marsbúa tja …
Verðum að styrkja íslenskuna
n Íslenskan nauðsynleg á öllum sviðum tækninnar n Fé þarf frá stjórnvöldum til að verja íslenskuna n Íslenskan kann að hverfa
M
eðan við bíðum eftir næstu
Star Wars er hægt að orna
sér við öllu raunsærri
myndir um himingeim-
inn, svo sem Gravity, Interstellar (ef
maður vill) og nú þessa. Og Mars-
búinn fer vel af stað, Matt Damon
er skilinn einn eftir og líklega hefur
kartöflurækt í bíó aldrei verið jafn
spennandi, staða hans virðist von-
laus og uppleggið allt hið áhuga-
verðasta.
En því miður nær hann sambandi
við jörðina allt of hratt og við fylgju-
mst með ógrynni geimvísindamanna
krota á töflur, of mikið Apollo 13 og
ekki nógur Robinson Krúsó. Stjarna
er í hverju hlutverki, norski stórleik-
arinn Aksel Hennie leikur Þjóðverja,
gleraugu eru sett á fallega fólkið til að
gera það gáfulegra og meira að segja
Sean Bean, sem hér er í þægilegri
innivinnu, tekst að lifa þetta af.
Fórnfýsi fólksins er ótrúleg, menn
óhlýðnast skipunum og hætta fleiri
mannslífum til að bjarga einu, þvert
á alla skynsemi. En þegar það þarf
að sýna mannmergð fylgjast með á
sjónvarpsskjá í hinum ýmsu stór-
borgum til að sýna okkur að þetta
skipti allt máli eru kvikmyndagerðar-
menn að gera eitthvað vitlaust.
Það er áhugavert að sjá hvað Kín-
verjar eru farnir að verða áberandi í
Hollywood-stórmyndum, þeir eru
stór markaður en mögulega ýtir
þetta einnig undir samvinnu þjóð-
anna, ímyndum okkur ef Rúss-
ar hlytu sömu meðferð í bíó. Mars-
búinn er falleg á að líta og ku vera
mjög raunsönn lýsing á marsferð-
um. Hún fær mann þó ekki til að
vilja kanna himingeiminn, og því
er Mission to Mars enn besta Mars-
myndin. Kannski mun finnast líf
þrátt fyrir allt þarna líka. n
Einn á báti Matt Damon leikur geimfara
sem er skilinn eftir, einn og yfirgefinn, á
rauðu plánetunni Mars.
tungumál. Hérna fáið þið gögn fyrir
íslensku sem kosta ykkur ekki neitt.
Eruð þið ekki til í að setja þau inn í
búnaðinn hjá ykkur?“ Þannig getum
við notað íslenskan búnað í gegn-
um stór fyrirtæki. Tæknin er alþjóð-
leg og ekki háð einstökum tungumál-
um. Þetta er bara spurningin um að
bæta íslensku við þau tungumál sem
eru notuð í alls konar tækjum og tól-
um. Þróunin er í þá átt að maðurinn
mun tala við tækin og ef við bregðu-
mst ekki við þá munum við tala við
þau á ensku en ekki íslensku.“
En það er hægt að bregðast við og
nota þarna íslenskuna í staðinn fyrir
ensku?
„Það er sannarlega hægt en kostar
mikinn pening og stjórnvöld þurfa
að átta sig á því. Þau verða líka að átta
sig á því að það er ekki hægt að draga
þetta mjög lengi vegna þess að þegar
við erum búin að missa eitthvert svið
yfir til enskunnar þá er nánast úti-
lokað að ná því til baka. Ég hef oft líkt
þessu við hnattræna hlýnun þar sem
við sjáum ekki hörmungar á morgun
eða eftir fimm ár eða tíu ár, en ef og
þegar hún verður þá er ekki hægt að
bregðast við.“
Það kostar að tala íslensku
Nú finnst manni að háskólasamfélag-
ið ætti að gera sitt til að standa vörð
um íslenskuna en það eru dæmi um að
deildarfundir í háskólanum hafi farið
fram á ensku. Varla er það æskilegt?
„Þetta hefur verið til umræðu
í skólanum og það stendur til að
endurskoða málstefnu háskólans.
Þarna er ákveðin klemma. Auðvitað
er skylda háskólans að styðja ís-
lenskuna og standa vörð um hana
en á hinn bóginn verður háskólinn
að taka þátt í alþjóðlegu akademísku
samstarfi. Hann tekur við stúdent-
um frá útlöndum og verður að bjóða
þeim upp á kennslu á máli sem þeir
geta skilið. Hann vill líka fá til sín fær-
ustu sérfræðinga sem geta ekki sam-
stundis farið að kenna á íslensku.
Þetta er ekki einfalt mál. Þarna verð-
ur að finna milliveg sem gerir háskól-
anum kleift að taka þátt í alþjóðlegu
samstarfi en jafnframt að standa við
skyldur sínar gagnvart íslensku.“
Enskan laumaði sér svo inn á Al-
þingi fyrr á þessu ári þegar þing-
maður skilaði þinginu skýrslu á
ensku. Þú gagnrýndir það harðlega.
„Það má auðvitað segja að ein
skýrsla skipti engu máli en þetta er
spurningin um viðhorfið til tungu-
málsins. Það er í lögum að íslenska sé
mál stjórnvalda og þá verða menn að
gera sér grein fyrir því að það kostar
eitthvað. Málstefna var samþykkt á
Alþingi 2009, en það hefur ekki ver-
ið sett fé í að fylgja henni eftir. Það er
í stjórnarsáttmála núverandi ríkis-
stjórnar að það eigi að efla íslenska
tungu og standa vörð um hana en
sáralítið fé hefur verið sett í það.
Menn verða að gera sér grein fyrir
því að það kostar heilmikið að tala
tungumál sem fáir tala. Menn verða
að gera það upp við sig hvort þeir
séu tilbúnir að leggja í þann kostnað.
Ef fólk er spurt: Eigum við að halda
áfram að tala íslensku? þá segja auð-
vitað allir já. Ef spurt er: Eigum við að
halda áfram að tala íslensku ef það
kostar milljarð? Ég held að menn
myndu segja já eftir sem áður. En ef
spurt er: Af hverju setjið þið þá ekki
þennan milljarð í íslenskuna? þá er
eins og fátt verði um svör.
Ég held að menn átti sig ekki á
því að það er ekkert sjálfgefið fyrir
tungumál sem svona fáir tala að lifa
af í heiminum eins og hann er í dag.
Það eru til mörg tungumál önnur en
íslenska sem miklu færri tala, en ekk-
ert annað smáþjóðatungumál reynir
að vera nothæft á öllum sviðum. Við
erum að burðast við að reka stjórn-
kerfi, skólakerfi og viðskiptalíf á ís-
lensku, sem er einstakt fyrir svona
lítið málsamfélag, en það kostar sitt.“
Þörf á vitundarvakningu
Við eigum rithöfunda og skáld sem
leggja sig fram við að skrifa góða
og fallega íslensku. Geta ekki áhrif
þessara listamanna vegið upp á móti
enskuáhrifunum?
„Þetta skiptir auðvitað gríðar-
legu máli en hættir að skipta máli ef
enginn les þessi verk. Þá er spurn-
ingin hvernig þróunin er í lestri og
rannsóknir sýna að lestur fer tölu-
vert minnkandi. Það er auðvitað mik-
ið áhyggjuefni því ef fólk les minna
þá leiðir það til þess að málkerfið og
málkenndin verður veikari og erlend
áhrif smeygja sér miklu frekar inn.
Maður hefur heyrt ýmsar sögur um
að krakkar segi: „Má ég ekki frekar
segja þetta á ensku, það er miklu auð-
veldara fyrir mig?“ Þetta gerist vegna
þess að þau hafa ekki fengið nægi-
lega mikla þjálfun í íslensku og hafa
ekki lesið nóg. Menn stunda að kenna
skólunum um þetta og segja að þar sé
íslenskukennslan ekki næg. Það getur
vel verið að það eigi að auka íslensku-
kennslu í skólum en það verður aldrei
það sem skiptir sköpum. Það er allt
sem gerist þar fyrir utan sem er lyk-
ilatriði; að það sé lesið fyrir börnin og
að þau lesi sjálf á heimilinu.“
Ertu bjartsýnn eða svartsýnn
varðandi framtíð íslenskunnar?
„Bæði og. Íslenskan stendur
sterkt að því leyti að hún er enn not-
uð á öllum sviðum, en það er ekki
sjálfgefið að svo verði í framtíðinni.
Stjórnvöld verða að átta sig á að það
þarf að leggja fé í að verja íslensk-
una. Fyrst og fremst þarf að skap-
ast vitundarvakning meðal almenn-
ings. Fólk þarf að þrýsta á stjórnvöld
og fyrirtæki og segja: Við viljum geta
notað íslensku á öllum sviðum og í
alls konar tækjum.“n
„Menn verða að
gera sér grein fyrir
því að það kostar heil-
mikið að tala tungumál
sem fáir tala. Menn verða
að gera það upp við sig
hvort þeir séu tilbúnir að
leggja í þann kostnað.