Fréttatíminn - 04.12.2015, Blaðsíða 10

Glæsilegar vörur á sérstöku jólaverði.
Jólabæklingurinn er kominn út. Sjá nánar á sminor.is.
Umboðsmenn um land allt.
Nóatúni 4 Sími 520 3000
www.sminor.is
SIEMENS
Þvottavél
WM 14E477DN
Tekur 7 kg,
vindur upp í
1400 sn. Mjög stutt
kerfi (15 mín.).
Orkuflokkur A+++.
Fullt verð: 104.900 kr.
Jólaverð:
84.900
SIEMENS
Bakstursofn
HB 23AB221S (hvítur)
Hagkvæmur með
67 lítra ofnrými.
Fimm ofnaðgerðir.
Fullt verð: 119.900 kr.
Jólaverð:
89.900 kr.
SIEMENS
Kæli- og
frystiskápur
KG 36VUW20 (hvítur)
Orkuflokkur A+.
„crisperBox“-skúffa.
LED-lýsing.
H x b x d:
186 x 60 x 65 sm.
Fullt verð: 94.900 kr.
Jólaverð:
74.900 kr.
Palma
Gólflampi
19901-xx
Fáanlegur í
antíklit og stáli.
Fullt verð: 18.900 kr.
Jólaverð:
11.900 kr.
kr.
S vala Ísfeld Ólafsdóttir, dós-ent við lagadeild HR, kynnti í gær niðurstöður rannsóknar
sinnar á dómum Hæstaréttar, þar
sem sakfellt er fyrir nauðgun og þol-
andi brotsins er barn yngra en 18
ára. Í rannsókn hennar kemur í ljós
að frá og með stofnun Hæstaréttar
árið 1920 þar til í ágúst á þessu ári
hafa á þriðja hundrað dóma fallið
vegna kynferðisbrota gegn börn-
um. 32 þessara dóma varða nauðg-
un ungmenna sem falla ekki undir
sérákvæði gagnvart börnum, þ.e.
sifjaspell, trúnaðartengsl eða brot
gegn barni undir lögaldri. Í öllum
tilfellum var þolandinn stúlka og
gerandinn karlmaður. Meðalaldur
þolenda var 15,7 ár og meðalaldur
geranda 26 ár. Brotin voru langoft-
ast, í tuttugu tilfellum, framin á um-
ráðasvæði geranda (heimili, sumar-
bústað, bifreið eða hlöðu).
Það sem er áhugavert við þessa rann-
sókn á dómunum er að þú skoðar sér-
staklega og dregur fram upplýsingar
sem snúa að líðan, tilfinningum og
hugsunum þolendanna.
„Já, mér fannst mikilvægt að skoða
dóma þar sem sakfellt er fyrir þessi
brot sérstaklega því þar er að finna
margvíslegar þýðingarmiklar upp-
lýsingar sem við getum dregið lær-
dóm af. Það má átta sig betur á eðli
brotanna og einkennum með því að
lesa dóma hæstaréttar. Ég skoðaði
sérstaklega upplýsingar um líðan,
tilfinningar og hugsanir þolend-
anna. Ekki síst í þeim tilgangi að
mæta þolendum af meiri skilningi,
til þess að konur þori að segja frá
eins alvarlegum atburði og nauðg-
un er og leiti sér hjálpar. Skömm-
in sem svo margar konur upplifa
gerir það að verkum að þær byrgja
þetta inni og getur það síðar meir
valdið veikindum, bæði andlegum
og líkamlegum. Í kjölfarið kemur
allt annað, eins og til dæmis hvort
þær vilja kæra. Mikilvægt er að við
spyrjum okkur hvað við getum gert
til að stuðla að því að konum sem
er nauðgað líði ekki eins og sak-
borningum. Að þær þurfi ekki að
skammast sín og upplifa að þær
hafi gert eitthvað rangt. Númer eitt
í mínum huga er að þolanda kyn-
ferðisbrots finnist hann hafa frelsi
til að segja frá.“
En í ljósi þess sem hefur gerst nýlega,
að meintur gerandi kæri meintan
þolanda fyrir rangar sakagiftir, eins
og í hinu svokallaða Hlíðamáli. Það
er nú varla til þess að hvetja þolend-
ur til að segja frá, hvað þá kæra?
„Það er mjög óvenjulegt að meint-
ur þolandi skuli vera kærður fyrir
rangar sakargiftir strax á frumstigi
rannsóknar. Þetta er einstakt tilvik
og ég man ekki eftir öðru dæmi.
Ég hef enga trú á því að aðrir lög-
menn muni almennt leika þetta eftir.
Í þessu máli er staðan sú að kærandi
brots er samtímis kærður fyrir alvar-
legt hegningarlagabrot. Hann er því
sakborningur samhliða því að kæra.
Þetta hefur án efa neikvæð áhrif á
þá sem velta fyrir sér hvort þeir eigi
að leggja í að kæra eða ekki og til
þess fallið að fæla þolendur frá því að
kæra. Svo spyr maður sig; verði ein-
hver sakfelldur fyrir nauðgun sem
hefur kært þolanda fyrir rangar sak-
argiftir, er það ekki ávísun á kæru
fyrir rangar sakargiftir af hálfu þol-
andans? Hvar endar þetta?“
Nú er það svo að aðeins lítill hluti
kæra vegna nauðgunar kemst áfram
í kerfinu og stundum hefur maður
á tilfinningunni að dómstólar leiti
hverrar glufu til að sýkna gerendur.
Er það svo, að dómskerfið sé “ger-
endavænt”?
„Nei, það er ekki svo. Ég ber traust
til dómstólanna og þeir fara eft-
ir reglum sakamálalaganna um
sönnun og sönnunarmat. Engar
sérkröfur eru gerðar til strangara
sönnunarmats í þessum málum
umfram önnur. Vandinn í þessum
brotaflokki byggist á hinum oft og
tíðum veikburða sönnunargögnum
í málunum þar sem orð er gegn
orði, engum vitnum til að dreifa eða
sýnilegum sönnunargögnum, s.s.
áverkum. Þetta gerir sönnun erf-
iða. Þó tel ég að styrkja megi fram-
burði og skýrslur sérfræðinga sem
skoða þolendur í kjölfar brots og að
skoða megi hvað sé nauðsynlegt að
þar komi fram til að þær nýtist sem
gagn í dómi til sönnunar á sekt.“
Hvað með nýju lögin í Bretlandi, þar
sem meintir gerendur þurfa að sanna
að þeir hafi fengið “já”, frekar en að
meintur þolandi þurfi að sanna að
hann hafi sagt “nei”.
„Ég er ekki búin að skoða hina
bresku löggjöf í kjölinn en sýnist í
fljótu bragði að sakborningur þurfi
að sýna fram á að hann hafi haft
gilda ástæðu til að vera í góðri trú
um samþykki. Íslenska ákvæðið
segir ekkert um samþykki berum
orðum, þótt það sé undirliggjandi
skilyrði. Breska framsetningin er
áhugaverð og ef til vill ástæða til að
skoða íslenska ákvæðið í því ljósi,
þ.e. hvort herða megi á skilyrði, í
lögum eða dómaframkvæmd, um
að gerandi geti talist hafa verið í
góðri trú um samþykki. Það myndi
þó ekki leysa úr öllum álitamálum
og er vandrötuð leið.“
Það eru engin
stöðluð viðbrögð
við nauðgun
Svala Ísfeld Ólafsdóttir, dósent við lagadeild HR, kynnti í gær fimmtudag, á ráðstefnu um kyn-
ferðisbrot í Háskólanum í Reykjavík, niðurstöður rannsóknar sinnar á dómum Hæstaréttar, þar
sem sakfellt er fyrir nauðgun og þolandi brotsins er barn yngra en 18 ára. Hún segir mikinn
lærdóm mega draga af þessum dómum, sérstaklega af upplýsingum er varða líðan þolendanna.
Einnig veki það athygli hversu persónulegar lýsingar um kynhegðun kvennanna fyrir brotið birtist
í dómunum. Hún segir drusluskömm þó ekki lengur endurspeglast í löggjöfinni þó enn eimi eftir
af henni annars staðar.
Helstu ástæður
þess að þolandi
kærir ekki
n Skömm, sektar-
kennd og niður-
læging
n Þolandi hefur
óhlýðnast foreldrum
n Ótti við umtal
n Ótti við geranda
n Samúð með
geranda
n Gerandi nýtur
virðingar
n Viðbrögð vina og
vandamanna
Í 29 af 32 tilfellum
leitaði þolandi
læknisaðstoðar
76% tilfella sjást
líkamlegir áverkar á
þolanda
75% brotanna voru
kærð innan tveggja
sólarhringa
95% tilfella neitar
gerandi sök
34% tilfella sætir
gerandi gæsluvarð-
haldi
18% tilfella sætir
gerandi geðrann-
sókn
Þegar dómar eru skoðaðir þá er þar
oft tekið fram hvernig þolandi hegðar
sér gagnvart geranda eftir verknað.
Skiptir þetta máli fyrir dómi?
„Það eru engin stöðluð viðbrögð við
nauðgun eða eftir verknað. Viðbrögð
eru ekki mælikvarði á það hvort
verknaður hafi verið framin eða
ekki, en tiltekin viðbrögð sem lýst
er í dómi geta stutt við framburði og
frásagnir aðila og vitna. Rannsóknin
á sakfellingardómum Hæstaréttar
sýnir að viðbrögð þolenda á meðan á
verknaði stendur og eftir framningu
hans eru afar ólík. Sumir berjast á
móti meðan aðrir streitast á móti,
sumir biðja geranda um að hætta,
aðrir frjósa eða gráta og í einu tilviki
sagðist stúlka hafa látið sem hún
svæfi í þeirri von að áhugaleysi henn-
ar myndi leiða til þess að maðurinn
léti hana í friði. Svo eru tilvikin þar
sem þolandinn sefur ölvunarsvefni
og er ófær bæði um að gefa samþykki
eða streitast á móti.“
En hvað með klæðnað þolanda og
ölvun? Í hegningarlögunum frá 1869
þá var refsing við nauðgun vægari
er þolandi hafði á sér “óorð”, er þessi
drusluskömm enn til staðar?
„Það má vel vera að drusluskömm
sé enn til staðar í samfélaginu. Með
breytingunum á hegningarlögunum
í gegnum tíðina hefur orðfæri sem
gerir lítið úr verðleikum kvenna
verið afnumið í samræmi við breytt-
an tíðaranda. Drusluskömmin end-
urspeglast þannig ekki í löggjöfinni
þó að eima kunni eftir af henni ann-
ars staðar. Þegar dómarnir þrjátíu
og tveir eru lesnir vekur athygli
manns að áður fyrr var að finna
mjög persónulegar upplýsingar um
kynhegðun kvennanna fyrir brot-
ið. Skýringin er m.a. sú að fram til
ársins 1992 var eingöngu litið svo á
í réttarframkvæmd að konu hefði
verið nauðgað ef maður hafði kom-
ið getnaðarlim sínum inn í leggöng
hennar og hafið samfarahreyfingar.
Árið 1992 var nauðgunarákvæðinu
breytt á þann veg í fyrsta lagi að það
verndaði bæði karla og konur, en
fram að því gátu eingöngu konur
verið þolendur brotanna. Í öðru lagi
voru „önnur kynferðismök“ lögð að
jöfnu við samræði. Árið 2007 var
síðan ákveðið að innlima í nauðg-
unarákvæðið verknaði sem höfðu
varðað vægari refsingu, eins og að
notfæra sér ástand manneskju sem
ekki getur spornað við verknaði,
s.s. vegna ölvunar eða notfæra sér
andleg vanheilindi manneskju. “
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
10 fréttaviðtal Helgin 4.-6. desember 2015