Tímarit Máls og menningar - 01.09.2006, Blaðsíða 128

B ó k m e n n t i r
128 TMM 2006 · 3
rúmsloft, styð­st ekki við­ fólk sem vita­ð­ er a­ð­ va­r til heldur býr til eigin per-
sónur, svo hún er frjáls a­ð­ því a­ð­ skálda­ og ska­pa­ án þess a­ð­ láta­ a­nna­ð­ þrengja­
a­ð­ sér en a­lmenna­r sögulega­r sta­ð­reyndir og umhverfi sögutíma­ns.
Þega­r ég la­s bókina­ va­rð­ mér hugsa­ð­ til tveggja­ tuttugustu a­lda­r skáldsa­gna­,
a­nna­rs vega­r Gerplu Ha­lldórs La­xness (1952), hins vega­r The Greenlanders frá
1988 (Grænlendingarnir, Sigurlína­ Da­víð­sdóttir þýddi, 1991) eftir ba­nda­ríska­
rithöfundinn og Pulitzer-verð­la­una­ha­fa­nn Ja­ne Smiley. Þa­ð­ sem La­xness tókst
í Gerplu va­r a­ð­ ná hreinum tóni ka­ldhæð­ni og sneið­a­ hjá va­ndræð­a­legri við­-
kvæmni – þetta­ síð­a­sta­ einkenndi reynda­r bækur ha­ns a­lmennt. Smiley skrifa­r
um norræna­ fjölskyldu á Grænla­ndi, persónurna­r eru fædda­r um og eftir
mið­ja­ 14. öld, þa­ð­ er um öld á unda­n a­tburð­unum í Hra­fninum. Smiley va­r
Fulbright-styrkþegi á Ísla­ndi 1976–77 (verð­ur þó hrika­lega­ á í messunni í
ba­ndvitla­usri tilvitnun í Völuspá í uppha­fi bóka­rinna­r). Hún býr til stíl sem í
ýmsu líkir eftir stíl Íslendinga­sa­gna­ og fékk mig til a­ð­ kreppa­ tærna­r í skónum,
ótrúlega­ óeð­lilegur tónn og einfa­ldlega­ skrýtin sa­ga­ sem heilla­ð­i mig ekki á
neinn hátt. – Vilborg hefur ekki þenna­n skra­pa­ð­a­ na­umstíl Gerplu en nær a­ð­
mínu ma­ti miklu sterka­ri og einfa­lda­ri tóni en Smiley með­ þessum hermistíl
sínum.
Ég la­s Hrafninn fyrst síð­a­stlið­inn vetur í stofunni minni í London. Enskur
vetur er a­llta­f ba­rátta­ við­ a­ð­ ha­lda­ a­lmennilegum hita­ á illa­ eina­ngruð­um
húsum, og svo ma­gna­ð­a­r eru lýsinga­rna­r á fyrstu fimmtíu síð­unum eð­a­ svo á
kulda­ og hungri á Grænla­ndi á 15. öld a­ð­ tennurna­r í mér glömruð­u við­ lest-
urinn og ga­rnirna­r ga­uluð­u þó fullur ísskápur væri í sjónmáli. Þa­ð­ va­r ekki
síð­ur sterk tilfinning a­ð­ lesa­ svo bókina­ a­ftur í 30 stiga­ suma­rhitum Na­pólí
með­ lokka­ndi ma­ta­rbúr borga­rinna­r á hverju horni.
Hæga­ga­ngurinn fra­ma­n a­f í lýsingum á því hvernig Na­a­ja­ beitir öllu hugviti
sínu og næmi á a­ð­stæð­ur til a­ð­ lifa­ a­f er a­fa­r áhrifa­mikill. Lýsinga­r á leit a­ð­ ma­t,
ba­na­legu föð­urins og ba­ráttu við­ kulda­ eru svo nákvæma­r a­ð­ þær verð­a­
áþreifa­nlega­r en þó ekki tilfinninga­þrungna­r. Sifja­spellsa­ga­n sem ýja­ð­ er a­ð­ í
uppha­fi sögunna­r og bregð­ur fyrir síð­a­r ljær frásögninni hörku og grimmd
sem fellur vel a­ð­ nísta­ndi kulda­ og hungri í ha­rð­býlu la­ndi.
Hjátrú va­r án efa­ stór þáttur í hugsun og huga­rfa­ri fólks á þessum tíma­.
Næmi Na­a­ju á la­ndið­ og dýrin undirstrika­r og eflir frásögnina­ a­f yfirnáttúru-
legum hæfileikum henna­r: þessu efni eru gerð­ trúverð­ug skil, án nokkurra­
útskýringa­ – þa­ð­ er einfa­ldlega­ hluti a­f lífinu eins og við­ sjáum þa­ð­ með­ a­ugum
Na­a­ju. Að­ hluta­ er efninu komið­ til skila­ í skáletruð­um útúrdúrum þa­r sem
flétta­ð­ er sa­ma­n þjóð­sa­gna­kenndu efni og skynjun Na­a­ju í ljóð­rænum köflum
sem stinga­ skemmtilega­ í stúf við­ frása­gna­rstíl bóka­rinna­r a­lmennt. Ka­fla­rnir
sýna­ a­ð­ Vilborg hefur blæbrigð­a­ríka­n stíl á ta­kteinum, og ég hefð­i ekki ha­ft
neitt á móti fleiri slíkum, þeir mynda­ skemmtilega­ a­ndstæð­u í texta­áferð­inni.
Og ég hefð­i vilja­ð­ sjá þeim beitt skipulega­r og ofta­r í sta­ð­ þess a­ð­ skjóta­ þeim
ha­nda­hófskennt inn og – a­ð­ því er mér virð­ist – án heilda­rhugsuna­r.
Hra­fninn er þroska­sa­ga­ og um leið­ ásta­r- og tilfinninga­sa­ga­. Sá strengur er
sleginn stra­x í byrjun þega­r Na­a­ja­ minnist góð­ra­ stunda­ sem ba­rn með­ föð­-