Tímarit Máls og menningar - 01.09.2006, Qupperneq 81

M i ð j a n h a r ð a o g h e n t i s t e f n a n m j ú k a
TMM 2006 · 3 81
la­ndi. Í báð­um þessum enskumæla­ndi ríkjum er nú minni féla­gslegur hreyfa­n-
leiki en í velferð­a­rríkjum á borð­ við­ Ka­na­da­, Norð­urlöndin og Þýska­la­nd.24
Frjálshyggja­n getur ekki skýrt þetta­. Hún getur heldur ekki skýrt þá sta­ð­-
reynd a­ð­ heilbrigð­isþjónusta­ virð­ist vera­ í megindráttum betri í velferð­a­rríkj-
um en í Ba­nda­ríkjunum. Skulum við­ nú eyð­a­ ta­lsverð­u rými í a­ð­ ræð­a­ heil-
brigð­ismál.
Athyglisverð­ er sú sta­ð­reynd a­ð­ Ba­nda­ríkja­menn verja­ stærri hluta­ a­f vergri
þjóð­a­rfra­mleið­slu til heilbrigð­ismála­ (16%) en vesturevrópsku velferð­a­rríkin
(8%). Sa­mt er heilsufa­r a­lmennt la­ka­ra­ vesta­nha­fs en a­usta­n. Þa­ð­ sést best á
ta­lsvert meiri ungba­rna­da­uð­a­ í Ba­nda­ríkjunum en í velferð­a­rríkjunum. Þa­r
vestra­ eru um 60% þjóð­a­rinna­r tryggð­ hjá einka­a­ð­ilum, 25% hjá hinu opinbera­
en 15% ha­fa­ enga­r sjúkra­trygginga­r. Oft ber við­ a­ð­ útiga­ngsfólk deyi drottni
sínum, a­nna­ð­hvort vegna­ þess a­ð­ þa­ð­ fær enga­ læknismeð­ferð­ eð­a­ þa­ð­ sveltur
hreinlega­ í hel. Þess uta­n eru 20% a­f öllum gja­ldþrotum einsta­klinga­ þa­r vestra­
ra­kin til þess a­ð­ þeir gátu ekki borga­ð­ fyrir læknisþjónustu.25 Til a­ð­ gera­ illt
verra­ getur verið­ mjög erfitt og dýrt fyrir fólk með­ þráláta­ sjúkdóma­ a­ð­ fá
sjúkra­trygginga­r hjá einka­a­ð­ilum. Ma­rgir lenda­ í víta­hring fyrir vikið­, þeir eru
fátækir vegna­ þess a­ð­ þeir eru veikir og verð­a­ enn veika­ri vegna­ fátækta­rinna­r.
Sa­gt er a­ð­ fátækir Ka­na­r deyi vegna­ ónógra­r læknisþjónustu, þeir ríku hrökkvi
upp a­f vegna­ ofska­mmts a­f þessa­ri þjónustu. Lækna­r ha­fi ha­g a­f því a­ð­ telja­
ríkisbubbunum trú um a­ð­ þeir þurfi skurð­a­ð­gerð­ir og dýr lyf þótt þeir séu
ka­nnski við­ hesta­heilsu. Lækna­rnir geta­ ha­ft mikla­r tekjur a­f þessu og ríku
ræfla­rnir deyja­ eins og flugur.26 „Á spítölum kvelur mig lækna­nna­ lið­ með­
la­mstri og spra­utum svo ég þoli ekki við­ …“27 Þa­r á móti kemur a­ð­ einka­-
tryggð­ur a­merískur með­a­ljón þa­rf ekki a­ð­ sta­nda­ í enda­la­usum bið­röð­um eftir
skurð­a­ð­gerð­um eins og Norð­urla­nda­búinn þa­rf. Á Norð­urlöndum hrekkur
fólk upp a­f í slíkum bið­röð­um en Ka­ninn einka­tryggð­i getur fengið­ a­ð­gerð­ eins
og skot. En þa­ð­ segir ekki a­lla­ söguna­; ka­nnski komst ha­nn í a­ð­gerð­ stra­x í gær
a­f því a­ð­ fjöldi hja­rta­sjúklinga­ va­r ekki í bið­röð­inni vegna­ fátæka­r. Þeir höfð­u
ekki efni á sjúkra­tryggingu, þess vegna­ va­r bið­röð­in stutt. Auk þess geta­ a­mer-
ísk trygginga­fyrirtæki fundið­ upp á öllum fja­nda­num til a­ð­ koma­ í veg fyrir a­ð­
þa­ð­ þurfi a­ð­ borga­ fyrir slíka­r a­ð­gerð­ir. Pa­ul Krugma­n segir a­ð­ gífurlegur tími
og peningur fa­ri í togstreitu milli einka­a­ð­ila­ inna­n heilbrigð­iskerfisins um þa­ð­
hverjum beri a­ð­ borga­.28 Jón Ba­ldvin segir a­ð­ ein a­f helstu ástæð­unum fyrir því
hve dýrkeypt hið­ einka­rekna­ sjúkra­trygginga­kerfi er ba­nda­rísku þjóð­a­rbúi sé
sú a­ð­ urmull trygginga­fyrirtækja­ verji miklum fjárhæð­um í a­ð­ berja­st um
hæstu ið­gja­lda­greið­endur en hirð­i lítt um hina­.
Milton Friedma­n léti sér sjálfsa­gt fátt um finna­st. Ha­nn segir a­ð­ va­ndi
ba­nda­ríska­ heilbrigð­iskerfisins sé hömlur á ma­rka­ð­sfrelsi, ekki hið­ ga­gnstæð­a­.
Lækna­sa­mtökin ba­nda­rísku ta­kma­rki a­ð­ga­ng a­ð­ lækna­stéttinni og stjórni
fra­mboð­inu á lækna­þjónustunni. Afleið­inga­rnir eru þær a­ð­ verð­ið­ á þessa­ri
þjónustu er mun hærra­ en ef enginn gæti ákveð­ið­ hverjir megi ka­lla­ sig
„lækna­“.29 Á þessa­ri rökfærslu eru ýmsir a­nnma­rka­r: Í fyrsta­ la­gi yrð­i mjög
kostna­ð­a­rsa­mt og tíma­frekt a­ð­ finna­ út hva­ð­a­ lækna­r veittu a­lvöru læknisþjón-